Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Video Mp3 Axtar Yukle
  Mp3 Yukle Mp3 Axtar
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Macar–Xorvat uniyası

  • Məqalə
  • Müzakirə

Macar–Xorvat uniyası və ya Macarıstan–Xorvatiya ittifaqı — Xorvatiya tarixində şəxsi birlik əsasında müstəqil Macarıstan krallığı ilə birləşdiyi dövr. [1]İttifaq 1102-ci ildə Macarıstan kralı I Kalmanın Belqradda tacqoyma mərasimi ilə başlandı və 1526-cı ildə kral II Lüdovikin vəfatı, eləcə də Xorvatiya parlamentinin I Ferdinandı yeni kral seçməsi ilə başa çatmışdır. XII—XV əsrlərdə uniya Archiregnum Hungaricum (Böyük Macarıstan krallığı) adlanırdı.[2]

Tarixi dövlət
Macar–Xorvat uniyası
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
1102 — 1526
Paytaxt Knin, Bixaç
Rəsmi dilləri
  • xorvat dili,
  • latın dili
Din katolisizm
İdarəetmə forması monarxiya
Pacta Conventa. Budapeşt Muzeyində XIV əsr əlyazması

Mündəricat

  • 1 Arxa fon
  • 2 Pacta Conventa (1102) müqaviləsi
    • 2.1 Müqavilənin tarixi etibarlılığı barədə mübahisələr
  • 3 Coğrafiya və inzibati quruluş
  • 4 Vətəndaş müharibəsi
    • 4.1 III Andraş
    • 4.2 Siqizmund
  • 5 Birinci ittifaqın sonu
  • 6 İstinadlar
  • 7 Əlavə ədəbiyyat

Arxa fon

XI əsrin sonlarında Xorvatiyada kral sülaləsi olan Trpimiroviçlər nəslinin son nümayəndəsi II Stepan varis qoymadan vəfat etmişdir.[3] Onun ölümündən sonra Xorvatiyada siyasi qeyri-sabitlik və hakimiyyət uğrunda daxili çəkişmələr başlamışdır. Bu vəziyyətdən istifadə edən qonşu Macarıstan krallığı bölgədə nüfuzunu artırmağa çalışdı. Xorvatiya zadəganlarının bir hissəsi ölkənin müstəqilliyini saxlamaq üçün güclü xarici hökmdarın idarəsini qəbul etməyə meyil göstərdilər. [4] Beləliklə, Macarıstan kralı I Kalman Xorvatiya tacını almağa dəvət olundu və 1102-ci ildə Belqradda taclandırılaraq həm Macarıstanın, həm də Xorvatiyanın kralı olmuşdur.[5]

Pacta Conventa (1102) müqaviləsi

Pacta Conventa — 1102-ci ildə Xorvatiya zadəganları ilə Macarıstan kralı Kalman arasında bağlanmış yazılı razılaşmadır. Bu sənəd Macar–Xorvat uniyasının hüquqi əsasını təşkil edirdi və Kalmanın Xorvatiya kralı kimi qəbul edilməsinin şərtlərini müəyyənləşdirirdi. Müqaviləyə görə, Kalman Xorvatiya krallığının muxtariyyətini tanıyır, yerli qanunlara və adət-ənənələrə hörmət edəcəyinə söz verirdi. [6]O, Xorvatiya torpaqlarında Macar zadəganlarını yerləşdirməyəcəyinə və Xorvatiyanın daxili işlərinə birbaşa müdaxilə etməyəcəyinə dair öhdəlik götürürdü. Eyni zamanda, Xorvatiya öz parlamentini (Sabor) və kral nümayəndəsini (ban) saxlamaq hüququnu qoruyurdu. Pacta Conventa sənədi yazılı şəkildə qorunub saxlanmasa da, onun mövcudluğu tarixi mənbələrdə qeyd olunur və Xorvatiyanın muxtariyyətini tanıyan ilk rəsmi razılaşma kimi qəbul edilir.[7]

Müqavilənin tarixi etibarlılığı barədə mübahisələr

Tarixçilər Pacta Conventa müqaviləsinin günümüzə çatan mətninin tarixi etibarlılığı ilə bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürürlər. Sənədin bizə gəlib çatan ən qədim surəti XIV əsrə aiddir.[8] Bir çox tarixçilər hesab edirlər ki, bu surət ən yaxşı halda 1102-ci il razılaşmasının və XIV əsrdəki siyasi vəziyyətin qarışığıdır. Lakin Xorvatiyadakı tarixçilərin əksəriyyəti bu surətin 1102-ci il sazişinin əsas məzmununu ümumi şəkildə əks etdirdiyini düşünür.[9]

Bundan başqa, 1142-ci ilə aid bir sənəd mövcuddur. Bu sənəddə kral II Qeza köhnə bir razılaşmadan bəhs edir və onun şərtlərinə əməl edəcəyini bildirir, lakin həmin razılaşmanın konkret bəndlərini açıqlamır.[10]

Coğrafiya və inzibati quruluş

Xorvatiya krallığı qərbdə Dalmasiya sahili ilə (şimalda Kvarner körfəzinin burun nöqtəsindən cənubda Neretva çayının mənsəbinə qədər), şərqdə Vrbas və Neretva çaylarının yataqları ilə, cənubda isə Aşağı Neretva, şimalda isə Kupa dağı və çayı ilə məhdudlaşırdı.[11] Dalmasiya ilə Neretva arasındakı ərazi, qərbi Hum bölgəsi, hər zaman Xorvatiyanın tərkibində olmamışdır. “Dalmasiya” termini bir neçə sahil şəhərini və adanı ifadə edir, bəzən Xorvatiya ilə sinonim kimi işlədilir, lakin bu ad yalnız XV əsrdə Venesiya Respublikasının genişlənməsi ilə ölkənin içərilərinə doğru yayılmağa başlamışdır. [12]XV əsrin ikinci yarısında və XVI əsrin əvvəllərində Xorvatiyanın sərhədləri şimala doğru genişlənmiş və artıq həmin dövrdə eyni idarə altında olan Zaqreb dairəsi və onun ətraf ərazilərini də əhatə etmişdir. Xorvatiyada kralın nümayəndəsi və qubernator statusunda olan ban idarəçilik edirdi. [13]1196-cı ildə taxta İmre keçdikdən sonra onun kiçik qardaşı II Andraş 1198-ci ildə Xorvatiya və Dalmasiya hersoqu elan olundu. Beləliklə, 1198-ci ildən etibarən Xorvatiya və Slavyoniya Xorvatiya hersoqları tərəfindən idarə edilirdi. Bu hersoqlar hələ də “Xorvatiya krallığı” adlanan torpaqlarda yarı-müstəqil hökmdarlar kimi fəaliyyət göstərirdilər.[14]

Hersoqun yanında, adətən varlı zadəgan olan bir ban da fəaliyyət göstərirdi. Ban bəzən xorvat, bəzən isə macar əsilli olurdu. 1225-ci ilə qədər Xorvatiya əyalətlərini bir ban idarə edirdi.[15] Həmin ildən sonra banın hakimiyyəti iki hissəyə bölündü: Xorvatiya və Dalmasiya banı və Slavyoniya banı. 1345-ci ildən sonra bu vəzifələr zaman-zaman bir şəxsin əlində cəmlənmişdi və 1476-cı ildə rəsmi olaraq birləşdirildi. Xorvatiya ərazisi “županiya” adlanan dairələrə (uclar) bölünmüşdü. Hər bir županiyaya župan – yəni qraf rəhbərlik edirdi.[16] Bu qraflar yerli zadəganlar olurdu və öz vəzifələrini irsən daşıyırdılar – bu qayda 1102-ci ildən əvvəl olduğu kimi ənənəvi Xorvatiya adət hüququna əsaslanırdı. Kilsə məsələlərində Xorvatiya, Kupa dağından cənubda yerləşən əraziləri ilə birlikdə Split arxiyepiskopunun, Slavyoniya isə Kaloça arxiyepiskopunun dini yurisdiksiyası altında idi.[17]

Vətəndaş müharibəsi

Xorvatiya, 1102 və 1105-ci il müqavilələrinə əsasən, kral sülaləsinin fəaliyyətinin dayandırılması halında öz kralını seçmək imkanına malik idi. Bir neçə dəfə baş verməsi müharibəyə gətirib çıxarmışdır.[18][19]

III Andraş

1290-cı ildə IV Laslo vəfat etdikdən sonra III Andraş hakimiyyətə gəlmişdir. Öz növbəsində Xorvatiya, Stefan (III Andraşın atası) 1235-ci ildə II Andraşın qeyri-qanuni uşaq elan edildiyi üçün onu tanımaqdan imtina etmişdir. Karl Martell yeni kral seçilmişdir. Vətəndaş müharibəsi dövründə Xorvatiya kralı kimi taclandırılmışdır. [20]Münaqişədə Serbiyanın dəstəyini qazanmaq məqsədi ilə, Serbiyanın varisi olan II Stefanı Slavoniyanın banı elan etmişdir, halbuki ərazi III Andraşın nəzəri altında idi. 1295-ci ildə Karl Martellin vəfatından sonra III Andraş xorvat zadəganlığını ələ keçirmişdir. [21]Lakin 1300-cü ildə zadəganlıq Karl Roberti (Karl Martellin oğlu) krallığa nəzarət etməyə çağırmışdır. Tezliklə Xorvatiyaya gələrək orada Macarıstan və Xorvatiya kralı elan edilmişdir. III Andraşın varisi olmadığından müharibə bitmişdir və 1308-ci ildə Karl Robert III Andraşın vəfatından sonra Macarıstan kralı olmuşdur.[22]

Siqizmund

1382-ci ildə I Böyük Lyudovikin vəfatından sonra Macarıstanın və Xorvatiyanın yeni kraliçası onun qızı Mariya olmuşdur. Mariya Lüksemburqlu Siqizmund üçün həyat yoldaşı kimi vəd edilmişdi. Xorvat zadəganlığını və macar zadəganlığının bir hissəsi Siqizmunda qarşı idilər. Buna görə Neapol kralı olan III Karlı Macarıstan taxtına çıxmağa çağırdılar.[23][24] Tacqoyma mərasimindən bir neçə ay sonra III Karl Mariyanın anası bosniyalı Yelizavetanın əmri ilə qətlə yetirilmişdir. Qətldən sonra Xorvatiyada üsyan başlamışdır və III Karlın azyaşlı oğlu Vladislav kral elan edilmişdir.[25]

Situasiyanı sakitləşdirmək üçün Mariya və bosniyalı Yelizaveta silahlı şəkildə Xorvatiyaya gəlmişdir, lakin xorvat zadəganları tərəfindən ələ keçirilmiş və zindana atılmışdılar.[26] 1387-ci ildə Yelizaveta zindanda öldürülmüşdür, Mariya isə Venesiyanın köməyi ilə sərbəst buraxılmışdır. Bundan sonra Xorvatiya və Siqizmund arasında 40 il müharibə davam etmişdir.[27]

Müharibənin birinci dövrü 1395-ci ildə xorvatların məğlubiyyəti ilə başa çatmışdır. [28]Bundan sonra Siqizmund özünü türklərə qarşı səlib yürüşünə başlamaq üçün kifayət qədər güclü hesab etdi ki, Nikopol döyüşündə Siqizmund ordusunun məğlubiyyəti ilə başa çatmışdır. Döyüş xəbəri Xorvatiyaya çatanda daha ətraflı məlumat gözləmədən Siqizmundun öldüyünü, Vladislavı isə qanuni kral elan etdilər. Siqizmundun sağ olduğu aydınlaşdıqdan sonra Xorvatiya parlamenti və kralı uzlaşma məktublar mübadiləsi aparmışdır və bütün problemlərin həlli üçün görüşmək barədə razılığa gəlmişdilər.[29]

Birinci ittifaqın sonu

 
II Lüdovik. Sikkənin üzərindəki yazı: II Lüdovik, Macarıstan, Dalmatiya və Xorvatiya kralı

1453-cü ildə Bizans İmperiyasını fəth etdikdən sonra Osmanlılar sürətlə qərbə doğru genişləndilər və Xorvatiyanı da təhdid etdilər.[30] Bosniyanın cökməsindən sonra 1463-cü ildə kral Matyaş Korvin müdafiə sistemi gücləndirmiş Yatse banatı və Srebrenik banatı qurmuşdur. Osmanlılar müdafiə xəttini keçməkdə çətinlik çəksələr də, müntəzəm olaraq Xorvatiyaya və Macarıstanın cənubuna talan basqınları həyata keçirirdilər.[31] 1463-cü ildə basqınlardan biri zamanı Xorvatiya ban Şpirançiç Sendə əsir götürülmüşdür. Osmanlı imperiyası tez bir zamanda cənub bölgələrinə yayılmışdır, burada 1482-ci ildə Herseqovinanın çox hissəsini və Neretva vadisindəki Xorvat qalalarını fəth etmişdilər.[32]

Macarıstan və Xorvatiya arasında ilk ittifaq Mohaç döyüşündə macar ordusunun osmanlılar tərəfindən məğlub edilməsi və kral II Lüdovikin vəfatından sonra dağılmışdır.[33][34]

İstinadlar

  1. ↑ Histoire de la Croatie // Grand Larousse encyclopédique online encyclopedia (fransız). Liée désormais à la Hongrie par une union personnelle, la Croatie, pendant huit siècles, formera sous la couronne de saint Étienne un royaume particulier ayant son ban et sa diète.
  2. ↑ Croatia (History) // Encyclopædia Britannica. 15 February 2024. Croatia retained its independence under native kings until 1102, when the crown passed into the hands of the Hungarian dynasty.
  3. ↑ Murray, Lorraine. Austria, Croatia, and Slovenia. Britannica Educational Publishing. 2013. səh. 164. ISBN 978-1615309771.
  4. ↑ Božić, Mate; Ćosić, Stjepan. "Nastanak hrvatskih grbova: Podrijetlo, povijest i simbolika od 13. do 16. stoljeća". Gordogan (xorvat). 15 cild no. 34. Novi Gordogan, udruga za kulturu, Zagreb. 2017. səh. 27. İstifadə tarixi: 11 January 2025.
  5. ↑ Šimunjak, Filip. "Illa ego Sclavonia, ac unita Croatia tellus – složenost pojma „Slavonija" u srednjem i ranome novom vijeku". Pro tempore (xorvat). University of Zagreb Faculty of Humanities and Social Sciences (15). 2020: 43–74. İstifadə tarixi: 11 January 2025.
  6. ↑ Pavičić, Ivana Prijatelj; Karbić, Damir. "Prikazi vladarskog dostojanstva: likovi vladara u dalmatinskoj umjetnosti 13. i 14. stoljeća" [Presentation of the rulers' dignity: images of rulers in dalmatian art of the 13th and 14th centuries]. Acta Histriae (xorvat). 8 (2). 2000: 416–418.
  7. ↑ Nada Klaić: Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku, II Izdanje, Zagreb 1975. pp. 508–509 (in Croatian)
  8. ↑ Ladislav Heka. "Hrvatsko-ugarski odnosi od sredinjega vijeka do nagodbe iz 1868. s posebnim osvrtom na pitanja Slavonije" [Croatian-Hungarian relations from the Middle Ages to the Compromise of 1868, with a special survey of the Slavonian issue]. Scrinia Slavonica (xorvat). Hrvatski institut za povijest – Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. 8 (1). October 2008: 152–173. ISSN 1332-4853.
  9. ↑ Sedlar, Jean W. East Central Europe in the Middle Ages. University of Washington Press. 2011. səh. 280. ISBN 978-0295800646. İstifadə tarixi: 16 January 2014.
  10. ↑ Croatia (History) // Encarta. 31 October 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  11. ↑ Croatia (History) // Encarta. 31 October 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  12. ↑ Lukács István - A horvát irodalom története, Budapest, Nemzeti Tankönyvkiadó, 1996.[The history of Croatian literature] Arxivləşdirilib 2013-08-21 at the Wayback Machine(in Hungarian)
  13. ↑ Barna Mezey: Magyar alkotmánytörténet, Budapest, 1995, p. 66
  14. ↑ Jeffries, Ian. A History of Eastern Europe. Psychology Press. 1998. səh. 195. ISBN 0415161126. İstifadə tarixi: 16 January 2014.
  15. ↑ Bellamy, Alex J. The Formation of Croatian National Identity. Manchester University Press. 2003. 37–38. ISBN 9780719065026.
  16. ↑ Klaić, Nada. Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku [History of the Croats in the Early Middle Ages]. 1975. səh. 513.
  17. ↑ Heka, László. "Hrvatsko-ugarski odnosi od sredinjega vijeka do nagodbe iz 1868. s posebnim osvrtom na pitanja Slavonije" [Croatian-Hungarian relations from the Middle Ages to the Compromise of 1868, with a special survey of the Slavonian issue]. Scrinia Slavonica (xorvat). 8 (1). October 2008: 155.
  18. ↑ Jeszenszky, Géza. "Hungary and the Break-up of Yugoslavia: A Documentary History, Part I." Hungarian Review. II (2).
  19. ↑ Banai Miklós, Lukács Béla: Attempts for closing up by long range regulators in the Carpathian Basin
  20. ↑ "Croatia | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com.
  21. ↑ Curtis, Glenn E. "A Country Study: Yugoslavia (Former) – The Croats and Their Territories". Library of Congress. 1992. İstifadə tarixi: 2009-03-16.
  22. ↑ Power, Daniel. The Central Middle Ages: Europe 950–1320. Oxford University Press. 2006. səh. 186. ISBN 978-0-19-925312-8.
  23. ↑ Croatia (History) // Encyclopædia Britannica. 15 February 2024.
  24. ↑ Pál Engel: Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 2005, pp. 35–36
  25. ↑ Consuetudines antiquae Croatorum // Croatian Encyclopaedia (xorvat). 2013. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  26. ↑ Karbić, Damir. "Hrvatski plemićki rod i običajno pravo" [Croatian noble kindred and customary law]. Zbornik (xorvat). Zagreb: HAZU. 16. 1998: 73–117. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  27. ↑ Kolanović, Josip. "Hrvatsko običajno pravo prema ispravama XIV. i XV. stoljeća" [Croatian customary law according to documents from the 14th and 15th centuries]. Arhivski vjesnik (xorvat). Zagreb: Croatian State Archives (36). 1993: 85–98. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  28. ↑ Tadija Smičiklas, redaktorCodex diplomaticus Regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae (xorvat və latın). XI. Zagreb: JAZU. 1913. 453–454. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  29. ↑ Majnarić, Ivan. "The Making of a Nation: Identities of the Croatian Nobility during the Second Half of the Fourteenth Century". Specimina Nova Pars Prima Sectio Mediaevalis. Pécs: University of Pécs. XI. 2021: 127–144. doi:10.15170/SPMNNV.2021.11.06. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  30. ↑ Ančić, Mladen. "Vrijeme i okolnosti postanka Novigradskog zbornika". Povijesni Prilozi (xorvat). Zagreb: Croatian Institute of History. 22 (25). 2003: 133–190. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  31. ↑ Antoljak, Stjepan. "Vransko običajno pravo". Radovi (xorvat). Zadar: Faculty of Philosophy of Zadar. 18 (8). 1979: 167–220. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  32. ↑ Krešić, Mirela; Pilipović, Matea. "De succesione colonorum: O nasljednom pravu kmetova u Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji". Povijesni Prilozi (xorvat). Zagreb: Croatian Institute of History. 34 (49). 2015: 215–216. İstifadə tarixi: 8 February 2025.
  33. ↑ John Van Antwerp Fine: The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, 1991, pp. 150–152
  34. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. – 1918. Zagreb, p. 200

Əlavə ədəbiyyat

  • John Van Antwerp Fine: The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, 1991
  • John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994
  • Singleton, Frederick Bernard. A short history of the Yugoslav peoples. Cambridge University Press. 1985. ISBN 978-0-521-27485-2.
  • Curtis, Glenn E. "A Country Study: Yugoslavia (Former) – The Croats and Their Territories". Library of Congress. 1992. İstifadə tarixi: 2009-03-16.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Macar–Xorvat_uniyası&oldid=8095132"
Informasiya Melumat Axtar