Kumanlı (Qıpçaq) Yelizaveta (1240, Dəşt-i Qıpçaq – ən tezi 1290 və ən geci 1295, Macarıstan krallığı) — XIII əsrdə yaşamış və Macarıstan tarixində mühüm rol oynamış kraliçalardan biri. Macarıstan kralı V İştvanın (Stefanın) həyat yoldaşı. 1272–1277-ci illərdə oğlu IV Laslo Kun (Ladislav) yetkinlik yaşına çatana qədər Macarıstanda regent olmuşdur. Onun həyatı təkcə bir kraliça kimi deyil, həm də mədəniyyətlərarası əlaqələrin, dövlət siyasətinin və monqol işğalları dövründəki mürəkkəb tarixi proseslərin simvoludur.[1]
| Kumanlı Yelizaveta | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1240 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | ən tezi 1290 və ən geci 1295 |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Kotyan xan |
| Həyat yoldaşı |
|
| Uşaqları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yelizaveta XIII əsrin əvvəllərində Qıpçaq (Kuman) tayfalarının içərisində, böyük ehtimalla bir xan nəslindən doğulmuşdur. Onun atası Kotyan adlanan Qıpçaq lideri idi. Monqol təhlükəsindən qorunmaq üçün Kotyan tayfası ilə birlikdə 1239-cu ildə Macarıstana köç etmişdir və katolikliyi qəbul etmişdir. Onun xristianlığı qəbul etməsi və kral IV Belaya sadiqlik andı içməsi Macarıstanın Qıpçaqları məskunlaşdırmaq siyasətinə başlanğıc vermişdir.Kral IV Bela, bu ittifaqı siyasi baxımdan faydalı hesab edərək, Kotyanın qızını özü ilə evləndirmişdir. Beləliklə, Yelizaveta kraliça olmuş və bu evlilik həm Qıpçaqların assimilyasiyası, həm də monqol təhlükəsinə qarşı hərbi gücün artırılması üçün strateji ittifaqa çevrilmişdir.[2]
Yelizavetanın Macarıstan sarayındakı fəaliyyəti onun sadəcə bir simvolik həyat yoldaşı deyil, həm də siyasi təsiri olan bir fiqur olduğunu göstərir. Kraliça kimi o, Qıpçaq adət-ənənələrini saraya gətirdi, bəzən saray əyanları tərəfindən bu üzdən tənqid olunsa da, əslində Macarıstanda Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin sintezində mühüm rol oynadı. Yelizavetanın təşəbbüsləri nəticəsində Qıpçaqlar krallıq ərazisində məskunlaşdırıldı, onlara torpaqlar verildi və bir çox hallarda hərbi xidmətə cəlb olundular. O, qıpçaqların Macarıstanda hüquqi status qazanması və krala sadiqliklərini qorumaları üçün zəmanətçi rolunu oynayırdı.[3]
- ↑ [(Hungarian) Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád]. I.P.C. Könyvek. ISBN 963-7930-97-3], p.268.
- ↑ Klaniczay, Gábor (2002). Holy Rulers and Blessed Princes: Dynastic Cults in Medieval Central Europe. Cambridge University Press. ISBN 0-521-42018-0., p.439.
- ↑ László Rásonyi and Imre Baski. Onomasticon Turcicum. 172/1. Indiana University Uralic and Altaic Series. 2007. 618.