Macar–Osmanlı müharibələri — Orta və Yeni dövrlərdə Macarıstan krallığı ilə Osmanlı imperiyası arasında baş vermiş hərbi münaqişələr silsiləsi. [1]Bu müharibələr əsasən XIV əsrin sonlarından XVI əsrin ortalarınadək, xüsusilə də 1526-cı ildə baş vermiş Mohaç döyüşünə qədər davam etmişdir. Münaqişələr Osmanlıların Balkanlarda irəliləməsi və Mərkəzi Avropaya çıxış məqsədi ilə Macarıstan torpaqlarını hədəf alması fonunda baş vermişdir.[2]
| Macar–Osmanlı müharibələri | |||
|---|---|---|---|
| Avropada Osmanlı müharibələri | |||
 Yuxarı soldan saat əqrəbi istiqamətində: Hermanştadt döyüşü, Varna döyüşü, Kosovo meydanı döyüşü, Belqradın mühasirəsi, Çörək sahəsində döyüş, Mohaç döyüşü. | |||
| Tarix | 1366 – 29 avqust 1526 | ||
| Yeri | Mərkəzi Avropa (Macarıstan krallığı), Şərqi Avropa (Moldova), Balkanlar (Valaxiya, Osmanlı imperiyası işğalı altında olan ərazilər) | ||
| Nəticəsi | Osmanlı zəfəri | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
XIV əsrdən etibarən Osmanlı imperiyası Balkanlarda sürətlə genişlənməyə başlamışdı. [3]Bu dövrdə Macarıstan krallığı Balkanların şimal sərhədlərində yerləşən və xristian Avropasını Osmanlı təhlükəsindən qoruyan ön cəbhə dövlətlərindən biri idi. Osmanlı–Macar münasibətləri əvvəlcə sərhəd toqquşmaları şəklində olsa da, zamanla genişmiqyaslı müharibələrə çevrildi.[4]
Osmanlıların Balkanlara geniş hücumu zamanı Macarıstan Serbiya və Bosniya knyazlıqlarına yardım göstərirdi. [5]1389-cu ildə baş vermiş Kosovo döyüşü Osmanlıların Balkanlarda üstünlük qazandığı əsas döyüşlərdən biri olmuşdur. Bu döyüşdə serblərin müttəfiqi kimi iştirak edən macar kontingenti də iştirak etmişdi.
Macar kralı Siqizmundun rəhbərliyi altında Avropa dövlətlərinin birləşmiş xaç yürüşü Osmanlıların hücumlarını dayandırmaq məqsədi daşıyırdı. [6]Ancaq I Bəyazidin rəhbərliyi ilə Osmanlı ordusu 1396-cı ildə Niqboluda xaçlıları məğlub etmişdir. Bu, Osmanlıların üstünlüyünü bir daha təsdiq etdi və Macarların ciddi məğlubiyyəti olmuşdur.
Macar generallarından Yanoş Hunyadi Osmanlılara qarşı aktiv hərbi mübarizənin öncüllərindən biri olmuюdur.[7]O, Osmanlıların Balkanlardakı irəliləyişini yavaşlatmaq üçün davamlı hücum və müdafiə strategiyaları həyata keçirmişdi.
1444-cü ildə Avropa krallıqları ilə birlikdə Osmanlılara qarşı təşkil edilmiş Varna yürüşü də Macarıstanın fəal iştirakı ilə baş tutmuşdur.[8]Lakin bu yürüş də uğursuzluqla nəticələndi — II Muradın rəhbərliyi ilə Osmanlı ordusu Varna döyüşündə qələbə qazanmış və Polşa kralı Vladislav həlak olmuşdur.
1456-cı ildə Yanoş Hunyadinin rəhbərliyi ilə Macar ordusu Belqradı Osmanlı hücumlarından qorumağı bacarmışdır. Bu döyüşdə Hunyadi Osmanlılara qarşı tarixi bir qələbə qazanmışdır. Osmanlı ordusunun çəkilməsi nəticəsində Macarıstan sərhədləri 50 ildən çox müddətdə sabit qalmışdır.[9]
Kral Matyaş Korvin dövründə Macar krallığı güclənmiş, ordu islahatları aparılmış və Osmanlılara qarşı mövqelər möhkəmləndirilmişdi. [10]Həmin dövrdə birbaşa genişmiqyaslı müharibələr olmasa da, sərhəd qalalarında daim toqquşmalar baş verirdi.
XV əsrin sonlarında və XVI əsrin əvvəllərində Osmanlılar Balkanlarda mövqelərini daha da möhkəmləndirmiş, Serbiya və Bosniya tamamilə işğal olunmuşdu. Macarıstan bu ekspansiyaya qarşı təkbaşına dayana bilmirdi.[11]
29 avqust 1526-cı ildə baş vermiş Mohaç döyüşü Macar–Osmanlı müharibələrinin kulminasiya nöqtəsi olmuşdur. Osmanlı sultanı I Süleyman Qanuninin rəhbərlik etdiyi ordu Macar kralı II Layoşun ordusunu darmadağın etmişdir. Kral döyüş zamanı həyatını itirmiş və Macarıstan krallığı süquta uğramışdır. Mohaç döyüşündən sonra Macarıstan torpaqları üç hissəyə bölünmüşdür: Osmanlı idarəsindəki ərazilər, Habsburqların idarə etdiyi "Kral Macarıstanı" və Yanoş Zapolyayının rəhbərlik etdiyi Şərqi Macarıstan (Transilvaniya). Mohaç qələbəsi Osmanlılara Mərkəzi Avropaya yol açmışdır.
- ↑ Karl Kaser. The Balkans and the Near East: Introduction to a Shared History. Lit. 2011. səh. 196. ISBN 9783643501905. İstifadə tarixi: 7 December 2014.
- ↑ Ludwig, Ernest. "Austria-Hungary and the war". New York, J. S. Ogilvie publishing company – Internet Archive vasitəsilə.
- ↑ Csorba, Csaba. Magyarország képes története [Hungary's Illustrated History] (macar). Hungary: Magyar Könyvklub. 1999. ISBN 963-548-961-7.
- ↑ "A görög császár Budán". arcanum.hu. Arcanum Adatbázis Kft.
- ↑ Gábor Ágoston. The Last Muslim Conquest: The Ottoman Empire and Its Wars in Europe. Princeton University Press. 2021. səh. 70. ISBN 9780691205380.
- ↑ Brett D. Steele. The Heirs of Archimedes: Science and the Art of War Through the Age of Enlightenment. MIT Press. 2005. səh. 120. ISBN 9780262195164.
- ↑ Történelmi világatlasz [Historical Worldmaps] (Xəritə). 1 : 10.000.000. Kartográfiai Vállalat. 1991. səh. 112. § V. ISBN 963-351-696-X.
- ↑ Fenyvesi, László. Mátyás Király fekete serege [The Black Army of King Matthias]. Hadtörténelem fiataloknak (macar). Budapest, Hungary: Zrínyi Katonai Kiadó. 1990. ISBN 978-9633270172.
- ↑ "Az Oszmán Birodalom És A Török Köztársaság". gepeskonyv.btk.elte.hu. ELTE.
- ↑ Sources such as this Stephen, Turnbull. The Ottoman Empire 1326–1699. New York: Osprey. 2003. səh. 46. support this number, other suggest a smaller number of 60,000
- ↑ "István Dobó". Encyclopaedia Britannica.
- Ćirković, Sima. The Serbs. Malden: Blackwell Publishing. 2004. ISBN 9781405142915.
- Jefferson, John. The Holy Wars of King Wladislas and Sultan Murad: The Ottoman-Christian Conflict from 1438–1444. Leiden: Brill Publishers. 2012. ISBN 978-90-04-21904-5.
- Housley, Norman. The Later Crusades, 1274–1580: From Lyons to Alcazar. Oxford: Oxford University Press. 1992.
- Housley, Norman. Religious Warfare in Europe 1400-1536. Oxford: Oxford University Press. 2002.
- Housley, Norman. Crusading and the Ottoman Threat, 1453–1505. Oxford: Oxford University Press. 2012.