La Yorona (isp. llorar — ağlamaq, inildəmək sözündən, "ağlayan qadın, inildəyən qadın, fəryad edən") — Meksika folklorunda qisasçı ruh. Yorona su hövzələri yaxınlığında dolaşaraq, qısqanclıqla ərinin ona xəyanət etdiyini öyrəndikdən sonra boğduğu uşaqlarına yas tutduğu deyilir. Onun ağlamağını eşidənlər ya bədbəxtçiliyə düçar olur, ya da ölür və həyatları hər sahədə uğursuzluğa çevrilir.[1]
Əsl adında Malintsin kimi tanınan La Yoronanın əfsanəsi bu gün Meksika və ABŞ-ın cənub-qərb bölgələrində məşhurdur.[2]
La Yorona haqqında ən erkən sənədləşdirilmiş məlumat 1550-ci ilə, Meksika şəhərinə aid edilir. Lakin bəzi nəzəriyyələr onun hekayəsinin müəyyən Aztek mifoloji yaradılış əfsanələri ilə əlaqəli olduğunu bildirir. "Ac Qadın" adlı mifdə gecələr davamlı olaraq qışqıran və yemək istəyən bir qadın təsvir olunur, bu isə La Yoronanın uşaqları üçün ağlaması ilə müqayisə edilir.[3] Onun ana olma faciəsi Aztek ana tanrıçası Siuakoatl ilə müqayisə olunur. O, o qədər qəzəblənmişdi ki, uşaqlarını boğmuş, sonra isə hərəkətindən dərindən peşman olaraq özünü də boğmuşdur. Bunun nəticəsində "Ağlayan Qadın" kimi tanınır.
La Yorona əfsanəsi Meksika, Mərkəzi Amerika və Cənubi Amerikanın şimalında ənənəvi olaraq danışılır.[4] Bəzən o, ispan konkistador Ernan Kortesin tərcüməçisi və ondan uşaq dünyaya gətirən Malinçe[5] ilə də eyniləşdirilir. Malinçe həm müasir Meksika xalqının anası, həm də ispanlara kömək etdiyinə görə milli xəyanətin simvolu hesab edilir.[6]
Ağlayan qadın fantomları ilə bağlı hekayələr həm İber, həm də Amerika yerli xalqlarının folklorunda geniş yayılmışdır. Alimlər La Yorona ilə Aztek mifologiyasındakı Siuakoatl, eləcə də İvrit mifologiyasındakı Həvva və Lilit arasında oxşarlıqlar müəyyən etmişlər. Ben Redfordun "Mysterious New Mexico" (Sirli Yeni Meksika) kitabında yazılan araşdırmasına görə, La Yoronanın hekayəsi 1486-cı ildə yazılmış Alman xalq nağılı "Die Weiße Frau" ("Ağ Qadın") ilə ümumi elementlərə malikdir.[7] O, həmçinin yunan miflərindəki Lamia ilə müqayisə edilir. Lamia, baş tanrı Zevsin məşuqəsi olmuş və tanrıçaların kraliçası Hera onun Zevsdən olan bütün uşaqlarını öldürmüşdür. Bunun qısqanclıq doğurduğu üçün Lamia digər anaların uşaqlarını öldürməyə başlamışdır.[8]
Florensiya Kodeksi, 1519-cu ildə Meksikada yazılmış mühüm mənbə hesab edilir və orada belə bir ifadə yer almışdır: "Altıncı əlamət odur ki, tez-tez bir qadının ağladığını və qışqırdığını eşidirdilər. O, gecələr yüksək səslə fəryad edirdi: 'Ah, mənim uşaqlarım, biz əbədi gedirik.' Bəzən də deyirdi: 'Ah, mənim uşaqlarım, sizi hara aparım?'"[9]
La Yorona əfsanəsinin kökləri İspaniya öncəsi dövrlərə əsaslansa da, ən erkən çap edilmiş istinad XIX əsrdəref name="Leal 2005 134"/> meksikalı şair Manuel Karpionun yazdığı bir sonetdə tapılmışdır. Burada o, Rozaliya adlı bir qadının əri tərəfindən öldürülmüş ruhu kimi təsvir edilir, lakin uşaqların qətlindən bəhs etmirdi.[10]
La Yorona əfsanəsinin bir çox fərqli versiyası və detalları mövcuddur. Ənənəvi versiyada, gözəl bir qadın olan Mariya zəngin bir rançero / konkistadorla evlənir və ondan iki uşağı olur.[11] Bir gün Mariya ərini başqa bir qadınla görür və qəzəblə uşaqlarını çayda boğur. Bu hərəkətini dərhal peşmanlıqla qarşılayır. Uşaqlarını xilas etməyə bacarmır və günah hissi ilə dolu olur,[12] nəhayət, özünü də boğur, amma axirətə gedə bilmir. O, müqəddəs əzabda qalır və uşaqlarını tapana qədər yer üzündə dolaşmağa məcbur olur.[13]
Başqa bir versiyada isə, uşaqları qeyri-legitimdir[14] və Mariya onları boğur ki, həyat yoldaşının yeni həyat yoldaşı uşaqları öz yanına aparmasın. La Yorona əfsanəsinin versiyalarında təkrarlanan mövzular arasında ağ, islanmış paltar, gecə ağlaması və su ilə əlaqə mövcuddur.[15]
La Yorona əfsanəsi Meksika xalq mədəniyyətində dərin köklərə malikdir.[16] O, uşaqlara qaranlıqda və su hövzələri yaxınlığında təkbaşına dolaşmamaları üçün xəbərdarlıq etmək məqsədilə danışılır. La Yoronanın təsviri Alexandro Kolunqa kimi sənətkarların əsərlərində öz əksini tapmışdır. La Cihuacoatle, Leyenda de la Llorona (La Siuakoatl, Leyenda de la Yorona) Meksika şəhərinin Soçimilko kanalında hər il Ölülər Günü münasibətilə keçirilən teatr tamaşasıdır və 1993-cü ildən bəri nümayiş etdirilir.[17] 1930-cu illərdə La Yorona kino istehsalatına daxil olmuş və müxtəlif filmlərdə qisasçı və qorxulu bir canavar kimi təsvir edilmişdir. Miqel Delqadonun "La Venganza de la Llorona" (1974) filmi ən məşhur adaptasiyalardan biridir.[18]
Çikano mədəniyyətində La Yoronanın hekayəsi qadınların qəbul edilmiş sosial davranış normalarına riayət etməsi üçün bir xəbərdarlıq kimi danışılır.[19] Xüsusilə Çikana feministlər və Çikano hərəkatı dövründə,[20] La Yoronanın obrazı ispan müstəmləkəçilərinə qarşı müqavimət göstərən, cəmiyyətin zorakılığına və sosial normalara qarşı çıxan bir qadın kimi yenidən təsvir edilmişdir.[21]
Qvatemalada yerli əfsanəyə görə, bir qadın sevgilisi ilə əlaqədə olmuş və hamilə qalmışdır. Uşağının atasının bunu bilməməsi üçün onu boğmuş və cəza olaraq, hər su hövzəsində uşağını axtarmağa məhkum edilmişdir.[22] O, "Ay, mis hijos!" ("Ah, mənim uşaqlarım!") qışqıraraq dolaşır. Əfsanəyə görə, onun qışqırığını uzaqdan eşitmək deməkdir ki, o, əslində yaxındadır və əksinə, əgər yaxın hiss edilirsə, uzaqdadır.[23]
Ekvador versiyasında La Yoronaya "Los Riosun Ağlayan Qadını", ya da "Los Andesin Ağlayan Qadını" kimi tanınır.[24] Burada o, sevgilisini itirmiş və uşaqlarını çayda boğmuşdur. O, indi çay kənarlarında uşaqlarını axtararaq ağlayır.[24][24]
ABŞ-ın cənub-qərb bölgələrində La Yorona əfsanəsi, uşaqları tərbiyələndirmək[25] və onların təhlükəli sulardan uzaq durmasını təmin etmək üçün danışılır.[26] Kukue əfsanəsi ilə bənzərlik təşkil edir. Çumaş mifologiyasında La Yorona nunašɨš adlı varlıqla əlaqələndirilir.[27]
Əfsanə Venesuelanın Lyanos bölgəsində baş verir.[28][29] La Yoronanın öz uşaqlarını öldürdüyü və ya ailəsi tərəfindən öldürüldüyü söylənir. İnsanlar bu ruhlardan qorunmaq üçün evlərinin qapısına taxta xaç qoyurlar.[29]
İspaniyada La Yorona haqqında fərqli versiyalar var. Xose Mariya Leon i Dominqesin "Elvira, La Llorona" adlı əsərində Elvira adlı qadının necə bir faciəvi həyat keçirdiyi və sonra qorxunc bir varlığa çevrildiyi danışılır.[30]
Şərqi Avropada Rusalkalar eyni şəkildə ölmüş qadınların ruhlarıdır. Yunan mifologiyasında isə Medeya eynilə qisas almaq üçün uşaqlarını öldürmüşdür.[31]
La Yorona əfsanəsi zamanla dəyişsə də, onun əsas motivləri qorxu, faciə, ana sevgisi və günahkarlıq hissini əks etdirir.
- ↑ Delsol, Christine. "Mexico's legend of La Llorona continues to terrify people | in june 14 2023 she was seen naked walking in the streets on santa teresa at 2:19 am reporters say she has seen with 2 children's". sfgate.com. 9 October 2012. İstifadə tarixi: 7 October 2020.
- ↑ Leddy, Betty. "La LLorona in Southern Arizona". Western Folklore. 7 (3). 1948: 272–277. doi:10.2307/1497551. hdl:10150/624782. JSTOR 1497551.
- ↑ Padilla, Juan Raez. "Crying for Food: The Mexican Myths of 'La Llorona' and 'The Hungry Woman' in Cherríe L. Moraga". Comparative American Studies. 12 (3). 2014: 205–2017. doi:10.1179/1477570014Z.00000000084.
- ↑ Cypess, Sandra Messinger. La Malinche in Mexican Literature: From History to Myth. Austin: University of Texas Press. 1991. ISBN 9780292751347.
- ↑ Leal, Luis. The Malinche-Llorona Dichotomy: The Origin of a Myth // Feminism, Nation and Myth: La Malinche. Arte Publico Press. 2005. səh. 134. OCLC 607766319.
- ↑ Hanson, Victor Davis. Carnage and Culture: Landmark Battles in the Rise to Western Power (ingilis). Knopf Doubleday Publishing Group. 2007. ISBN 978-0-307-42518-8.
- ↑ Radford, Ben. Mysterious New Mexico. Albuquerque: University of New Mexico Press. 2014. səh. 228. ISBN 978-0-8263-5450-1.
While the classic image of La Llorona was likely taken from an Aztec goddess named Cihuacōātl, the narrative of her legend has other origins. As Bacil Kirtley (1960) wrote in Western Folklore, "During the same decade that isp. La Llorona was first mentioned in Mexico, a story, seemingly already quite old, of 'alm. Die Weisse Frau' ('The White Lady')—which reproduces many of the features consistently recurring in the more developed versions of 'isp. La Llorona', was recorded in Germany"; references to alm. Die Weisse Frau date back as early as 1486. The story of the White Lady follows a virtually identical plot to the classical isp. La Llorona story.
- ↑ Folklore: In All of Us, In All We Do. University of North Texas Press. 2006. səh. 110. ISBN 9781574412239.
- ↑ "Florentine Codex, Book 12, Ch 01 | Early Nahuatl Library". enl.uoregon.edu. İstifadə tarixi: 2021-05-11.
- ↑ Carpio, Manuel. Poesias del Sr. Dr. Don Manuel Carpio con su biografia escrita por el Sr. Dr. D. José Bernardo Couto. Mexico: La Enseñanza. 1879. səh. 299.
- ↑ Fuller, Amy. "The Wailing Woman". History Today. Mexico. 31 October 2017. İstifadə tarixi: 2022-06-10.
- ↑ Delsol, Christine. "Mexico's legend of La Llorona continues to terrify". sfgate.com. 9 October 2012. İstifadə tarixi: 7 October 2020.
- ↑ Dimuro, Gina. "The Legend Of La Llorona: The Wailing Woman Who Murdered Her Children". All That's Interesting (ingilis). 2019-01-22. İstifadə tarixi: 2021-05-11.
- ↑ Simerka, Barbara. "Women Hollering: Contemporary Chicana Reinscriptions of La Llorona Mythography" (PDF). Confluencia. 16 (1). 2000: 49–58.[ölü keçid]
- ↑ Carbonell, Ana María. "From Llorona to Gritona: Coatlicue in Feminist Tales by Viramontes and Cisneros" (PDF). MELUS. 24 (2). 1999: 53–74. doi:10.2307/467699. JSTOR 467699.
- ↑ Ibarra, Enrique Ajuria. Ghosting the Nation: La Llorona, Popular Culture, and the Spectral Anxiety of Mexican Identity // The Gothic and the Everyday. London: Palgrave Macmillan. 2014. 131–151. doi:10.1057/9781137406644_8. ISBN 978-1-349-48800-1.
- ↑ Chemers, Michael M.; Santana, Analola. The Figure of the Monster in Global Theatre: Further Readings on the Aesthetics of Disqualification (ingilis) (1st). London: Routledge. 2024. doi:10.4324/9781003432524. ISBN 978-1-003-43252-4.
- ↑ Marquez, RJ. "Mysterious tales behind La Llorona, Island of the Dolls in Mexico City". ksat.com. 2019. İstifadə tarixi: 8 October 2020.
- ↑ Coerver, Don M. Mexico: An Encyclopedia of Contemporary Culture and History. ABC-CLIO. 2004. ISBN 9781576071328.
- ↑ Perez, Domino Renee. There Was a Woman: La Llorona from Folklore to Popular Culture (ingilis). University of Texas Press. 2008. ISBN 978-0-292-71811-1.
- ↑ Lee, Winnie. "How Mexico's Most Sorrowful Spirit Became a Cultural Phenomenon". atlasobscura.com. 30 October 2019. İstifadə tarixi: 7 October 2020.
- ↑ Lara, César. Por los Viejos Barrios de la Ciudad de Guatemala [Through the Old Neighborhoods of Guatemala City] (ispan). Guatemala: Artemis y Edinter. 1984. 149, 212.
- ↑ Cuevas García, Roberto (2010). Llorona. Guatemala: Artemis Edinter.
- ↑ 1 2 3 "Tarpeia | Roman Mythology, Betrayal & Rock | Britannica". www.britannica.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-11-26.
- ↑ Leddy, Betty. "La Llorona in Southern Arizona" (PDF). Perspectives in Mexican American Studies. q. 1988: 9–16.
- ↑ Raheem, N.; Archambault, S.; Arellano, E.; Gonzales, M.; Kopp, D.; Rivera, J.; Guldan, S.; Boykin, K.; Oldham, C.; Valdez, A.; Colt, S.; Lamadrid, E.; Wang, J.; Price, J.; Goldstein, J.; Arnold, P.; Martin, S.; Dingwell, E. "Aframework for assessing ecosystem services in acequia irrigation communities of the Upper Río Grande watershed". Wiley Interdisciplinary Reviews: Water. Wiley. 2 (5). 2015-06-08: 559–575. Bibcode:2015WIRWa...2..559R. doi:10.1002/wat2.1091. ISSN 2049-1948.
- ↑ Blackburn, Thomas C. December's Child: A Book of Chumash Oral Narratives. University of California Press. 1975. ISBN 9780520029309.
- ↑ Franco, Mercedes. Diccionario de fantasmas, misterios y leyendas de Venezuela (ispan). El Nacional. 2007. ISBN 978-980-388-390-4.
- ↑ 1 2 Dinneen, Mark. Culture and Customs of Venezuela (ingilis). Greenwood Publishing Group. 2001. ISBN 978-0-313-30639-6.
- ↑ https://blogs.loc.gov/folklife/2021/10/la-llorona-roots-branches-and-the-missing-link-from-spain/#:~:text=This%20certainly%20falls%20within%20the,through%20the%20events%20they%20described.
- ↑ Linda J. Ivanits. Russian Folk Belief. M.E. Sharpe. 1989. səh. 76. ISBN 978-0-7656-3088-9. İstifadə tarixi: 12 July 2015.
- Perez, Domino Renee. (2008). There Was a Woman: La Llorona from Folklore to Popular Culture. Austin: U of Texas Press. ISBN 978-0292718128.
- Mathews, Holly F. 1992. The directive force of morality tales in a Mexican community. In Human motives and cultural models, edited by R.G.D'Andrade and C. Strauss, 127–162. New York: Cambridge University Press.
- Norget, Kristin. Days of Death, Days of Life: Ritual in the Popular Culture of Oaxaca. New York: Columbia University Press. 2006. ISBN 0-231-13688-9.
- Ray John de Aragon, The Legend of La Llorona, Sunstone Press, 2006. ISBN 9781466429796.
- Belinda Vasquez Garcia, The Witch Narratives Reincarnation, Magic Prose Publishing, 2012. ISBN 978-0-86534-505-8
- Werner, Michael S. Encyclopedia of Mexico: History, Society & Culture – Vol. 1. Chicago: Fitzroy Dearborn. 1997. ISBN 1-884964-31-1.