Məhəmmədbağır Niknam
Məhəmmədbağır Niknam (1921, Təbriz – 1946, Təbriz) — şair, yazıçı, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı və repressiya qurbanı.
| Məhəmmədbağır Niknam | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1921 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1946 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | qətlə yetirilib |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan türkcəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tudə Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü olub. "Şairlər məclisi"nin yaradılmasında iştirak edib. Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra şah qoşunları tərəfindən güllələnib.
Məhəmmədbağır Niknam 1921-ci ildə Təbrizdə anadan olub.[1][2] Beş yaşında ikən atası dünyasını dəyişdiyi üçün dayısının himayəsində böyüyüb.[3] Nizami mədrəsəsini bitirib.[3] 1939-cu ildə hərbi xidmətə çağırılıb. Yaradıcılığa hərbi xidmətdə ikən başlayıb.[1][2] Hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra Təbriz kibrit karxanasındakı işinə geri qayıdıb.[3][4] Tudə Partiyasına daxil olub.[1] Təbrizdə çap olunan "Azərbaycan", "Vətən yolunda", "Yeni Şərq" qəzetlərində yazıları və şeirləri dərc olunub.[4] 1945-ci il yanvarın 3-də "Vətən yolunda" qəzetinin nəzdində yaradılmış[5] "Şairlər məclisi"nin yaradılmasında iştirak edib.[6][4] 1945-ci ildə Tudə Partiyasından çıxaraq Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub.[1] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı.[7][8][9] Məhəmmədbağır Niknam da Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.[10] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra, Həmkarlar Təşkilatında işləməyə başlayıb.[4]
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[11][12] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[12] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[12] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[11][13] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[14][15] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi və Cəfər Kaşif qətlə yetirildilər.[16][17][18] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[19][20] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[13][19] Hökuməti ələ keçirən şah qoşunları bölgədə qırğınlar törətdilər.[16] Bu hadisələrdə Məhəmmədbağır Niknam da Təbrizdə öz evinin qarşısında şah qoşunları tərəfindən güllələnib.[21][17][18][22]
- ↑ 1 2 3 4 Müciri, 1962. səh. 105
- ↑ 1 2 Qəribli, 2014. səh. 175
- ↑ 1 2 3 Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası, 1988. səh. 171
- ↑ 1 2 3 4 Qəribli, 2014. səh. 176
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 44
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 151
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 113
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 269
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 132
- ↑ "Təbrizdə keçirilmiş Xalq Konqresinə seçilmiş nümayəndələrin siyahısı". azerbaycan-ruznamesi.org. İstifadə tarixi: 2025-02-27.
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ 1 2 Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ 1 2 Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ 1 2 Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Azəroğlu,Məmmədzadə, 1961. səh. 14
- ↑ Tərtib edən və məsul redaktor: Səməd Bayramzadə. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 179. ISBN 978-9952-8285-3-5. Archived from the original on 2022-03-09. İstifadə tarixi: 2022-03-10.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Azəroğlu, Balaş; Məmmədzadə, Həmid. Cənubi Azərbaycan yazıçılarının ədəbi məcmuəsi (South Azerbaijani). Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. 1961. səh. 342.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası (az.). III. Bakı: Sabah nəşriyyatı. 1988. səh. 554.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-07.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Qəribli, İslam. Ədəbiyyat sərhəd tanımır (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014. səh. 262.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-03.
- Müciri, Cəfər. Azadlıq yolunun mübarizləri (South Azerbaijani). I. Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. 1962. səh. 208.