Kvazi-eksperiment (ing. Quasi-experiment) — empirik tədqiqat üsullarından biri olub, eksperimental dizayn prinsiplərinə əsaslansa da, iştirakçıların təsadüfi seçilməsinin mümkün olmadığı hallarda tətbiq edilir.[1] Bu metod eksperimental qrup və nəzarət qrupu arasında müqayisə etməyə imkan versə də, təsadüfi təyinatın olmaması səbəbilə nəticələrin daxili etibarlılığı bir qədər aşağı ola bilər.[2] Kvazi-eksperimentlərdə müstəqil dəyişən tədqiqatçı tərəfindən manipulyasiya edilir, lakin iştirakçılar qruplara təsadüfi əsasda bölünmür. Bu, kvazi-eksperimentləri eksperimentlərdən fərqləndirən əsas cəhətdir. Nəticədə, kvazi-eksperimentlərdə səbəb-nəticə əlaqəsi müəyyən dərəcədə etibarlılıqla göstərilə bilər.[3]
Kvazi-eksperimentlər əsasən təhsil, psixologiya, sosiologiya, ictimai səhiyyə və ictimai siyasət sahələrində geniş tətbiq olunur. Tədqiqatçılar real həyat şəraitində təcrübə keçirmək istədikdə, lakin etik və ya praktik səbəblərlə təsadüfi seçmə mümkün olmadıqda bu metodu seçirlər.[4]
Kvazi-eksperimentlər etik baxımdan ən çox üstünlük verilən tədqiqat dizaynlarından biridir. Bu dizayn təsadüfi seçmə tələb etmədiyi üçün iştirakçıların müdaxiləyə məruz qalmasını məhdudlaşdırır və etik riskləri azaldır.[5] Xüsusilə təhsil, səhiyyə və sosial xidmətlər kimi sahələrdə tədqiqatçıların təcrübə iştirakçılarına zərər vermədən nəticə əldə etməsinə şərait yaradır. Məsələn, müəyyən dərman və ya proqramı yalnız bir qrupa vermək və digərlərini ondan məhrum etmək bəzi hallarda etik sayılmaya bilər. Kvazi-eksperimentlər bu kimi hallarda balanslı alternativ təqdim edir.[6]
Kvazi-eksperimentlərdə daxili etibarlılıq adətən aşağı səviyyədə olur, çünki iştirakçılar qruplara təsadüfi təyin edilmir. Bu, müstəqil dəyişənin nəticələrə təsirini dəqiq müəyyən etməyi çətinləşdirir. Daxili etibarlılığa təsir edən amillərə tarixi hadisələr, seçim qərəzi, olğunlaşma və ya reqressiya effekti daxildir. Tədqiqatçılar bu problemləri minimuma endirmək üçün statistik nəzarət metodlarından, məsələn, kovariasiya analizi (ANCOVA) kimi üsullardan istifadə edirlər.[7]
Kvazi-eksperimentlərdə xarici etibarlılıq, yəni nəticələrin digər şəraitlərə və populyasiyalara ümumiləşdirilə bilməsi daha yüksək ola bilər. Bu, onların real dünyada tətbiq olunmasından və təbii mühitdə baş verməsindən irəli gəlir.[8] Lakin tədqiqatın kontekstə bağlı olması bu ümumiləşdirməni məhdudlaşdıra bilər. Xarici etibarlılığı artırmaq üçün tədqiqatçılar müxtəlif nümunələrlə və fərqli kontekstlərdə kvazi-eksperimentlər həyata keçirməlidirlər.[9]
| Xüsusiyyət | Həqiqi eksperiment | Kvazi-eksperiment |
|---|---|---|
| Təsadüfi təyinat | Bəli | Xeyr |
| Müstəqil dəyişənin manipulyasiyası | Bəli | Bəli |
| Daxili etibarlılıq | Yüksək | Nisbətən aşağı |
| Nəticələrin ümumiləşdirilməsi | Məhdud | Geniş kontekstdə mümkün |
| Üstünlükləri | Məhdudiyyətləri |
|---|---|
| Real həyat kontekstində tətbiq oluna bilməsi[10] | Təsadüfi seçmə olmadığı üçün daxili etibarlılıq zəif ola bilər |
| Etik və praktiki cəhətdən daha uyğundur | Kofounder dəyişənlərin nəzarətsiz qalması nəticələrin şərhini çətinləşdirə bilər[11] |
| Sosial və təbii mühitin dəyişkənliyi daxilində tətbiq edilə bilir | Causal (səbəb-nəticə) münasibətləri müəyyən etməkdə məhdudiyyətlər yarada bilər[12] |
- Məktəbdə yeni tədris proqramının tətbiqi nəticəsində şagirdlərin nailiyyətlərini ölçmək üçün kvazi-eksperiment istifadə oluna bilər.
- Qanunvericilikdə edilən bir dəyişikliyin cəmiyyətə təsirini qiymətləndirmək üçün əvvəl və sonra müşahidələr aparıla bilər.
- ↑ Dinardo, J. natural experiments and quasi-natural experiments // The New Palgrave Dictionary of Economics. 2008. 856–859. doi:10.1057/9780230226203.1162. ISBN 978-0-333-78676-5.
- ↑ Research Methods: Planning: Quasi-Exper. Designs Arxivləşdirilib 2013-03-18 at the Wayback Machine
- ↑ Rossi, Peter Henry; Mark W. Lipsey; Howard E. Freeman. Evaluation: A Systematic Approach (7th). SAGE. 2004. 237. ISBN 978-0-7619-0894-4.
- ↑ Gribbons, Barry; Herman, Joan. "True and quasi-experimental designs". Practical Assessment, Research & Evaluation. 5 (14). 1997. 2013-05-02 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Morgan, G. A. "Quasi-Experimental Designs". Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. 39 (6). 2000: 794–796. doi:10.1097/00004583-200006000-00020. PMID 10846316.
- ↑ Campbell, D. T. Methodology and epistemology for social science: selected papers. University of Chicago Press. 1988. ISBN 0-226-09248-8.
- ↑ Armstrong, J. Scott; Patnaik, Sandeep. "Using Quasi-Experimental Data To Develop Empirical Generalizations For Persuasive Advertising" (PDF). Journal of Advertising Research (ingilis). 49 (2). 2009-06-01: 170–175. doi:10.2501/s0021849909090230. ISSN 0021-8499. 2017-08-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ DeRue, Scott. "A Quasi Experimental Study of After-Event Reviews". Journal of Applied Psychology. 97 (5). September 2012: 997–1015. doi:10.1037/a0028244. hdl:1813/71444. PMID 22506721.
- ↑ Shadish; Cook; Cambell. Experimental and Quasi-Experimental Designs for Generalized Causal Inference. Boston: Houghton Mifflin. 2002. ISBN 0-395-61556-9.
- ↑ CHARM-Controlled Experiments Arxivləşdirilib 2012-07-22 at the Wayback Machine
- ↑ http://www.osulb.edu/~msaintg/ppa696/696quasi.htm[daimi ölü keçid]
- ↑ Lynda S. Robson, Harry S. Shannon, Linda M. Goldenhar, Andrew R. Hale (2001)Quasi-experimental and experimental designs: more powerful evaluation designs Arxivləşdirilib sentyabr 16, 2012, at the Wayback Machine, Chapter 4 of Guide to Evaluating the Effectiveness of Strategies for Preventing Work Injuries: How to show whether a safety intervention really works Arxivləşdirilib mart 28, 2012, at the Wayback Machine, Institute for Work & Health, Canada
- Quasi-Experimental Design at the Research Methods Knowledge Base