Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Lixtenşteyn İkinci Dünya müharibəsində

  • Məqalə
  • Müzakirə

Lixtenşteyn İkinci Dünya müharibəsində — 1939–1945-ci illərdə, yəni İkinci Dünya müharibəsi zamanı Lixtenşteyn knyazlığında siyasi, iqtisadi və ictimai prosesləri əhatə edən tarixi dövr. Ölkə müharibə boyu rəsmi şəkildə öz neytrallığını qorumuşdur, lakin ölkə daxilində nasizmə meyllər və nasist Almaniyası ilə əlaqələr səbəbindən siyasi gərginliklərlə üzləşmişdir. İsveçrə ilə sıx iqtisadi və diplomatik münasibətlər Lixtenşteynin müstəqilliyinin təmin olunmasında əsas rol oynamışdır.

ABŞ-yə məxsus "P51 Mustang" təyyarəsi 22 fevral 1945-ci ildə Şan şəhərində qəzaya uğramışdır.

Müharibəyəqədərki illərdə Böyük iqtisadi böhranın təsirləri, nasizmə meyl edən hərəkatların yüksəlişi və 1939-cu ildə baş tutmuş çevriliş cəhdi daxili siyasəti formalaşdırmışdır. Müharibə illərində Lixtenşteyn Baş naziri Yozef Hopun hökuməti neytrallığı qorumaq üçün Almaniya və İsveçrə ilə balanslaşdırılmış siyasət yürütmüş, II Frans İosif diplomatik əlaqələri genişləndirmişdir. Bu dövrdə sənaye inkişaf etmiş, məcburi köçkünlərin qəbul edilməsi prosesi həyata keçirilmişdir.

Lixtenşteyndə Alman Milli Hərəkatı və NSAFP Xarici Təşkilatı kimi nasizmə meyl edən qurumların fəaliyyəti siyasi iğtişaşlara, antisemitizm hallarının yayılması və İsveçrə ilə münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olmuşdur. Müharibədən sonra nasistlərlə kollaborasionizmdə ittiham olunan bir sıra şəxslər mühakimə olunmuş, təşkilatlar qadağan edilmiş və ölkədə siyasi rəhbərlik dəyişmişdir.

Mündəricat

  • 1 Zəmin
    • 1.1 Müharibəyəqədərki dövr
  • 2 Müharibənin gedişatı
    • 2.1 Xarici və daxili siyasət
    • 2.2 Nasistlərlə kollaborasionizm
  • 3 Nəticələr
  • 4 Mənbə
    • 4.1 İstinadlar
    • 4.2 Ədəbiyyat

Zəmin

Lixtenşteyn 1868-ci ildən bəri daimi neytrallıq siyasəti yürütmüşdür və Birinci Dünya müharibəsi boyunca neytral qalmışdır.[1] Buna baxmayaraq, müharibənin sonuna qədər, 1852-ci ildən bəri mövcud olan gömrük ittifaqı səbəbindən Avstriya-Macarıstan imperiyası ilə sıx bağlı olmuş və Məhvər dövlətlərinə rəğbət bəsləmişdir. Müharibə uzandıqca, Lixtenşteyn təbii sərvətlərin olmaması səbəbindən iqtisadi dağıntı və qida çatışmazlığı ilə üzləşmişdir. Bu, ölkədə qaçaqmalçılığın əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olmuş və ölkəni Avstriya-Macarıstandan asılılığını azaltmağa, İsveçrə ilə daha sıx iqtisadi əlaqələr axtarmağa məcbur etmişdir.[1][2] 1916-cı ilə qədər Avstriya-Macarıstan imperiyasından bütün qida tədarükləri dayandırılmış, bu da Lixtenşteyni qida təminatının davam etməsi üçün İsveçrə ilə daha sıx əlaqələr qurmağa vadar etmişdir.[3][4]

1919-cu ildə Avstriya-Macarıstanın süqut etməsindən sonra Lixtenşteyn hökuməti maliyyə və diplomatik ehtiyaclarını ödəmək üçün artıq yeni qurulmuş Avstriyaya arxalana bilməmişdir. Lixtenşteyn və İsveçrə arasında İsveçrənin Lixtenşteynin təmsil olunmadığı ölkələrdə onun diplomatik və konsulluq səviyyəsində maraqlarını təmsil etməsini nəzərdə tutan müqavilə imzalanmışdır.[5] Lixtenşteyn 1920-ci ildə İsveçrə frankını qəbul etmiş və iki ölkə 1924-cü ildə gömrük ittifaqına daxil olmuşdur.[6] 1921-ci ildə ölkədə yeni konstitusiya tətbiq edilmişdir və bu, qismən parlamentar demokratiya ilə konstitusiyalı monarxiyanın qarışığını qurmuş, bunun çoxu İsveçrə Federal Konstitusiyasına azad şəkildə əsaslanmışdır.[7]

Müharibəyəqədərki dövr

 
1938-ci ildə Lixtenşteyndə dörd əsas siyasi fiqur: soldan sağa Aloiz Voqt, Otto Şedler, Yozef Hop və Lüdviq Markser.

O dövrün əksər ölkələri kimi, Lixtenşteyn də 1929-cu ildən başlayan Böyük iqtisadi böhran nəticəsində işsizliyin artması, kənd təsərrüfatının geriləməsi və sənayenin çökməsi ilə üzləşmişdir.[8] 1930-cu illər boyunca ölkə Proqressiv Vətəndaş Partiyası tərəfindən idarə olunmuşdur. Həmçinin, 1928-ci ildən vəzifədə olan baş nazir Yozef Hop da bu partiyadan olmuşdur.[8][9] 1933-cü ildən başlayaraq Lixtenşteyn həm xarici, həm də daxili olaraq nasist elementlərdən gələn çətinliklərlə üzləşmişdir. Bunlara xüsusilə Rotter oğurlanması və 1937-ci ildə casusluq hadisəsi aiddir. Həmçinin ölkə daxilində avtoritar elementlərin, əsasən 1933-cü ildə qurulan və qısa müddət sonra nasizmə meyl edən "Lixtenşteyn Vətən Xidməti"nin yüksəlişi müşahidə edilmişdir. Bu təşkilat 1936-cı ildə Xristian-Sosial Xalq Partiyası ilə birləşmiş və "Vətənpərvər İttifaq"ı yaratmışdır.[10] 30 mart 1938-ci ildə, Avstriyada baş tutmuş anşluss fonunda II Frans İosifin təşəbbüsü ilə Proqressiv Vətəndaş Partiyası ilə müxalif "Vətənpərvər İttifaq" koalisiya hökuməti qurmuşdur.[11][12] 1939-cu il Lixtenşteyn ümumi seçkilərində bu iki partiya Landtaqda təxminən bərabər sayda yer əldə etmişdir.[13]

 
II Frans İosif (mərkəzdə) 2 mart 1939-cu ildə Berlində Reyxskanselyariyanın qarşısında.

Koalisiyanın yaradıldığı dövrdə ölkədə nasist elementləri Lixtenşteyndə Alman Milli Hərəkatını (VDBL) təşkil etmişdir. Bu hərəkat Lixtenşteynin nasist Almaniyasına birləşdirilməsini hədəfləmişdir. Nasist Partiyasının agentliyi olan Folksdoyçe Mittelştelle tərəfindən partiyanın Lixtenşteyndə demokratik yolla hakimiyyətə gətirilməsi və ölkənin Almaniyaya birləşdirilməsi məqsədilə maliyyələşdirilməsi planları olmuşdur, lakin Adolf Hitler bu planları şəxsən bloklamışdır, çünki İsveçrə ilə münasibətləri çətinləşdirmək istəməmişdir.[14] 2-3 mart 1939-cu ildə Frans İosif, Yozef Hop və Alozs Voqt Berlində rəsmi səfərdə olmuş, burada Hitler və İoahim fon Ribbentrop ilə görüşmüş, Lixtenşteynin müstəqilliyini və neytrallığını qorumaqla yanaşı yaxşı münasibətləri saxlamağı müzakirə etmişdilər.[15] Hitler Frans İosif və Yozef Hop ilə otuz dəqiqəlik görüş keçirmiş, lakin heç bir danışıq aparılmamışdır.[16] II Frans İosif sonradan bu səfəri xatırlamış, Hitlerin onlara az maraq göstərdiyini və səfərin yalnız "Hitlerin eqosunu oxşamaq" üçün baş verdiyini bildirmişdir.[17]

Ölkə 1939-cu il Lixtenşteyn çevrilişi təhlükəsi ilə üzləşmişdir. Plana əsasən, VDBL üzvlərinin Vadutsda yürüş edərək hökuməti ələ keçirməyə cəhd etməsi və bunun hökumətlə toqquşmalara səbəb olacağı gözlənilirdi. Feldkirxdən olan Almaniya qoşunları kömək çağırışı ilə Lixtenşteynə daxil olacaq və ölkəni Almaniyaya birləşdirəcəkdi, lakin plan uğursuz olmuş, müxaliflər tərəfindən dayandırılmış, VDBL üzvlərinin əksəriyyəti həbs olunmuş və ya ölkədən qaçmışdır.[18] Aloiz Voqtun müdaxiləsindən sonra Hitlerin əmri ilə Almaniya tərəfindən hücum əməliyyatı baş verməmişdir. Hitlerin çevrilişə müdaxilə etməməsinin dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin onun Lixtenşteynə az maraq göstərdiyi və İsveçrə ilə müharibəyə səbəb olmaq istəmədiyi ehtimal olunmuşdur.[19] Çevriliş cəhdi həmin ilin əvvəlində qurulan və VDBL-nin fəaliyyətinə qarşı çıxmaq üçün təşkil edilmiş qeyri-partiya Lixtenşteyn Sədaqət Assosiasiyasının fəaliyyətini gücləndirməsinə, ölkənin müstəqilliyini təsdiqləyən, seçici hüququna malik vətəndaşların 95%-ni təmsil edən 2492 imzanın toplandığı imza kampaniyasına səbəb olmuşdur.[20][21]

Müharibənin gedişatı

Xarici və daxili siyasət

 
1941-ci və 1942-ci illərdə İkinci Dünya müharibəsinin Avropa cəbhəsinin nəzarət xətlərinin xəritəsi. Lixtenşteyn İsveçrə istisna olmaqla, 1938-ci ildən 1945-ci ilə qədər Ox dövlətləri tərəfindən nəzarət olunan ərazilərlə əhatə olunmuşdur.

Lixtenşteyn 30 avqust 1939-cu ildə İsveçrə nümayəndələri vasitəsilə neytrallığını elan etmişdir.[22] Müharibə başlayanda Yozef Hop hökuməti müharibə dövründə Lixtenşteyn iqtisadiyyatını idarə etmək üçün geniş səlahiyyətlər almış və İsveçrənin müharibə iqtisadiyyatı qanunlarından bir neçəsini Lixtenşteynə tətbiq etmişdir.[23] Bununla Lixtenşteyn faktiki olaraq İsveçrənin milli təchizat sisteminə daxil olmuşdur,[24] lakin VDBL-nin fəaliyyətləri səbəbindən İsveçrənin Lixtenşteynin rəsmi mövqeyinə inamsızlığı artmış və 5 noyabr 1940-cı ildə Hopun hökumətindən açıq şəkildə İsveçrəyə sadiqliyini elan etməsi tələb olunmuşdur. İsveçrə bunun qarşılığında 1941-ci ildən etibarən Lixtenşteyn işçilərinin İsveçrədə sərbəst səyahət etməsinə və işləməsinə imkan verən yeni əcnəbi polisi razılaşmasını qəbul etmişdir.[25] İsveçrə müharibə boyu Lixtenşteynin suverenliyini qorumuşdur, lakin Almaniya ordusu tərəfindən baş tutacaq hər hansı bir hərbi əməliyyat halında Lixtenşteyni birbaşa müdafiə etməyi planlaşdırmamışdır.[26][27]

 
1945-ci ildə Yozef Hopun telefonda danışarkən dayandığı şəkil. O, İkinci Dünya müharibəsi boyunca Lixtenşteynin Baş naziri olmuşdur.

Hopun hökuməti nasist Almaniyasına qarşı dostcasına, qeyri-məcburi və təxribatçı olmayan diplomatiyanı münasib hesab etmiş, buna nəzakət jestləri ilə əlavə etmişdir. 1940-cı ilin dekabrında Ştutqartda keçirilən mühazirədə Hop Almaniya ordusuna öz hörmətini bildirmişdir.[9] II Frans İosif dövri olaraq Hitlerə təbrik məktubları, məsələn, Yeni il təbrikləri və 20 iyul sui-qəsd cəhdinin qarşısının alınması münasibətilə məktublar göndərmiş, Hitler isə bunlara qısa cavablar vermişdir.[28] Bu məktublar Hitlerin Lixtenşteynin suverenliyini tanımasının göstəricisi hesab olunmuşdur,[29] lakin Lixtenşteynin İsveçrə ilə birlikdə Almaniya ordusu tərəfindən Tannenbaum Əməliyyatında işğal edilməsi, nasist Almaniyasına birləşdirilməsi planlaşdırılmışdır.[30][31]

Müharibə dövründə Lixtenşteyndə, əsasən Almaniya və Avstriyadan olan təxminən 120 yəhudi qaçqın yaşamışdır. Onlar əsasən əhali tərəfindən qəbul olunmuşdur, lakin yerli əhali ilə rəqabət aparan işlərdə fəaliyyət göstərmələri qadağan edilmiş və ölkədəki nasist elementlərdən düşmənçilik mənbəyi olmuşdur. Müharibə boyunca Lixtenşteyn iqtisadiyyatı əsasən İsveçrə və Almaniyanın sənayelərindəki boşluqları dolduran işçilər sayəsində ayaqda qalmışdır. 1941-ci ildə "Hilti" və "ThyssenKrupp Presta" şirkətləri qurulmuşdur. Bu şirkətlər Almaniyanın müharibə sənayesi üçün materiallar istehsal etmiş və müharibə boyunca Lixtenşteyndə əlavə iş yerləri təmin etmişdir. Lixtenşteyndə fəaliyyət göstərən bəzi şirkətlər və fərdlər nasist Almaniyası ilə əlaqələri səbəbindən Britaniya və ABŞ-nin qara siyahılarına salınmış və onların əmlakı müsadirə edilmişdir.[25]

 
II Frans İosif (solda) 1943-cü ildə İsveçrə Federal sarayının qarşısında Marsel Pile-Qola və Enriko Çelio ilə.

1941-ci ilin noyabrında II Frans İosif III Viktor Emanuel və Papa XII Piy ilə görüşmüş, daha sonra Birləşmiş Krallıq və Amerika Birləşmiş Ştatlarının diplomatik nümayəndəlikləri ilə əlaqə qurmuşdur.[28] 7 mart 1943-cü ildə Vaduts Kafedralında II Frans İosif Georgina fon Vilçek ilə evlənmişdir.[32] Bununla ilk dəfə idi ki, hakim şahzadənin toyu Lixtenşteyndə keçirilmişdir və bu hadisə müharibənin qalan hissəsində Lixtenşteynin müstəqilliyinə güclü bağlılıq nümayiş etdirmişdir.[28] 1944-cü ildə II Frans İosif İsveçrə federal müşaviri Marsel Pile-Qola ilə razılaşdığı üzrə 1933-cü ildə bağlanmış olan Lixtenşteynin Berndə yerləşən səfirliyini yenidən açmışdır. Bu, Hupun hökumətinin və Lixtenşteyn Landtaqının istəklərinə zidd olmuş, bu da Franz Yozef və Hupun münasibətlərinin gərginləşməsinə səbəb olmuşdur.[9][28]

II Frans İosif müharibə dövründə əvvəllər yəhudilərə məxsus olan müxtəlif biznesləri satın almışdır.[28] Lixtenşteyn hakim sülaləsinə məxsus və Avstriyada yerləşən mülklərin idarəçiləri Ştrasshof həbs düşərgəsindən götürülmüş kölə əməyindən istifadə etmiş, lakin 2005-ci ildə dərc olunan bir araşdırma şahzadənin bundan xəbəri olmadığı qənaətinə gəlmişdir.[33] 1944-cü ildən 1945-ci ilə qədər II Frans İosif Lixtenşteyn hakim sülaləsinin şəxsi kolleksiyalarının çoxunu Avstriya və Çexoslovakiyadan Lixtenşteynə köçürmüş, onları müharibə şəraitində yarana biləcək zərərlərdən qorumağa nail olmuşdur.[28] 1945-ci ilin fevralında Şan yaxınlığında bir ABŞ-yə məxsus "P51 Mustang" hərbi təyyarəsi qəzaya uğramış və dərhal İsveçrəyə təhvil verilmişdir.[25]

Müharibənin son həftələrində Lixtenşteynə 7000-dən çox məcburi köçkün daxil olmuşdur.[34] Lixtenşteyn Qızıl Xaçı 30 aprel 1945-ci ildə Lixtenşteyn şahzadəsi Ginanın təşəbbüsü ilə təsis edilmiş, Şaanvaldda məcburi köçkünlər üçün şorba mətbəxləri və çimmə xidmətləri təmin etmiş, eyni zamanda Lixtenşteyn əhalisini onlara kömək etmək üçün ianə verməyə çağırmışdır.[34][35] 2-3 may 1945-ci ildə Ox dövlətləri və imperializm tərəfdarı olan Böyük hersoq Vladimirin sərəncamında olan Russland Diviziyasının qalıqları Lixtenşteyn ərazisinə keçmiş və Lixtenşteyn Qızıl Xaçı tərəfindən himayə altına alınmışdır.[36][37] 16 avqust 1945-ci ildə SSRİ hökuməti həmin rus qoşunlarını ölkəyə geri qaytarmaq üçün Lixtenşteynə nümayəndə heyəti göndərmiş, lakin SSRİ-nin repatriasiya proqramına qoşulmaq üçün artan təzyiqlərinə baxmayaraq, bu təklif rədd edilmişdir. Təxminən iki yüz əsgər SSRİ-y qayıtmağa razılaşmışdır. Nəhayət, Argentina hökuməti ruslara sığınacaq təklif etmiş və təxminən yüz nəfər oraya getmişdir.[37] Baş nazir Aleksandr Frikə görə, II Frans İosifin nümayiş etdirdiyi dəstək ilə ruslar heç vaxt ekstradisiya təhlükəsi ilə üzləşməmiş, Lixtenşteyn əhalisi hökumətin onlara sığınacaq verməsini dəstəkləmişdir.[36]

Nasistlərlə kollaborasionizm

 
1940-cı ilin oktyabrında Vaduts şəhər zalında Nasist Partiyasının Lixtenşteyn şöbəsinin görüşü. Danışıqçı səhnədə, iki nasist svastikası və Nasist Partiyasının Xarici Təşkilat simvolunun arxasında dayanmışdır.

1933-cü ildə qurulmuş NSAFP Xarici Təşkilatının Lixtenşteyn şöbəsi 1942-ci ildə 42 üzvlə özünün pik səviyyəsinə çatmışdır. Təşkilat əsasən Lixtenşteyndə yaşayan almanəsilli vətəndaşlardan ibarət olmuş və müharibə dövründə rəsmi olaraq ölkənin siyasətindən kənarda qalmış, lakin üzvləri VDBL ilə qeyri-rəsmi əlaqələr saxlamışdır.[38] Təşkilat həmçinin, 1941-ci ildə "Hitler Gəncliyi"nin Lixtenşteyn şöbəsini formalaşdırmışdır. Bu şöbəmin təxminən 70 üzvü var idi və bu, Lixtenşteyndə yaşayan almanəsilli uşaqların təxminən yarısını əhatə edirdi.[39] 1941-ci ildə Lixtenşteyn hökuməti Şteqdə "Hitler Gəncliyi"nə məxsus düşərgəsinin yaradılmasına icazə vermişdir.[25] Lixtenşteyn hökuməti təşkilatın qadağan edilməsini nəzərdən keçirmiş, lakin qeyri-qanuni təşkilatın yaranmasının qarşısını almaq üçün buna qarşı qərar vermişdir.[38] Müharibə dövründə Lixtenşteyndə yaşayan 120-dən çox almanəsilli vətəndaş Vermaxta çağırışçı kimi xidmətə cəlb edilmişdir.[25]

1939-cu il çevrilişindən əhəmiyyətli dərəcədə zəifləmiş olan VDBL 1940-cı ildə Alfonz Qopun rəhbərliyi altında yenidən formalaşmışdır.[40] Partiya Lixtenşteynin nasist Almaniyasına birləşdirilməsini hədəfləməyə davam etmiş və davalar, bomba hücumları və svastikayandırma kimi siyasi iğtişaşlar törətmişdir.[41] Partiya həmçinin, 1940-cı ilin oktyabrında Martin Hiltinin etdiyi "Der Umbruch" qəzetini təsis etmişdir. Bu qəzet antisemitizmi təbliğ etmiş, Müttəfiq qüvvələrə və VDBL əleyhdarlarına qarşı təhqirlər səsləndirmiş, nasist Almaniyasını tərifləmiş və müharibə üçün onun bəraətləndirilməsini dəstəkləmişdir.[42] Lixtenşteyndən əsasən VDBL üzvlərindən ibarət olan olan təxminən 100 nəfər nasist Almaniyası daxilində könüllü olmuş, təxminən 60 nəfər isə Qop və Eqon Markser kimi üzvlərlə birlikdə "Vaffen-SS"də xidmət etmişdir.[25][43] Lixtenşteyn Zarqansda yerləşən və İsveçrəyə məxsus olan istehkamlarına yaxınlığı səbəbindən İsveçrəyə casusluq üçün istifadə edilmişdir. Müharibə dövründə Alfred Kvadrer kimi bir neçə lixtenşteynli nasist Almaniyası üçün casusluqda günahlandırılaraq 1944-cü ildə İsveçrəyə xəyanətə görə edam edilmişdir.[44][45]

Lixtenşteyn əhalisinin əksəriyyəti ölkənin davamlı müstəqilliyini dəstəkləmişdir. Hop VDBL-nin faşizmə meyllərini rədd etmiş, lakin ona qarşı birbaşa tədbir görməmişdir. Bunun əvəzinə VDBL-yə ictimai görüşlər, bayraqlar dalğalandırmaq və yürüşlər keçirmək qadağan edilmişdir.[25] 8 iyul 1943-cü ildə hökumət "Der Umbruch" qəzetinin nəşrini qadağan etmiş, lakin qəzet 1944-cü ilin fevralına qədər fəaliyyətinə davam etmişdir.[42] Lixtenşteyndə mövcud olmuş ictimai və siyasi münasibətlərə baxmayaraq, bəzi siyasətçilər, xüsusilə "Lixtenşteyn Vətən Xidməti"nin keçmiş üzvləri olan Aloiz Voqt və Otto Şedler müharibə boyu nasist rəsmilər, xüsusən Folksdoyçe Mittelştelle ilə qeyri-rəsmi əlaqələr saxlamış, Voqt onların etibarlı təmasçısı hesab olunmuşdur.[46][47] 1943-1944-cü illərdə Otto Şedler və keçmiş baş nazir Qustav Şedler "Liechtensteiner Vaterland" qəzetinin redaktorluğunu öz üzərinə götürmüşdür. Qustav Şedler İsveçrə haqqında bir sıra məqalələr yazmışdır. Bu məqalələr guya almandilli mətbuat üçün yazılmışdır, lakin əslində Almaniya kəşfiyyat qurumları tərəfindən istifadə edilmişdir.[44][48]

Nəticələr

Müharibədən dərhal sonra, 1945-ci ilin mayında Hop Nasist Partiyasının üzvü Herman Ernst Zigerə Lixtenşteyndə sığınacaq verməyə icazə vermişdir. O, 1933-cü ildən bəri Hopun nasist Almaniyasındakı əsas əlaqəsi olmuşdur.[9][49] Bu hadisə Hop ilə II Frans İosif arasındakı 1944-cü ildə Lixtenşteynin Berndəki səfirliyinin yenidən açılmasından sonra artıq gərginləşmiş münasibətləri daha da pisləşdirmişdir.[9] Hop 1945-ci ilin sentyabrında baş nazir vəzifəsindən istefa vermiş və onun yerinə Aleksandr Frik təyin edilmişdir.[50][51] Onun istefa verməsi II Frans İosifin təzyiqi ilə baş vermişdir, çünki şahzadə müharibədən sonrakı Lixtenşteyndə rəhbərliyin dəyişdirilməsinə ehtiyac olduğunu düşünmüşdür.[28] Hopun faktiki olaraq vəzifədən kənarlaşdırılması Proqressiv Vətəndaş Partiyası daxilində çoxlarını qəzəbləndirmişdir.[9]

Lixtenşteyndə bir neçə şəxs müharibə dövründəki fəaliyyətlərinə görə ittiham olunmuşdur. 1946-cı ildə baş nazirin müavini Voqt həm Lixtenşteyndə, həm də İsveçrədə polis tərəfindən araşdırılmışdır, çünki Almaniyaya məxsus sənədlər onun kəşfiyyat orqanları ilə əlaqələrini aşkar etmişdir. Buna baxmayaraq, "Vətənpərvər İttifaqı"nın 1938-ci ildə qurulan koalisiya hökumətinin ləğv olunması ilə bağlı təhdidlər bildirdikdən sonra davam etdirilməmişdir.[25][46] Həmin il Otto Şedler qanunsuz kəşfiyyat fəaliyyətinə görə 6 ay müddətinə həbs cəzasına məhkum edilmiş, lakin səhhətinə görə cəzanı çəkməmişdir.[48]

VDBL 8 may 1945-ci ildə rəsmi olaraq qadağan edilmiş, NSAFP Xarici Təşkilatının Lixtenşteyn şöbəsi isə növbəti gün qadağan olunmuşdur.[38][40] Keçmiş lixtenşteynli nasistlərin çoxu nasist təbliğatına məruz qaldıqlarını və nasist Almaniyasının törətdiyi cinayətlərdən xəbərsiz olduqlarını iddia etmişdilər.[52] Baş nazir kimi Aleksandr Frik keçmiş VDBL üzvlərinin sosial reinteqrasiyasını dəstəkləmişdir.[53] Nəticədə, 1939-cu il çevrilişində iştirak etmiş 12 nəfər dövlətə xəyanət ittihamı ilə məhkəməyə verilmiş, onlardan yeddisi 1946-cı ildə məhkum edilmişdir.[18] 1945-ci ildə bir neçə ay Fransanın əsirliyində qalmış Qop VDBL-nin Almaniyaya birləşdirmə siyasətinə tam məsuliyyət daşıyaraq 1946-cı ildə bir neçə il müddətinə həbs cəzasına məhkum edilmişdir.[54] NSAFP Xarici Təşkilatının Lixtenşteyn şöbəsinin 13-ə qədər üzvü, o cümlədən onun lideri Fridrix Bok hökumət tərəfindən deportasiya edilmişdir.[38]

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Marxer, Roland. "Neutralität". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2023.
  2. ↑ Burgmeier, Markus. "Schmuggel". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 12 noyabr 2023.
  3. ↑ Quaderer, Rupert. "Erster Weltkrieg". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2023.
  4. ↑ "10,000 NEUTRALS STARVING.; Swiss Government Sends Food to Liechtenstein Population". The New York Times. 21 mart 1915. ISSN 0362-4331. İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2023.
  5. ↑ Sele, Patrick; Hochuli, Gerhard; Büchel, Donat. "Schweiz". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 fevral 2024.
  6. ↑ Marxer, Roland. "Zollanschlussvertrag". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 25 oktyabr 2023.
  7. ↑ Wille, Herbert. "Verfassung". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 24 dekabr 2023.
  8. ↑ 1 2 Büchel, Donat; Geiger, Peter; Mayr, Ulrike; Merz, Anna; Niederstätter, Alois; Quaderer, Rupert. "Liechtenstein (Land)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2025.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 Geiger, Peter. "Hoop,_Josef_(1895–1959)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2022.
  10. ↑ Biedermann, Klaus; Geiger, Märten; Ospelt-Geiger, Barbara. "Liechtensteiner Heimatdienst (LHD)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 oktyabr 2024.
  11. ↑ Büchel, Donat. "Märzkrise". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 28 avqust 2024.
  12. ↑ Marxer, Wilfred. "Koalition". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. 27 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 avqust 2024.
  13. ↑ Büchel, Donat. "Stille Wahl". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. 7 sentyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2024.
  14. ↑ Geiger, 2007. səh. 141–143
  15. ↑ "Prince Franz Josef II visits Adolf Hitler in Berlin". Liechtenstein Institute (alman). 27 mart 2019. İstifadə tarixi: 17 may 2023.
  16. ↑ Geiger, Peter. "Hitler, Adolf". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 17 yanvar 2025.
  17. ↑ "Liechtenstein's Prince Franz Josef II, 83". Los Angeles Times. 15 noyabr 1989. İstifadə tarixi: 17 may 2023.
  18. ↑ 1 2 Büchel, Donat. "Anschlussputsch". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 14 noyabr 2023.
  19. ↑ Geiger, 2000. səh. 364–408
  20. ↑ Marxer, Wilfried. "Heimattreue Vereinigung Liechtenstein". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 17 noyabr 2023.
  21. ↑ "Ninety-Five Per Cent of Voters in Liechtenstein Reject Union with Nazis". Lawrence Journal-World. 3 aprel 1939. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2024.
  22. ↑ Marxer, Roland. "Neutralität". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2023.
  23. ↑ Vogt, Alfred. "Landesversorgung". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2025.
  24. ↑ Geiger, Peter. "Hoop,_Josef_(1895–1959)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2022.
  25. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Geiger, Peter. "Zweiter Weltkrieg". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 noyabr 2023.
  26. ↑ Sele, Patrick; Hochuli, Gerhard; Büchel, Donat. "Schweiz". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 19 aprel 2024.
  27. ↑ Büchel, Donat. "Schweizer Armee". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 29 iyun 2024.
  28. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Wanger, Harald. "Liechtenstein, Franz Josef II". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 15 iyun 2023.
  29. ↑ Geiger, Peter. "Hitler, Adolf". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 17 yanvar 2025.
  30. ↑ Angelo Codevilla, Between the Alps and a Hard Place: Switzerland in World War II and Moral Blackmail Today (Washington, D.C.: Regnery, 2000) 57–58.
  31. ↑ Weinberg 2005, A World At Arms, p. 174
  32. ↑ "Franz Josef, Liechtenstein Ruler, Weds; Adolf Hitler Sends His Congratulations". The New York Times. 8 mart 1943. İstifadə tarixi: 16 may 2023.
  33. ↑ "Nazi Camp Labor Used in Liechtenstein". Deutsche Welle. 14 aprel 2005. İstifadə tarixi: 8 mart 2025.
  34. ↑ 1 2 Batliner, Joachim. "Liechtensteinisches Rotes Kreuz (LRK)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2024.
  35. ↑ Wanger, Harald. "Liechtenstein, Georgine (Gina) von". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (German). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 3 iyul 2022.
  36. ↑ 1 2 Tolstoy, 1977
  37. ↑ 1 2 Geiger, Peter. "Russische Nationalarmee". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 yanvar 2011. İstifadə tarixi: 8 mart 2025.
  38. ↑ 1 2 3 4 Bucher, Martin J. "NSDAP Ortsgruppe Liechtenstein". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 16 sentyabr 2024. İstifadə tarixi: 5 mart 2025.
  39. ↑ Bucher, Martin J. "Reichsdeutsche Jugend Location Liechtenstein". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 16 oktyabr 2024. İstifadə tarixi: 5 mart 2025.
  40. ↑ 1 2 Marxer, Wilfried. "Volksdeutsche Bewegung in Liechtenstein (VDBL)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 14 noyabr 2023.
  41. ↑ Geiger, Peter. "Zweiter Weltkrieg". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 noyabr 2023.
  42. ↑ 1 2 Marxer, Wilfred. "Umbruch, Der". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 5 mart 2025.
  43. ↑ Schindler, Jürgen. "Marxer, Egon". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 30 dekabr 2024.
  44. ↑ 1 2 Geiger, Peter; Quaderer, Rupert. "Spionage". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011.
  45. ↑ Geiger, 1999. səh. 115–129
  46. ↑ 1 2 Schremser, Jürgen. "Vogt, Alois". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 26 may 2023.
  47. ↑ Schremser, Jurgen. "Schaedler (Schaedler), Otto". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 14 may 2023. İstifadə tarixi: 15 may 2023.
  48. ↑ 1 2 Quaderer, Rupert. "Schädler, Gustav". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 may 2023.
  49. ↑ Hassler, Hermann. "Sieger, Hermann E." Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2025.
  50. ↑ "Liechtenstein Gets New Chief". The New York Times. 4 sentyabr 1945. 5 may 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 may 2023.
  51. ↑ "Liechtenstein gets a new boss". Stars and Stripes Newspaper Southern France. Nice. 6 sentyabr 1945. 4. 5 may 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2024.
  52. ↑ Geiger, Peter. "Nationalsozialismus (NS)". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 22 mart 2025.
  53. ↑ Frommelt, Fabian. "Frick, Alexander". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 18 may 2023.
  54. ↑ Geiger, Peter. "Goop, Alphonse". Historisches Lexikon des Fürstentums Liechtenstein (alman). 31 dekabr 2011. İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2023.

Ədəbiyyat

  • Geiger, Peter. Der Kleinstaat in der Ära der Weltkriege (PDF) (alman). Schaan: Liechtenstein Institute, Liechtensteinischen Akademischen Gesellschaft. 2007. 141–143.
  • Geiger, Peter. Liechtenstein in den Dreissigerjahren 1928–1939 (alman) (2nd). Zürich: Liechtenstein Institute. 2000.
  • Geiger, Peter. Landesverrat. Der Fall des 1944 in der Schweiz hingerichteten Alfred Quaderer (alman) (98). Vaduz: Jahrbuch des Historischen Vereins für das Fürstentum Liechtenstein. 1999.
  • Tolstoy, Nikolai. The Secret Betrayal. Charles Scribner's Sons. 1977. ISBN 0-684-15635-0.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Lixtenşteyn_İkinci_Dünya_müharibəsində&oldid=8332139"
Informasiya Melumat Axtar