Macrocentrus ancylivorus (lat. Macrocentrus ancylivorus) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin pərdəqanadlılar dəstəsinin brakonidlər fəsiləsinin macrocentrus cinsinə aid heyvan növü.
| Macrocentrus ancylivorus | ||||
|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||
|
Domen: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstəüstü: Dəstə: Ranqsız: Yarımdəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Macrocentrus ancylivorus |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
|
||||
| ||||
Parazitin bədəni sarımtıl-qəhvəyi rəngdə olub, uzunluğu 11–12 mm-dir. Bığcıqları bədən ölçüsündən uzundur. Yumurtası oxlovşəkilli- uzunsov olmaqla, 1mm-dir. İnkişaf dövründə yumurta daxilində bölünmə gedir və bir neçə embrion əmələ gəlir ki, bu embrionlardan yalnız bir sürfə inkişaf edir. Sürfə ayrı-ayrı seqmentlərdən ibarət olub baş və döş hissəyə ayrılır. Sürfənin rəngi açıq-qəhvəyi rəngdə olub, 4–5 mm uzunluqdadır.
Parazitin inkişafı tırtılın bədən daxilində gedir. Parazitin sürfəsi, tırtıl bədəninin baş hissəsinə hərəkət edə-edə, tırtılın bədən daxilini o vaxtacan sormaqla qidalanır ki, sahib tamamilə məhv olur, tırtılın yalnız baş kapsulu qalır. Qidalanma qurtardıqdan sonra, parazitin sürfəsi qəhvəyi rəngdə barama düzəldərək onun içərisində puplaşır. Şəffaf baramanın içərisində pup aydın görünür. 5-6 gündən sonra baramanın ön hissəsindən deşiklər açılır və parazitlər təbiətə uçurlar. Puplardan uçuş 10-12 gün çəkir. Parazitlər pupdan çıxan kimi cütləşməyə başlayırlar və ertəsi gün yumurta qoyurlar. Yumurtalar tırtıl bədəninin daxilinə qoyulur.
Makrosentrus sürfə mərhələsində, zərərvericinin qışlayan tırtıllarının bədəninin daxilində qışlayır. Mart ayının əvvəllərində qışlamadan çıxan tırtılın bədən daxilində (mikroskop altında yarıldıqda) parazitin ikinci yaş sürfəsinə təsadüf edilir. Parazitin qışlayan nəslinin sürfəsi, tırtılın bədəni üzərində o vaxta kimi inkişaf edir ki, yaşlı fərdlər əmələ gəlir. Bu müddət, zərərvericinin birinci nəsil tırtıllarının inkişaf mərhələsinə təsadüf edir. Makrosentrusun yumurtaqoyma davranışı üzərində müşahidələr apararkən müəyyən olunmuşdur ki, parazit yumurta qoymazdan əvvəl, meyvə ağacının zoğları üzərində aktiv hərəkət etməklə, bığcıqları ilə yoxlayır, nəhayət, sahibin tırtılını tapır və onun bədəninə yumurtasını qoyur. Parazit ən çox birinci və ikinci yaşlı tırtılları yoluxdurur. Bir dişi fərd, bir gündə 20-24 yumurta qoyur. Ümumiyyətlə 500-550 ədəd yumurta qoymağa qabildir. Dişi fərd yumurta qoymaq üçün gündəlik orta temperatur 20-25oC, rütubət isə 70-80% olduqda xüsusi aktivlik göstərir. Temperaturdan asılı olaraq parazitin birinci nəslinin inkişafı 26-30 gün çəkməklə, qızılgül yarpaqbükəninin birinci nəslinin inkişafı ilə sinxronluq təşkil edir.[2] Abşeronda yerli və introduksiya olunmuş ağac və kol bitkilərinə zərərverən kəpənəklərin tırtıllarının başlıca parazitlərindən biri hesab olunur. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən, Azərbaycanda bu cinsin 8 növü var, 9-cu növ ilk dəfə bizim tərəfimizdən qeyd edilir. Olduqca təsərrüfat əhəmiyyətli növdür.
Parazitin yetkin fərdləri bəzək bitkilərinin ciddi zərərvericisi olan qızılgül yarpaqbükəninin tırtıl mərhələsindən alınmışdır. Mərdəkan Dendrarisi və Novxanı kəndində aparılan hesablamalara əsasən, yaz fəslində makrosentrus parazitinin birinci nəsli sahibin 2 və 3-cü yaş tırtıl mərhələsini 45-50%, yay fəslində (iyun-avqust) isə 60-70% yoluxdurur. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən makrosentrus cinsinə mənsub olan növlər, bilavasitə böcəklərin, kəpənəklərin və milçəklərin paraziti hesab edilirlər.[2]
Zərərvericinin biotənzimlənməsində parazitin yüksək fəaliyyətini nəzərə alaraq, ABŞ və Kanadada onun laboratoriyada çoxaldılıb, meyvə ağaclarına buraxılması həyata keçirilir. Belə ki, hər il bir hektar meyvə bağına 1000-1100 ədəd makrosentrus paraziti buraxılır. Abşeronda 35-40% qızılgül yarpaqbükəninin sayını aşağı salır, nəticədə ağacların zərərverici ilə yoluxması 60-80% azalır.[2]
Palearktikada, Qafqaz, Gürcüstanda, Azərbaycanda isə Abşeronda (Mərdəkan) geniş yayılmışdır.
- ↑ Interim Register of Marine and Nonmarine Genera (ing.). 2006.
- ↑ 1 2 3 E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu. Bakı, 2013.
- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu. Bakı, 2013.
- Azərbaycan heyvanlar aləmi. II-buğumayaqlılar. Bakı, Elm, 2004, -388s.
- Macrocentrus ancylivorus Arxivləşdirilib 2017-07-17 at the Wayback Machine
- Macrocentrus ancylivorus Rohwer Arxivləşdirilib 2017-04-29 at the Wayback Machine