Orta əsrlərin sonlarında Macarıstan krallığı, Mərkəzi Avropada yerləşən ölkə olaraq, XIV əsrin əvvəllərində bir müddət taxtsızlıq dövrü (ing. interregnum) yaşamışdır.[1] Kral hakimiyyəti 1308–1342-ci illərdə hökm sürmüş, Kapet sülaləsinin Anju qolu nümayəndəsi olan I Karl dövründə bərpa olunmuşdur.[2]Onun hakimiyyəti zamanı açılmış qızıl və gümüş mədənləri 1490-cı illərə qədər dünya üzrə ümumi hasilatın təxminən üçdə birini təşkil edirdi. Krallıq öz qüdrətinin zirvəsinə I Böyük Lyudovik (1342–1382) dövründə çatmışdır.[3] O, Litva, Cənubi İtaliya və digər uzaq ərazilərə hərbi yürüşlər təşkil etmişdir. Osmanlı imperiyasının genişlənməsi Macarıstan torpaqlarına Lüksemburqlu Siqizmund (1387–1437) dövründə çatmışdır.[4][5] Sonrakı onilliklərdə istedadlı hərbi sərkərdə Yanoş Hunyadi Osmanlılara qarşı mübarizəyə rəhbərlik etmişdir. [6]Onun 1456-cı ildə Nandorfehervarda (indiki Belqrad, Serbiya) əldə etdiyi qələbə krallığın cənub sərhədlərini yarım əsrdən artıq müddətə sabitləşdirmişdir.[7] Macarıstanın soy-kök baxımından sülaləyə mənsub olmayan ilk kralı isə Matyaş Korvin (1458–1490) olmuşdur.[8] O, bir sıra uğurlu hərbi yürüşlərə rəhbərlik etmiş və həmçinin Bohemiya kralı və Avstriya hersoqu olmuşdur. Onun himayəsi ilə Macarıstan İtaliyadan İntibah (Renessans) dövrünü qəbul edən ilk ölkə olmuşdur.[9]
| Tarixi dövlət | |||||
| Macarıstan krallığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Buda, Vyana, Buda, Vişeqrad[d], Timişoara, Buda | ||||
_big.svg)
1301-ci ildə Arpad sülaləsinin son üzvü III Andraşın ölümü ilə Macarıstanda sülalə böhranı başlamış və bir neçə iddiaçının taxta çıxması ilə nəticələnmişdir.[10] Nəticədə taxta Neapol Anje sülaləsindən olan I Karl (mac. Károly Róbert) çıxmış və 1310-cu ildə rəsmi olaraq kral elan olunmuşdur.[11]I Karl və oğlu I Laslo (mac. Nagy Lajos) dövründə Macarıstan iqtisadi və siyasi baxımdan güclənmiş, Dalmasiya, Valaxiya və Polşaya qədər təsirini yaymışdır. Xüsusilə I Laslo həm Macarıstan, həm də Polşa kralı olmuş və ölkəni regional gücə çevirmişdir.[12]I Laslonun ölümündən sonra taxta qızı Mariya və onun həyat yoladşı, Siqizmund (Lüksemburq sülaləsindən) çıxmışdır. Siqizmund 1433-cü ildə Müqəddəs Roma imperatoru seçilmiş, Macarıstanı mərkəzləşdirərək Osmanlı təhlükəsinə qarşı mübarizə aparmışdır. Onun dövründə Niqbolu döyüşü (1396) baş vermişdir.[13]XV əsrdə Osmanlı təhlükəsi artdığı bir zamanda, Yanoş Hunyadi ölkənin müdafiəsini təşkil etmiş, onun oğlu Matyaş Korvin isə 1458-ci ildə kral seçilmişdir.[14] Matyaşın dövründə Macarıstan mədəni və hərbi baxımdan güclü dövlətə çevrilmiş, o, həm də Avropada ilk daimi ordulardan birini — qara ordunu qurmuşdur. Matyaşın vəfatından sonra Macarıstanda siyasi sabitlik pozulmuş, zəif idarəçilik və daxili çəkişmələr ölkəni zəiflətmişdir. [15]1526-cı ildə II Layoşun hakimiyyəti dövründə Mohi döyüşündə Osmanlı ordusu Macarıstan qüvvələrini darmadağın etmiş və kral həlak olmuşdur. Bu döyüş Macarıstanın müstəqil krallıq kimi sonunu gətirmişdir.[16]
Nəticədə 1526-cı ildən sonra Macarıstan üç yerə bölünmüşdür:
- Osmanlı tərəfindən işğal olunan mərkəzi bölgələr
- Habsburqların nəzarətindəki Qərbi Macarıstan (Kral Macarıstanı)
- Transilvaniya knyazlığı – nisbətən muxtar ərazi
- ↑ Kulcsár, Krisztina. "A magyar nyelv hivatalossá tételéről rendelkező törvény, 1844 (Act on the officialization of the Hungarian language, 1844)". Magyar Nemzeti Levéltár (National Archives of Hungary). 13 November 2019.
- ↑ Fukuyama, Francis. "What's Wrong with Hungary". Democracy, Development, and the Rule of Law (blog). The American Interest. February 6, 2012.
- ↑ Peter Farbaky, Louis A. Waldman. Italy & Hungary: Humanism and Art in the Early Renaissance. Harvard University Press. 7 November 2011. 30 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2012.
- ↑ Márta Font - Ugarsko Kraljevstvo i Hrvatska u srednjem vijeku (Hungarian Kingdom and Croatia in the Middle Ages) Arxivləşdirilib 2017-08-01 at the Wayback Machine, p. 8-9
- ↑ Ladislav Heka. "Hrvatsko-ugarski odnosi od sredinjega vijeka do nagodbe iz 1868. s posebnim osvrtom na pitanja Slavonije" [Croatian-Hungarian relations from the Middle Ages to the Compromise of 1868, with a special survey of the Slavonian issue]. Scrinia Slavonica (xorvat). Hrvatski institut za povijest – Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. 8 (1). October 2008: 152–173. ISSN 1332-4853.
- ↑ Kontler 1999, p. 99.
- ↑ Engel 2001, pp. 147-148.
- ↑ Engel 2001, p. 201.
- ↑ "A brief history of Hungary". 12 April 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-14.
- ↑ István Keul, Early modern religious communities in East-Central Europe: ethnic diversity, denominational plurality, and corporative politics in the principality of Transylvania (1526–1691), BRILL, 2009, p. 40
- ↑ Zupka, Dušan (2014). Urban Rituals and Literacy in the Medieval Kingdom of Hungary. In: Using the Written Word in Medieval Towns: Varieties of Medieval Urban Literacy II. ed. Marco Mostert and Anna Adamska. Utrecht Studies in Medieval Literacy 28. Turhnout, Brepols, 2014. ISBN 978-2-503-54960-6.
- ↑ Spinei, Victor (2003). The Great Migrations in the East and South East of Europe from the Ninth to the Thirteenth Century (Translated by Dana Bădulescu). ISBN 973-85894-5-2
- ↑ Spiesz, Anton; Caplovic, Dusan; Bolchazy, Ladislaus J. (2006). Illustrated Slovak History: A Struggle for Sovereignty in Central Europe. Bolchazy-Carducci Publishers. ISBN 978-0-86516-426-0
- ↑ Sedlar, Jean W. (1994). East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. ISBN 0-295-97290-4
- ↑ Rady, Martyn (2000). Nobility, Land and Service in Medieval Hungary. Palgrave (in association with School of Slavonic and East European Studies, University College London). ISBN 0-333-80085-0
- ↑ Molnár, Miklós (2001). A Concise History of Hungary. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-66736-4
- Anonymus, Notary of King Béla: The Deeds of the Hungarians (Edited, Translated and Annotated by Martyn Rady and László Veszprémy) (2010). In: Rady, Martyn; Veszprémy, László; Bak, János M. (2010); Anonymus and Master Roger; CEU Press; ISBN 978-9639776951.
- Master Roger's Epistle to the Sorrowful Lament upon the Destruction of the Kingdom of Hungary by the Tatars (Translated and Annotated by János M. Bak and Martyn Rady) (2010). In: Rady, Martyn; Veszprémy, László; Bak, János M. (2010); Anonymus and Master Roger; CEU Press; ISBN 978-9639776951.
- The Deeds of Frederick Barbarossa by Otto of Freising and his continuator, Rahewin (Translated and annotated with an introduction by Charles Christopher Mierow, with the collaboration of Richard Emery) (1953). Columbia University Press. ISBN 0-231-13419-3.
- The Laws of the Medieval Kingdom of Hungary, 1000–1301 (Translated and Edited by János M. Bak, György Bónis, James Ross Sweeney with an essay on previous editions by Andor Czizmadia, Second revised edition, In collaboration with Leslie S. Domonkos) (1999). Charles Schlacks, Jr. Publishers.
- This article incorporates text from a publication now in the public domain: Bain, Robert Nisbet. Dozsa, György // Kisholm, Hyu (redaktor). Britannika Ensiklopediyası. 8 (XI). Cambridge University Press. 1911. səh. 462.
- Bak, János M. (1993). "Linguistic pluralism" in Medieval Hungary. In: The Culture of Christendom: Essays in Medieval History in Memory of Denis L. T. Bethel (Edited by Marc A. Meyer); The Hambledon Press; ISBN 1-85285-064-7.
- Bak, János (1994). The late medieval period, 1382–1526. In: Sugár, Peter F. (General Editor); Hanák, Péter (Associate Editor); Frank, Tibor (Editorial Assistant); A History of Hungary; Indiana University Press; ISBN 0-253-20867-X.
- Berend, Nora (2006). At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and "Pagans" in Medieval Hungary, c. 1000–c. 1300. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-02720-5.
- Crowe, David M. (2007). A History of the Gypsies of Eastern Europe and Russia. PALGRAVE MACMILLAN. ISBN 978-1-4039-8009-0.
- Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. ISBN 1-86064-061-3.
- Georgescu, Vlad (1991). The Romanians: A History. Ohio State University Press. ISBN 0-8142-0511-9.
- Goldstein, Ivo (1999). Croatia: A History (Translated from the Croatian by Nikolina Jovanović). McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-2017-2.
- Johnson, Lonnie. Central Europe: Enemies, Neighbors, Friends. Oxford University Press. 2011.
- Kirschbaum, Stanislav J. (2005). A History of Slovakia: The Struggle for Survival. Palgrave. ISBN 1-4039-6929-9.
- Kontler, László (1999). Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. ISBN 963-9165-37-9.
- Makkai, László (1994). The Hungarians' prehistory, their conquest of Hungary and their raids to the West to 955 and The foundation of the Hungarian Christian state, 950–1196. In: Sugár, Peter F. (General Editor); Hanák, Péter (Associate Editor); Frank, Tibor (Editorial Assistant); A History of Hungary; Indiana University Press; ISBN 0-253-20867-X.
- Pataki, József. "Dózsa György életútjáról" [On the Life Journey of György Dózsa] (PDF). Korunk (macar). 30 (8). August 1971: 1147–1155 – EPA OSZK vasitəsilə.
