Macarıstan vətəndaş müharibəsi — XIII əsrin ortalarında baş vermiş[1], ölkənin kral ailəsi daxilində parçalanmasına və genişmiqyaslı hərbi qarşıdurmaya səbəb olan daxili müharibə. Vətəndaş müharibəsi kral IV Bela və onun oğlu V İştvan (Ştefan) arasında baş vermişdir və Macarıstanın feodal tarixində mühüm dönüş nöqtəsi hesab olunur.[2]
| Macarıstan vətəndaş müharibəsi (1264-1265) | |||
|---|---|---|---|
 Hersoq Stefan atası IV Bela tərəfindən taclandırılır (İllüstrasiyalı salnaməsi) | |||
| Tarix | Dekabr 1264 – Mart 1265 | ||
| Yeri | Macarıstan krallığı (ilk növbədə şimal-şərqi Macarıstan, Tisantul və Transilvaniya) | ||
| Nəticəsi |
Hersoq Stefanın qələbəsi;
|
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
IV Bela (hakimiyyəti: 1235–1270) Macarıstanın güclü və mərkəzləşdirilmiş dövlətə çevrilməsi üçün çoxsaylı islahatlar həyata keçirirdi.[3] Oğlu Şahzadə İştvan (sonralar kral V İştvan), atasının siyasətindən narazı idi və artıq gənc yaşlarından dövlət idarəçiliyində iştirak etmək istəyirdi. IV Bela, 1257-ci ildə ona “Transdanubiya” bölgəsini (Macarıstanın qərb vilayətlərini) idarə etməyə verdi, bu da Ştefana real güc vermişdir. İki hökmdar arasında tezliklə ərazi və səlahiyyətlər uğrunda açıq mübahisə başlamışdır. IV Bela öz hakimiyyətini qorumaq və oğlu üzərində nəzarəti saxlamaq istəyirdi.[4] Ştefan isə özünü artıq real varis və hökmdar hesab edir, atasının səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmağa çalışırdı.[5]
IV Bela oğlunun fəaliyyətindən narazı qaldığı üçün ona qarşı hərbi kampaniyaya başladı. Ştefanın səlahiyyətləri məhdudlaşdırıldı, onun tərəfdarları hədəf alındı.[6] Ştefan bu addımlara silahla cavab vermişdir və 1264-cü ilin sonlarında vətəndaş müharibəsi başlamışdır. IV Belanın ordusu Ştefanın nəzarətində olan vilayətlərə daxil olmuşdur. Ştefan öz ailəsini — uşaqlarını — müdafiə üçün Macarvár (bugünkü Macar kastelyosu) qalasında yerləşdirdi. [7]Müharibənin həlledici döyüşü Isaszeg yaxınlığında baş vermişdir. Ştefan atasının ordusunu məğlub etmişdir. Bu döyüş onun hərbi bacarığını sübut etmiş və siyasi mövqeyini gücləndirmişdir.[8]
Müharibədən sonra IV Bela və Ştefan sülhə razı oldular. IV Bela ömrünün sonuna qədər kral titulunu saxlamışdır, lakin ölkənin idarəsi getdikcə oğlu tərəfindən həyata keçirilirdi.[9] V İştvan atasına qarşı siyasi və hərbi qələbə qazandı. O, 1270-ci ildə IV Bela öldükdən sonra heç bir müqavimətlə qarşılaşmadan tam hüquqlu kral olmuşdur. [10]V İştvanın oğlu IV Laslo (Kun László) da gələcəkdə oxşar siyasi çətinliklərlə üzləşmişdir. Bu vətəndaş müharibəsi, XIII əsrdə Avropanın digər ölkələrində baş verən feodal parçalanmalarla eyni xətt üzrə inkişaf edirdi.[11]
- ↑ Kristó, Gyula. Az Aranybullák évszázada [The Century of the Golden Bulls] (macar). Gondolat. 1981. ISBN 963-280-641-7.
- ↑ Bácsatyai, Dániel. "IV. Béla és István ifjabb király belháborújának időrendje [The Chronology of the Civil War between King Béla IV and Younger King Stephen]". Századok (macar). Magyar Történelmi Társulat. 154 (5). 2020a: 1047–1082. ISSN 0039-8098.
- ↑ Bácsatyai, Dániel. "Válasz Zsoldos Attila kritikai észrevételeire [Response to the Critical Remarks of Attila Zsoldos]". Századok (macar). Magyar Történelmi Társulat. 154 (6). 2020b: 1345–1354. ISSN 0039-8098.
- ↑ Zsoldos, Attila. Családi ügy: IV. Béla és István ifjabb király viszálya az 1260-as években [A family affair: The Conflict between Béla IV and Junior King Stephen in the 1260s] (macar). História, MTA Történettudományi Intézete. 2007. ISBN 978-963-9627-15-4.Zsoldos, Attila. "Néhány kritikai megjegyzés az 1264–1265. évi belháború újrakeltezésének kísérletéhez [Some Critical Remarks on the Attempt to Re-date the 1264–1265 Civil War]". Századok (macar). Magyar Történelmi Társulat. 154 (6). 2020: 1331–1344. ISSN 0039-8098.
- ↑ Érszegi, Géza; Solymosi, László. Az Árpádok királysága, 1000–1301 [The Monarchy of the Árpáds, 1000–1301] // Solymosi, László (redaktor). Magyarország történeti kronológiája, I: a kezdetektől 1526-ig [Historical Chronology of Hungary, Volume I: From the Beginning to 1526] (macar). Akadémiai Kiadó. 1981. 79–187. ISBN 963-05-2661-1.
- ↑ Fügedi, Erik. Ispánok, bárók, kiskirályok [Ispáns, Barons and Petty Kings]. Magvető. 1986. ISBN 963-14-0582-6.
- ↑ Kristó, Gyula. A feudális széttagolódás Magyarországon [Feudal Anarchy in Hungary] (macar). Akadémiai Kiadó. 1979. ISBN 963-05-1595-4.
- ↑ Pauler, Gyula. A magyar nemzet története az Árpád-házi királyok alatt, II. [The History of the Hungarian Nation during the Árpádian Kings, Vol. 2.] (macar). Athenaeum. 1899.
- ↑ Rudolf, Veronika. Közép-Európa a hosszú 13. században [Central Europe in the Long 13th Century] (macar). Arpadiana XV., Research Centre for the Humanities. 2023. ISBN 978-963-416-406-7.
- ↑ Szűcs, Jenő. Az utolsó Árpádok [The Last Árpáds] (macar). Osiris Kiadó. 2002. ISBN 963-389-271-6.
- ↑ Zolnay, László. "István ifjabb király számadása 1264-ből [The Account of Younger King Stephen from 1264]". Budapest Régiségei. Budapesti Történeti Múzeum. 21. 1964: 79–114. ISSN 0133-1892.