Macarıstan krallığı (1920–1946)

Macarıstan krallığı
	Tarixi dövlət
Macarıstan krallığı
	mac. Magyar Királyság
Bayraq	Gerb
	Macarıstan himni
29 fevral 1920 — 1 fevral 1946 ;
Paytaxt	Budapeşt
Dil	Macar dili
Rəsmi dilləri	Macar dili;
İdarəetmə forması	konstitusiyalı monarxiya
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Macarıstan krallığı (mac. Magyar Királyság) — 1920-ci ilin 1 mart tarixindən 1946-cı ilin 1 fevralınadək mövcud olmuş nominal monarxiya dövləti.^[1] Bu dövrdə Macarıstanda kral tacı və monarxiya formal olaraq qorunsa da, ölkənin real rəhbəri regent titulunu daşıyan Mikloş Horti idi. Bu səbəbdən bu dövr tez-tez “Horti dövrü” kimi də adlandırılır.^[2]

Tarixi

Birinci Dünya müharibəsinin sonunda Avstriya-Macarıstan imperiyası süqut etmişdir. Macarıstan əvvəlcə respublika, daha sonra isə qısa müddət ərzində Macarıstan Sovet Respublikası kimi fəaliyyət göstərmişdir.^[3] 1919-cu ilin avqustunda sovet rejiminin devrilməsindən sonra, 1920-ci ilin martında Macarıstan parlamenti ölkəni yenidən krallıq elan etmişdir, lakin yeni kral seçilməmişdir. Bunun əvəzinə admiral Mikloş Horti regent seçilərək dövlət başçısı olmuşdur. Macarıstan krallığı nominal olaraq monarxiya idi, lakin real siyasi hakimiyyət regentin əlində cəmlənmişdi.^[4]^[5]^[6] Horti, orduya və dövlət idarəsinə nəzarət edərək faktiki diktator rolunu oynayırdı. Parlament fəaliyyət göstərsə də, siyasi azadlıqlar məhdud idi. 1930-cu illərdən etibarən ölkədə avtoritar və millətçi meyllər güclənmişdir.^[7]

İkinci Dünya müharibəsi

1930-cu illərdə Macarıstan Almaniya və İtaliya ilə yaxınlaşmağa başlamışdır. Budəfəki məqsəd Trianon sülh müqaviləsi ilə itirilmiş torpaqların geri qaytarılması idi.^[8] Almaniyanın dəstəyi ilə Macarıstan bəzi əraziləri geri ala bilmişdir (məsələn, Cənubi Slovakiya və Şimali Transilvaniya). 1941-ci ildə Macarıstan İkinci Dünya müharibəsinə Almaniyanın tərəfində daxil olmuşdur. Lakin müharibənin sonlarına yaxın Macarıstan Almaniyadan uzaqlaşmağa cəhd etmişdir.^[9] 1944-cü ildə Almaniya Macarıstanı işğal etmiş və Horti istefaya məcbur edilmişdir. Yerinə faşist oxşarlığı olan “Arrow Cross” (Çarpaz oxlar) partiyası rəhbərliyə gətirilmişdir. 1945-ci ildə Sovet ordusu Macarıstanı Alman qoşunlarından azad etmişdir. 1946-cı ilin 1 fevralında yeni respublika elan olunmuşdur və Macarıstan krallığı rəsmən ləğv edilmişdir.^[10]

İqtisadiyyatı

1920–1946-cı illərdə mövcud olmuş Macarıstan krallığının iqtisadiyyatı Birinci Dünya müharibəsindən sonra yaranmış dərin siyasi və sosial böhran şəraitində formalaşmışdı.^[11]^[12] Avstriya-Macarıstan imperiyasının süqutu və 1920-ci ildə imzalanmış Trianon Müqaviləsi Macarıstanın iqtisadi əsaslarına ciddi zərbə vurdu. Bu müqavilə nəticəsində ölkə ərazisinin və əhalisinin böyük bir hissəsini, o cümlədən sənaye mərkəzləri, təbii sərvət ehtiyatları və nəqliyyat infrastrukturu kimi strateji resursları itirdi. Macarıstan iqtisadiyyatı bu səbəbdən əsasən kənd təsərrüfatına yönəldi və sənayenin payı əhəmiyyətli dərəcədə azaldı.^[13]

1920-ci illərin ortalarından başlayaraq hökumət iqtisadi sabitliyi bərpa etmək üçün bir sıra islahatlar həyata keçirdi. 1924-cü ildə Macarıstan Milli Bankı yaradıldı və 1927-ci ildə yeni sabit pul vahidi — pengő dövriyyəyə buraxıldı.^[14] Beynəlxalq maliyyə institutlarının, xüsusilə Millətlər Cəmiyyətinin yardımı ilə inflyasiya nəzarət altına alındı və dövlət büdcəsi nisbətən sabitləşdirildi. Lakin torpaq islahatları sahəsində ciddi irəliləyiş əldə olunmadı, kənd təsərrüfatında isə məhsuldarlığın artırılması üçün görülən tədbirlər yetərli olmadı.^[15]

1930-cu illərdə qlobal iqtisadi böhran Macarıstana da təsirsiz ötüşmədi. Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri kəskin şəkildə ucuzlaşdı, işsizlik artdı və iqtisadi durğunluq baş verdi. Bu dövrdə Macarıstan Almaniya ilə daha sıx iqtisadi əlaqələr qurmağa başladı.^[16]^[17] Almaniya Macarıstanın əsas ticarət tərəfdaşına çevrildi: Macarıstan kənd təsərrüfatı məhsulları və xammal ixrac edir, əvəzində Almaniyadan sənaye malları və texnika alırdı. Bu əməkdaşlıq tədricən ölkə iqtisadiyyatının Almaniyadan asılılığını artırdı və Macarıstanın hərbiləşdirilməsinə təkan verdi.

İkinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə Macarıstan iqtisadiyyatı getdikcə daha çox hərbi məqsədlərə yönəldildi. Sənaye müəssisələri silah və texnika istehsalına keçirildi, kənd təsərrüfatı Almaniya üçün ərzaq təminatına cəlb olundu. Əmək resurslarının əhəmiyyətli hissəsi cəbhəyə və hərbi xidmətə səfərbər edildi.^[18] 1944-cü ildə Almaniyanın Macarıstanı işğal etməsi və daha sonra Sovet ordusunun ölkəyə daxil olması iqtisadiyyatı iflic vəziyyətə saldı. Müharibənin son mərhələsində ölkə infrastrukturu dağıldı, sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələri fəaliyyətini dayandırdı.^[19] 1945-ci ildən etibarən Macarıstan Sovetlərin təsir dairəsinə keçdi və yeni iqtisadi sistemin — sosialist planlı iqtisadiyyatın qurulmasına başlanıldı. Bununla da Macarıstan krallığının iqtisadi modeli sona çatmış və ölkə tamamilə fərqli bir iqtisadi və siyasi mərhələyə daxil olmuşdur.^[20]

İstinadlar

↑ "Az ideiglenes nemzeti kormány 1945. évi 539. M. E. számú rendelete az államhatalom gyakorlásával kapcsolatos egyes kérdések rendezéséről" [Prime Ministerial Decree No. 539/1945 of the Provisional National Government on the Settlement of Certain Issues relating to the Exercise of State Authority]. Magyarországi Rendeletek Tára (macar). Budapest: Ministry of Interior of Hungary. 79 (1): 53–54. 8 March 1945.
↑ Fascism: The 'fascist epoch'. Taylor & Francis. 2004. ISBN 978-0-415-29019-7.
↑ Seamus Dunn, T.G. Fraser. Europe and Ethnicity: The First World War and Contemporary Ethnic Conflict. Routledge, 1996. P97.
↑ Gosztony, Peter. Stalins Fremde Heere, Bernard & Graefe Verlag, 1991. ISBN 3-7637-5889-5
↑ Иностранные войска, созданные Советским Союзом для борьбы с нацизмом (Russian). Центрполиграф. 2024. ISBN 9785046032826.
↑ "The Provisional National Government (1945)". 3 December 2015.
↑ István Deák, "Hungary" in Hans Roger and Egon Weber,eds., The European right: A historical profile (1963) p 364-407 quoting p. 364.
↑ Thomas Sakmyster, Hungary's Admiral on Horseback (East European Monographs, 1994).
↑ Sinor, Denis. 1959. History of Hungary, London: George Allen and Unwin Ltd. Pp. 289
↑ Kovács, Mária. The Hungarian numerus clausus: ideology, apology and history, 1919-1945 // Karady, Victor; Nagy, Peter (redaktorlar ). The numerus clausus in Hungary: Studies on the First Anti-Jewish Law and Academic Anti-Semitism in Modern Central Europe. Budapest: Centre for Historical Research, History Department. 2012. səh. 28. ISBN 978-963-88538-6-8.
↑ See: Numerus Clausus
↑ "A Numerus Clausus módosítása - The modification of the Numerus Clausus law". regi.sofar.hu.
↑ Romsics, Ignác. "Nyíltan vagy titkosan? A Horthy-rendszer választójoga". www.rubicon.hu. RUBICONLINE.
↑ Bitunjac, Martina; Schoeps, Julius H. Complicated Complicity: European Collaboration with Nazi Germany during World War II (ingilis). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. 2021-06-21. 76–77. ISBN 978-3-11-067118-6.
↑ Kállay, Miklós. Hungarian Premier: A Personal Account of a Nation's Struggle in the Second World War (ingilis). Columbia University Press. 1954.
↑ Ravasz, István. A nyilas hatalom [The Arrow Cross Power] // Magyarország a XX. században – I. Kötet: Politika és társadalom, hadtörténet, jogalkotás – II. Honvédelem és hadügyek – Magyarország részvétele a második világháborúban [Hungary in the XX. century – Volume I: Politics and Society, Military history, Legislation – II. National Defense and Military Affairs – Hungary's Participation in the Second World War] (Hungarian). 1. Szekszárd: Babits Kiadó. 1996–2000. ISBN 963-9015-08-3.
↑ Tarján M., Tamás. "Szálasi Ferenc születése". Rubicon (Hungarian Historical Information Dissemination) (Hungarian).
↑ Patai, Raphael. The Jews of Hungary: History, Culture, Psychology (ingilis). Wayne State University Press. 1996. səh. 730. ISBN 978-0-8143-2561-2.
↑ Thomas, Nigel; Szabo, Laszlo. The Royal Hungarian Army in World War II (ingilis). Bloomsbury USA. 2008-10-21. səh. 24. ISBN 978-1-84603-324-7.
↑ Stanley G. Payne, A History of Fascism, 1914–1945, Routledge, 1996, page 420

Vikianbarda Macarıstan krallığı (1920–1946) ilə əlaqəli mediafayllar var.

Əvvəlki Avstriya-Macarıstan 1867–1918 Birinci Macarıstan Respublikası 1918–1919 Macarıstan Sovet Respublikası 1919 Macarıstan Respublikası 1919–1920 Ağ terror 1919–1921	Macarıstan krallığı həmçinin Regentlik kimi də tanınır 1920–1946	Bela Mikloş və Zoltan Tildinin 1944–1946 müvəqqəti höküməti Horti rejmi (1920–1944) tərəfindən müvəffəq oldu Milli Birlik Hökuməti (Ferents Salaşi) 1944–1945 İkinci Macarıstan Respublikası 1946–1949 Macarıstan Xalq Respublikası 1949–1989

[1] "Az ideiglenes nemzeti kormány 1945. évi 539. M. E. számú rendelete az államhatalom gyakorlásával kapcsolatos egyes kérdések rendezéséről" [Prime Ministerial Decree No. 539/1945 of the Provisional National Government on the Settlement of Certain Issues relating to the Exercise of State Authority]. Magyarországi Rendeletek Tára (macar). Budapest: Ministry of Interior of Hungary. 79 (1): 53–54. 8 March 1945.

[2] Fascism: The 'fascist epoch'. Taylor & Francis. 2004. ISBN 978-0-415-29019-7.

[3] Seamus Dunn, T.G. Fraser. Europe and Ethnicity: The First World War and Contemporary Ethnic Conflict. Routledge, 1996. P97.

[debr1-4] Gosztony, Peter. Stalins Fremde Heere, Bernard & Graefe Verlag, 1991. ISBN 3-7637-5889-5

[debr2-5] Иностранные войска, созданные Советским Союзом для борьбы с нацизмом (Russian). Центрполиграф. 2024. ISBN 9785046032826.

[debr3-6] "The Provisional National Government (1945)". 3 December 2015.

[7] István Deák, "Hungary" in Hans Roger and Egon Weber,eds., The European right: A historical profile (1963) p 364-407 quoting p. 364.

[8] Thomas Sakmyster, Hungary's Admiral on Horseback (East European Monographs, 1994).

[9] Sinor, Denis. 1959. History of Hungary, London: George Allen and Unwin Ltd. Pp. 289

[10] Kovács, Mária. The Hungarian numerus clausus: ideology, apology and history, 1919-1945 // Karady, Victor; Nagy, Peter (redaktorlar ). The numerus clausus in Hungary: Studies on the First Anti-Jewish Law and Academic Anti-Semitism in Modern Central Europe. Budapest: Centre for Historical Research, History Department. 2012. səh. 28. ISBN 978-963-88538-6-8.

[11] See: Numerus Clausus

[12] "A Numerus Clausus módosítása - The modification of the Numerus Clausus law". regi.sofar.hu.

[Romsics-13] Romsics, Ignác. "Nyíltan vagy titkosan? A Horthy-rendszer választójoga". www.rubicon.hu. RUBICONLINE.

[:0-14] Bitunjac, Martina; Schoeps, Julius H. Complicated Complicity: European Collaboration with Nazi Germany during World War II (ingilis). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. 2021-06-21. 76–77. ISBN 978-3-11-067118-6.

[15] Kállay, Miklós. Hungarian Premier: A Personal Account of a Nation's Struggle in the Second World War (ingilis). Columbia University Press. 1954.

[16] Ravasz, István. A nyilas hatalom [The Arrow Cross Power] // Magyarország a XX. században – I. Kötet: Politika és társadalom, hadtörténet, jogalkotás – II. Honvédelem és hadügyek – Magyarország részvétele a második világháborúban [Hungary in the XX. century – Volume I: Politics and Society, Military history, Legislation – II. National Defense and Military Affairs – Hungary's Participation in the Second World War] (Hungarian). 1. Szekszárd: Babits Kiadó. 1996–2000. ISBN 963-9015-08-3.

[:2-17] Tarján M., Tamás. "Szálasi Ferenc születése". Rubicon (Hungarian Historical Information Dissemination) (Hungarian).

[18] Patai, Raphael. The Jews of Hungary: History, Culture, Psychology (ingilis). Wayne State University Press. 1996. səh. 730. ISBN 978-0-8143-2561-2.

[19] Thomas, Nigel; Szabo, Laszlo. The Royal Hungarian Army in World War II (ingilis). Bloomsbury USA. 2008-10-21. səh. 24. ISBN 978-1-84603-324-7.

[20] Stanley G. Payne, A History of Fascism, 1914–1945, Routledge, 1996, page 420

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]