Müzakirə:Seyid Hüseyn Badkubeyi

Bunları sonradan məqaləyə əlavə etmək lazımdır.

Seyyid Hüseyn ibn seyid Rza ibn Seyyid Musa Hüseyni Badkubeyi hicri 1293-cü (miladi 1876-cı) ildə Bakının Xırdalan kəndində anadan olmuşdur (Bəzi mənbələrdə onu “Badkubeyi” nəsəbi ilə yanaşı, həm də “Lahici” nəsəbi ilə təqdim etmişlər). Seyyid Hüseyn ibtidai təhsilini Bakıda aldıqdan sonra əvvəlcə Tehrana gedib Ayətullahül-üzma Sədrin adını daşıyan mədrəsədə təhsil almağa başlayır. O, Tehranda böyük alimlər Seyyid Əbülhəsən Cilvə, Mirzə Həsən Kirmanşahi, Mirzə Məhəmməd Haşim İşkəvəri, Əli ağa Zünuzi və Mirzə Məhəmməd Rza Qomşeyidən dərs alır. Daha sonra Badkubeyi Nəcəfi-əşrəfə yola düşür. O, Nəcəfdə əsasən üç böyük müctəhid alimin dərslərində iştirak edir: “Axund Xorasani” ləqəbli Şeyx Məhəmməd Kazım Xorasani, Şeyx Məhəmməd Həsən Maməqani və ingilislərə qarşı cihad fətvasının müəllifi Mirzə Məhəmməd Təqi Şirazi. Seyyid Hüseyn Badkubeyi tədricən Nəcəf dini elmlər mərkəzinin adlı-sanlı müəllimlərinin cərgəsinə qoşulur. Hərtərəfli və hüdudsuz biliyi, gözəl əxlaqı, dərin tədqiqatçılıq qabiliyyəti ona böyük şöhrət gətirir. O zamanlar Nəcəfdə iki nəfər ardıcıl olaraq əqli elmlərin tədrisi ilə məşğul olurdu: əslən Naxçıvandan olan mərhum Ayətullahül-üzma Məhəmməd Hüseyn İsfahani Kompani və Seyyid Hüseyn Badkubeyi. Badkubeyi təqribən 40 il təlim və tədrislə məşğul olmuş, bir sıra alimlərin yetişməsində xidmət göstərmişdir. Onun tələbələri sırasında həm şimali, həm də cənubi azərbaycanlılar çox olmuşlar. Seyyid Hüseynin şagirdləri arasında üç azərbaycanlı alim xüsusilə seçilmişdir: 1. “Əl-Mizan” təfsirinin müəllifi Əllamə Seyyid Məhəmməd Hüseyn Təbatəbai. Əllamə Təbatəbai öz tərcümeyi-halında Seyyid Hüseyn Badkubeyini belə xatırlayırdı: “Fəlsəfə elmini o dövrün tanınmış hikmət alimi və filosofu mərhum Seyyid Hüseyn Badkubeyidən öyrənməyə müvəffəq oldum. Bu əzəmətli şəxsin dərslərində iştirak etdiyim altı il ərzində Səbzəvarinin “Mənzumə”, Molla Sədranın “Əsfar” və “Məşair”, İbn Sinanın “Şəfa”, İbn Türkənin “Usuliciya” və “Təmhid”, habelə İbn Miskəveyhin “Əxlaq” kitablarını oxudum. Rəhmətlik Badkubeyi mənim təlim-tərbiyəmə xüsusi qayğı ilə yanaşırdı. O, məni əsaslandırılmış təfəkkür tərzi ilə tanış etmək və fəlsəfi zövqümü qiymətləndirmək üçün məsləhət gördü ki, riyaziyyatı öyrənməyə başlayım. Mən ustadın tapşırığına əməl edərək, bacarıqlı riyaziyyatçı alim Ağa Seyyid Əbülqasim Xansarinin dərslərinə getdim və orada bir dəfə əvvəldən axıra əsaslandırılmış hesab, həndəsə və cəbr elmlərini oxudum”. Seyyid Hüseyn Badkubeyi Əllamə Təbatəbainin qardaşı Seyyid Məhəmməd Həsənə də dərs demişdi. 2. Ayətullahül-üzma Seyyid Əbülqasim Xoyi. 3. Ayətullahül-üzma Seyyid Məhəmməd Hadi Milani. Əllamə Təbatəbai «Əl-Mizan» əsərində, «Bəqərə» surəsinin 124-cü ayəsini təfsir edərkən, həmin ayənin vasitəsilə imamların məsumluğu məsələsini sübuta yetirir. Həmin ayədə deyilir ki, Allah Həzrət İbrahim peyğəmbərə (ə) buyurdu: «Mən səni insanlara imam edəcəyəm». Ibrahim (ə) Allahdan xahiş etdi ki, yalnız onun özünə deyil, zürriyyətinə (yəni nəslindən olanlara) də imamlıq məqamını versin. Amma Allah buyurdu: «Mənim əhd-peymanım zalım adamları əhatə etməz!». Əllamə Təbatəbai bu mövzu ətrafında geniş bəhs açdıqdan sonra yazır: «Ustadlarımın birindən (Allah ona rəhmət etsin!) soruşdular ki, bu ayənin əsasında imamın məsumluğunu necə sübut etmək olar? O da belə cavab verdi: «Insanlar dörd qrupa bölünürlər: a) Bütün ömrü boyu zalımlıq edən şəxslər; b) Bütün ömrü boyunca zülm etməmiş şəxslər; v) Həyatının birinci hissəsində zalım olub, sonra zülmdən əl çəkənlər; q) Ömrünün birinci dönəmində zülm etməyib, sonra zülmə başlamış adamlar. Həzrət Ibrahim (ə) elə böyük şəxsiyyət idi ki, birinci və dördüncü qrupa aid olan zürriyyəti üçün Allaha heç vaxt dua etməzdi. Demək, bu ayənin şamil ola biləcəyi iki qrup qalır. Allah bu qruplardan daha birini də öz əhdinə layiq hesab etmir. Deməli, imamlığa layiq olan yeganə qrup – ömrü boyu zülm etməmiş, yəni məsum olan adamlardır»». Bu sətirlərdən görünür ki, Əllamə Təbatəbainin həmin ustadı həm fəlsəfə və məntiq elmlərinə, həm də Quran təfsirinə dərindən bələd imiş. Lakin «Əl-Mizan» təfsirindən götürülmüş yuxarıdakı qeyddə onun adı çəkilmir. Biz həmin alimin kimliyi barədə məlumatı başqa bir mənbədən əldə etdik. Əsrimizin ən böyük alimlərindən sayılan, Əllamə Təbatəbainin şagirdi Ayətullah Həsənzadə Amuli «Min bir kəlam» kitabında yazır ki, bir gün Əllamənin hüzurunda imamın məsumluğu barədə bəhs açıldı. Söhbət «Bəqərə» surəsinin 124-cü ayəsinin üzərinə gəldi. Mən Əllamədən soruşdum ki, «Əl-Mizan» təfsirində bu ayə barədə yazdığınız qeyddə «ustadlarımdan biri» adı altında kimi nəzərdə tutmuşdunuz? Əllamə cavab verdi: «Mərhum ağa Seyyid Hüseyn Badkubeyini». Sonra Əllamə Təbatəbai buyurdu: «Ağa Seyyid Hüseyn Badkubeyi riyaziyyat, hikmət və tibb elmlərinin ustadı idi. Mən «Şəfa» kitabının hər iki cildini, «Üsuliciya», «Əxlaq», «Əsfar» və «Ərşiyyə» kitablarını Nəcəfdə onun hüzurunda oxumuşam». Ayətullah Həsənzadə Amuli yazır ki, Əllamə Təbatəbai mənə «Təmhidül-qəvaid» kitabını öyrədirdi. Əllamə özündə olan nüsxəni vaxtilə ustadı Seyyid Hüseyn Badkubeyidəki nüsxə ilə müqabələ və təshih etmişdi (tutuşdurmuşdu). Mən də Əllamədən xahiş etdim ki, öz nüsxəsini müvəqqəti olaraq mənə versin. O, lütfkarlıqla həmin nüsxəni mənə verdi. Mən «Təmhidül-qəvaid»in özümdə olan nüsxəsi ilə Əllamə Təbatəbainin nüsxəsini diqqətlə müqabələ etdim və ustadın kitabını özünə qaytardım. Sonra müəllif qeyd edir ki, indiyə kimi həmin kitabın daha bir neçə nüsxəsini əldə etmişəm və onların hər birini həmin nüsxə ilə tutuşdurmuşam; bu nüsxələr əsasında dörd dəfə həmin kitabdan dərs demişəm. «Min bir kəlmə» kitabında Seyyid Hüseyn Badkubeyinin yüksək elmi səviyyəsi barədə digər bir məlumatla da rastlaşırıq. Həmin kitabda yazılıb: «Əllamə Təbatəbainin xatirələrinə görə, Seyyid Hüseyn Badkubeyi qətiyyətlə bildirirdi ki, məşhur filosof Qütbəddin Şirazi Şeyx Sührəverdinin «Hikmətül-işraq» kitabına şərh yazarkən, öz müəllimi Nəsirəddin Tusinin fikirlərinə əsaslanmışdır. Badkubeyi bu fikirdə idi ki, Nəsirəddin Tusi fəlsəfədə işraqilik mövqeyində dururmuş. O öz rəyini əsaslandırmaq üçün Tusinin əsərlərindən nümunələr gətirirdi». Ayətullah Həsənzadə Amuli həmçinin, yazır ki, onun müəllimləri olmuş Ayətullah Məhəmməd Təqi Amuli və Seyyid Məhəmməd Həsən İlahi Təbatəbai Təbrizi də vaxtilə Seyyid Hüseyn Badkubeyidən dərs almışdılar və onun adını böyük ehtiramla xatırlayırdılar. Seyyid Hüseyn Badkubeyinin 4 oğlu var imiş: Seyyid Məhəmməd, Seyyid Həsən, Seyyid Əhməd və Seyyid Məhəmməd Baqir. Seyyid Əhməd atasının sağlığında vəfat etmişdir. Əllamə Təbatəbai xatırlayırdı ki, o, Badkubeyinin yanında fəlsəfə dərsi alanda dərs vaxtı oğlunun ölüm xəbərini müəllimə çatdırırlar. Badkubeyi bu xəbəri mərdliklə qarşılayıb cavab verir: “Dərs qurtarandan sonra gələrəm”. Göründüyü kimi, böyük alim tədrisi hər şeydən üstün tutur, heç bir hadisə, hətta oğlunun ölümü belə, onun dərsinə mane olmurdu. Seyyid Hüseyn Badkubeyi hicri 1358-ci il şəvval ayının 28-də (miladi 1939-cu ilin dekabrı) Nəcəfdə vəfat etmişdir.