Luna 1 (rus. Луна-1; Мечта) və ya E-1 No.4 (kod adı)[1] — Luna proqramı çərçivəsində SSRİ tərəfindən həyata keçirilən Yerdən Aya göndərilmiş və Günəşin orbitinə daxil olmuş ilk kosmik gəmi.
| Luna 1 Kod adı: E-1 No.4 | |
|---|---|
 | |
| İstehsalçı | RKK Enerji |
| Ölkə |
 SSRİ |
| Raket daşıyıcısı | Luna 8K72 |
| Fəaliyyəti |
Ayla toqquşmaq məqsədi ilə göndərilmişdir. |
| Buraxıldığı sahə | Baykonur kosmodromu |
| Çıxarıldığı tarix | 2 yanvar 1959 |
| Uçuşun nömrəsi | 1959-012A |
| Kütləsi | 361 kq |
| Böyük yarım ox | 1.146 AV |
| Ekssentrisitet | 0.14767 |
| Meyl | 0.01° |
| Fırlanma periodu | 450 gün |
| Aposentr | 1.315 AV |
| Perisentr | 0.9766 AV |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
|
| Peyk kataloquna görə nömrəsi | 00112 |
"Luna 1" kosmik gəmisi xarici Van Allen qurşağından keçərkən burada olan az miqdardakı yüksək enerjili zərrəciklərlə bağlı müşahidələr apardı. Bu missiyada aparılan müşahidələr nəticəsində Yerin radiasiya qurşağı və xarici kosmosla bağlı yeni məlumatlar əldə olundu. Eyni zamanda "Luna 1" Ayın zəif maqnit sahəsini kəşf etmişdir. "Luna 1" kosmik gəmisi ilk dəfə planetlərarası boşluğa yayılan Günəş küləyinin və plazmasının birbaşa müşahidəsini həyata keçirmişdir.[2][3][4] İonlaşmış plazmanın miqdarı 20-25 min km məsafədə 1 sm³-də 700 zərrəcik, 100-150 min km məsafədə isə 1 sm³-də 300-400 zərrəcik olaraq ölçülmüşdür.[5] "Luna 1" yarım milyon km məsafədən radio siqnallarla əlaqə qurulmuş ilk kosmik gəmidir.
"Luna 1" kosmik gəmisi Ayla toqquşmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. Buna baxmayaraq kosmik gəminin Yerdəki nəzarət sistemində baş verən nasazlıq səbəbindən Ayla toqquşma baş tutmadı və "Luna 1" kosmik gəmisi Aya 5995 km uzaqlıqdan keçdi. Ayın yanından ötərək Günəş ətrafında orbitə yerləşən "Luna 1" kosmik gəmisi Günəşin orbitinə daxil olmağı bacarmış ilk insan istehsalı kosmik gəmi oldu. Şərti olaraq yeni planet olaraq da adlandırılan "Luna 1" kosmik gəmisinə Arzu (rus. Мечта) adı da verilmişdi.[6] Yerin cazibə qüvvəsindən çıxma sürətini (ikinci kosmik sürət) əldə edə bildiyi üçün İlk kosmik raket olaraq da adlandırılır.
"Luna 1" kosmik gəmisinin təchizatına bir ötürücü qurğu və telemetriya sistemi, Ay və planetlərarası boşluğu müşahidə etmək üçün maqnitometr, Geyger sayğacı, sinilyator və mikrometeoritləri ölçmək üçün cihaz daxildi. "Luna 1" Ayla toqquşmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu və bu zaman özü ilə Ay səthinə buraxması üçün üzərində SSRİ gerbi olan iki metal lövhə də daşıyırdı. Bu missiya Luna 2 kosmik gəmisi tərəfindən daha sonra həyata keçirilmişdir.
"Luna 1" kosmik gəmisi yerli vaxtla 22:41-də Baykonur kosmodromundan Luna 8K72 raketi ilə kosmosa buraxılmışdır. "Luna 1" kosmik gəmisi Günəşin orbitinə daxil olduqdan sonra daşıyıcı raket ondan ayrıldı. Yerdəki nəzarət sistemində baş verən nasazlıq səbəbindən "Luna 1" kosmik gəmisi Ayla toqquşa bilmədi və uçuşa başladıqdan 34 saat sonra, 4 yanvarda Aya 5995 km uzaqlıqdan keçdi. Onun Günəş ətrafındakı orbiti Yerlə Mars arasında idi.[7]
3 yanvarda, "Luna 1" kosmik gəmisi Yerdən 119500 km uzaqlıqda olarkən, kosmik gəmidən 1 kq Natrium qazı buraxıldı və bu yolla formalaşdırılan buluddan süni kometa görünüşü əldə olundu. Qazın altıncı görünmə böyüklüyünə sahib olan ulduz ölçüsündəki parıldayan narıncı görünüşünü Hind okeanı üzərində müşahidə etmək mümkün oldu.[5] Bu izin şəkli Mistislav Qnevişev tərəfindən Kislovodsk yaxınlığında yerləşən dağ rəsədxanasından çəkildi.[5] Bu sınaq kosmosda həyata keçirilmiş ilk qaz sınağıdır.
- ↑ David Darling, The complete book of spaceflight: from Apollo 1 to zero gravity. John Wiley and Sons, 2003, p. 244. ISBN 0-471-05649-9
- ↑ Brian Harvey, Russian planetary exploration: history, development, legacy, prospects. Springer, 2007, p.26. ISBN 0-387-46343-7
- ↑ "David Darling, Internet Encyclopedia of Science". 2016-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-18.
- ↑ "Luna 1" Arxivləşdirilib 2017-06-26 at the Wayback Machine. NASA National Space Science Data Center.
- ↑ 1 2 3 "Soviet Space Rocket". Yearbook of the Great Soviet Encyclopedia (in Russian). Moscow: Sovetskaya Enciklopediya. 1959. ISSN 0523-9613
- ↑ Cormack, Lesley B. (15 March 2012). A History of Science in Society: From Philosophy to Utility (2nd ed.) Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine. University of Toronto Press. p. 342. ISBN 978-1-4426-0446-9.
- ↑ "Luna 1". 2017-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-14.