Məmməd Əmin Azadvətən
Məmməd Əmin Azadvətən (1905, Laləliyi-Torab, Qərbi Azərbaycan ostanı – 1947, Urmiya) — siyasətçi, fədai, repressiya qurbanı.Azərbaycanın Demokrat Firqəsinin Urmiya vilayəti komitəsinin sədri və Urmiya fədailərinin başçısı olub. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra, Azərbaycan Milli Məclisinə Urmiyadan nümayəndə seçilib.
| Məmməd Əmin Azadvətən | |
|---|---|
 Məmməd Əmin Azadvətən Urmiya sakinlərinin qarşısında çıxış edərkən. | |
  | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1905 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1947 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | edam[d] |
|
|
|
| Təltifləri |
 |
Məmməd Əmin Azadvətən Urmiyanın Nazlıçay mahalının Lələli kəndində anadan olub.[1][2] İbtidai təhsil alsa da ailəsinin imkanı olmadığı üçün təhsilini yekunlaşdıra bilməyib.[1][2] Mövcud hakimiyyətə müxalif olduğu üçün 1933-cü ildə həbs olunaraq Urmiya həbsxanasına salınıb.[3] Bir müddət həbsdə saxlanıldıqdan sonra ömürlük Zəncana sürgün olunub.[2][3] Sürgündə olduğu müddətdə Zəncan bələdiyyə idarəsində işləyib və bu dövr ərzində siyasi fəaliyyətini davam etdirib.[4] 1940-cı ilin payızında yenidən həbs olunub. 4 ay Zəncanda saxlanıldıqdan sonra Tehranda yerləşən və əsasən siyasi məhbusların saxlanıldığı "Qəsri Qacar" həbsxanasına göndərilib.[3] 1941-ci ildə Rza xan ölkədən qaçdıqdan sonra həbsdən azd olunub və Zəncana geri qayıdıb. Tudə Partiyasına üzv olub və Zəncanda şəhər komitəsinin yaradılmasında iştirak edib.[4][5]
1943-cü ilin sonunda Urmiyaya gəlib və burada Tudə Partiyasının komitəsinin yaradılmasında iştirak edir.[6] 1944-cü ildə Tudə Partiyasının Urmiya Vilayət Komitəsinin sədri seçilib.[7] Tudə Partiyasının Azərbaycan Əyalət Komitəsinin üzvü olub.[8] 1945-ci il yanvarın 1-də ona qarşı sui qəsd olsa da sağ qalıb.[9]
1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra Urmiya vilayəti komitəsinin sədri seçilib[6][10][11] və Urmiya fədailərinə rəhbərlik edib.[12][13][14] ADF-nin birinci qurultayında nümayəndə kimi iştirak edib və mərkəzi komitənin üzvü seçilib.[15] Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisinin birinci iclası dekabrın 12-də keçirilib.[16][17] Bura seçilən nümayəndələrdən 26 nəfəri cəbhədə olduqları üçün məclisin ilk iclasında iştirak edə bilmirlər. Onlardan biri də Məmməd Əmin Azadvətən olub.[18]
1946-cı ilin mart ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[19]
1946-cı il dekabrın 13-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[20] Bununla da Azərbaycan Milli Hökuməti süqut edib.[21] Məmməd Əmin Azadvətən də Urmiyada həbs olunub.[22] Dövlət məmurları tərəfindən əməkdaşlığa dəvət olunsa da bunu qəbul etməyib[1][23] və cavabında onlara deyib ki, "Nə danışırsınız, bişərəflər! Söyüd budaqlarını ikiqat əymək olar, qocaman çinar isə sınar, əyilməz".[24][25] Rzaşah orta məktəbində qurulmuş məhkəmə tərəfindən Abbas Fəthi və digər demokratlarla birlikdə edama məhkum olunub. 1947-ci ildə Urmiyada edam olunub.[26][27][28]
- ↑ 1 2 3 İsmayılov, Güləddin. ""21 Azər" hərəkatının fədailəri - Məhəmmədəmin Azadvətən". aze.adfmk.com. 2021-06-18. 2024-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
- ↑ 1 2 3 Müciri, 1962. səh. 24
- ↑ 1 2 3 Mərəndli, 2017. səh. 312
- ↑ 1 2 Mərəndli, 2017. səh. 77
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 12
- ↑ 1 2 Mərəndli, 2017. səh. 172
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 65
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 37
- ↑ Həsənli, 2023. səh. 210
- ↑ Lahrudi, Əmirəli. "21 Azər". Mühacir qəzeti. 1955-12-06. 2024-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 62
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. "Güney Azərbaycan milli hökuməti və onun fəaliyyəti - 13-cü yazı". Xalq cəbhəsi qəzeti. 2019-09-19. səh. 14. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- ↑ Vilayi, Mirrəhim. İran Azərbaycanında milli azadlıq hərəkatında demokratik mətbuatın rolu (1941-1946) (az.). Bakı. 1979. 25.
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 227
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
- ↑ Balayev, 2018. səh. 25
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
- ↑ "Xalq Cəbhəsi.- 2019.- 19 sentyabr.- S.14". www.anl.az. 2024-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ George Lenczowski. "United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East. (may, 1972), s. 49
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 173
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 450
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 44
- ↑ Fuad, Esmira. "Urmiya-Türkün beşiyi, sevgi ocağı..." 525-ci qəzet. 2014-06-11. İstifadə tarixi: 2025-02-13.
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 179
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 176
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 978-9952-37-091-1.
- Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535. 2022-03-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-14.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-28.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan: Tarixin yol ayrıcında (1939–1945) (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2023. səh. 496. ISBN 9789952385717.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-30.
- Müciri, Cəfər. Azadlıq yolunun mübarizləri (az.). I. Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. 1962. səh. 208.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.