Kosovo mifi

Mifin əsas hadisələri 1389-cu ildə baş vermiş Kosovo döyüşü ilə bağlıdır. Bu döyüş haqqında bir çox detallı məlumatlar əslində məlum deyil. Rəvayətə görə, Serb hökmdarı Şahzadə Lazar, mifdə "Çar (İmperator) Lazar" kimi adlandırılırdı, Osmanlı sultanı I Murada tabe olmağa,^[1][2][3][4]serb torpaqlarının idarəsini və vergilərini sultana verməyə, yaxud da ordusuna rəhbərlik edərək Kosovo Poljesində döyüşməyə dair bir ultimatum aldı.^[5]Döyüşdən əvvəl Lazarın təşkil etdiyi sonuncu axşam yeməyində o, cəngavərlərinə aralarından birinin ona xəyanət edəcəyini bildirdi.^[6]O, kürəkəni Vuk Brankoviçin yalanına inanaraq Miloş Obiliçi günahlandırdı. Obiliç isə bunu təkzib edərək I Muradı öldürəcəyini bildirdi.

Rəvayətə görə, döyüşdən bir gecə əvvəl Lazara Qüdsdən gələn boz bir şahin və ya şahin bənzəri bir quş peyda oldu və ona iki seçim təklif etdi: ya "dünyəvi krallıq" – yəni döyüşdə qələbə, ya da "Səmavi Krallıq" – yəni serblərin məğlubiyyəti. Bəzən deyilir ki, bu şahin peyğəmbər İlyasın özü idi. Lazar xristian şəhid kimi ölməyi seçdi və bununla da serbləri "səmavi xalq" olaraq xüsusi bir statusa qovuşdurdu. Cəngavərlər onun sözlərini qəbul edərək serblərin yalnız cənnətdə azad olacaqlarını, lakin heç vaxt əsarətə düşməyəcəklərini bəyan etdilər. Lazar döyüşə qatılmaqdan imtina edən serbləri isə lənətlədi. O və serb ordusu Samodreja Müqəddəs Yəhya Baptist Kilsəsində müqəddəs ayin icra etdilər.^[7][8][9]

Döyüş Serbiya tarixində Vidovdan (Müqəddəs Vitus Günü) kimi tanınan xristian bayramında baş verdi. Osmanlı sultanı ilə gizli razılığa gələn Vuk Brankoviç döyüşün həlledici anlarında qoşunlarını geri çəkdi və bununla da xəyanət simvoluna çevrildi. Lazarın tərk edilməsindən sonra Obiliç təslim olduğunu göstərərək sultanın çadırına girdi və guya onun ayaqlarını öpmək üçün diz çökdü, lakin bu zaman gizlətdiyi xəncəri çıxararaq I Muradı ağır yaraladı. Ölüm ayağında olan sultan Obiliçin edam edilməsini əmr etdi. Onun bu fədakarlığı Lazara sədaqətini və qəhrəmanlığını göstərirdi. Döyüşdə məğlubiyyət şanlı orta əsr Serbiya Krallığının süqutu və uzunmüddətli Osmanlı işğalı və əsarəti kimi xarakterizə olunurdu.

Serb ənənəsinə görə, Paeonia peregrina adlı qırmızı çiçək Kosovo döyüşündə tökülən qanların simvoluna çevrilmişdir.

Digər tərəfdən, Lazar Osmanlı türkləri tərəfindən əsir götürülərək başı kəsilmişdir. Lazar və onun cəngavərlərinin Səmavi Krallıq naminə etdikləri qurban serb ordusunun türklər tərəfindən məğlubiyyətinə gətirib çıxarmış, serblər isə Tanrı ilə müqavilə bağlamış seçilmiş xalq kimi təqdim olunmuşdur. Rəvayətlərə görə, döyüşdə iştirak edən digər məşhur cəngavərlər arasında Milan Topliça, İvan Kosançiç, Pavle Orloviç, Stevo Vasojeviç və Musiç qardaşları da vardı. Kosovo Mifində mühüm rol oynayan qadın qəhrəmanlar da mövcuddur. Bu qadınlar, xüsusilə Osmanlı hakimiyyəti dövründə serblərin, xüsusilə də serb qadınlarının yaşadığı böyük itkiləri və tənhalığı simvolizə edirlər. Lazarın həyat yoldaşı, Nemanjiç sülaləsinin üzvü olan Şahzadə Militsa mifdə "Çariça Militsa" (İmperatriçə Militsa) kimi tanınır. O, Lazarı ən kiçik qardaşı Boşkonu sağ saxlamağa yalvarmış, beləliklə, doqquz Yuqoviç qardaşından heç olmasa biri sağ qalardı. Lakin Boşko bundan imtina edərək döyüşdə bayraqdar olmuşdur. Onun anası isə döyüşdə doqquz oğlunun hamısını itirdikdən sonra dərddən vəfat etmişdir.

Digər mühüm qadın obrazı isə Kosovo Qızıdır. O, döyüşdən bir gün sonra Kosovo Polyesinə gələrək yaralı serb döyüşçülərinə su və şərab vermiş, onlara qulluq etmişdir. Bundan əlavə, mifdə quşlar tez-tez peyda olur və onların yer ilə göy arasında əlaqəni simvolizə etdiyi düşünülür. Qarğalar danışa bilir və xəbərçi rolunu oynayır, qaranquşlar da bu funksiyanı yerinə yetirir. Yuqoviç qardaşlarının anası Tanrıdan "şahin gözləri, ağ qu quşu qanadları" istəmiş və onun duası qəbul olunmuşdur ki, o, döyüş meydanının üzərində uça bilsin və oğullarını və ərini döyüşərkən görsün. Daha sonra qarğa ona ailəsinin ölümünü təsdiqləmişdir.

İlyas peyğəmbərin şahinə çevrilməsindən əlavə, şahinlər döyüşçüləri simvolizə edirdi. Adətən müsbət simvollar sayılan göyərçinlər qorxaq və zəif düşmənlər kimi təsvir olunmuş, qartallar isə qurbanların cəsədləri ilə qidalanan yırtıcılar kimi göstərilmişdir.

Adam Stefanoviç və Pavle Çortanoviçin "Şahzadənin Axşam Yeməyi" (1871) əsərində mifin bir çox hissələri Müqəddəs Xristian simvolları, məsələn, Sonuncu Axşam Yeməyi və Yəhudanın xəyanəti üzərində qurulmuşdur.

• İntiqam – Orta əsr Serbiya Krallığını əvvəlki ərazilərində bərpa etmək arzusu
• Şəhidlik – Serblərin azadlığı və imanı naminə özünü qurban vermək
• Xəyanət – məğlubiyyəti əsaslandırır və Serb ideyasını dəstəkləməyənlərə xəbərdarlıq edir (Vuk Brankoviç kimi)
• Şöhrət – özünü qurban verənlərə "Səmavi Krallıq" və əbədi şöhrət vəd edilir (Lazar və Miloş Obiliç kimi)

Mifin bir çox hissələri və personajları məşhur xristian simvolları əsasında yaradılmışdır. Lazar İsa peyğəmbər və onun imanını təcəssüm etdirir.^[10][11]O, döyüşdən əvvəl təşkil etdiyi axşam yeməyi bibliyadakı Sonuncu Axşam Yeməyi ilə eyni xüsusiyyətlərə malikdir – burada onun həvariləri və xəyanətkar Yəhuda^[6]obrazını daşıyan Vuk Brankoviç iştirak edirdi. İsa peyğəmbər kimi, Lazar da öz xalqının yaşaması üçün ölmüşdür.^[6][12][11]Bundan əlavə, mifdə on iki həvari və Üçlük kimi dini məna daşıyan rəqəmlər tez-tez istifadə olunur.^[13]

Kosovo Mifi, bu döyüşü "Xristian Avropası və İslam Şərqi arasında titan savaşı" kimi təsvir edir və burada Lazar "dünyəvi krallıqdan imtina edərək səmavi krallığı" seçmişdir.^[14]Mif Serbiyanı "Xristianlığın Səddi" (Antemurale Christianitatis) kimi təqdim edir, eyni zamanda digər Balkan xalqlarında da buna bənzər miflər mövcuddur.^[15]Bu mif bəzən serblərdə milli qürur və haqsızlığa uğrama hissi oyatmaq üçün istifadə olunur.^[16]

Kosovo Polyesində baş verən döyüşdən sonra bu ərazi "Serbiyanın beşiyi"^[17]və Serb millətinin ən müqəddəs yerlərindən biri hesab edilmişdir. Sabrina P. Ramet, Şahzadə Lazar haqqındakı mifləri Kral Arturun cəngavərləri,^[18]Norveçin müqəddəs şəhid kralı Olaf II və Macarıstanın ilk kralı I İştvan haqqında əfsanələrlə müqayisə etmişdir. Gerlaxlus Duijzings isə, eyni şəkildə, Naim Fərşərinin Bəktaşilik vasitəsilə Kərbəla döyüşü mifini Albaniyada Osmanlı hökmranlığına qarşı mübarizədə ilham mənbəyi kimi yaymağa çalışdığını qeyd edir. Bu mif də Serb-Ortodoks Kosovo Mifi ilə oxşar məzmun və üsluba malikdir.^[19]

Kosovo Mifi uzun müddət Serb folklorunun və Serb ədəbi ənənəsinin^[15] mərkəzi mövzusu olmuş və əsrlər boyu əsasən şifahi epik poeziya və quslar şeirləri şəklində qorunmuşdur. Döyüşün mifləşdirilməsi hadisədən qısa müddət sonra baş vermişdir.^{[20][21][22][23]}Əfsanə dərhal formalaşmamış, müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanaraq müxtəlif versiyalara çevrilmişdir. XIV-XVIII əsrlərə aid bir çox mənbələr^[24] – salnamələr, geneologiyalar, illiklər, dini mətnlər və səyyahların qeydləri – Kosovo Döyüşü haqqında şifahi rəvayətləri qoruyub saxlamışdır.^[22][25]Serblər arasında epik poeziya yaxşı inkişaf etmişdi və bu, mədəniyyət mənbəyi, qürur, kimlik və keçmişlə güclü bağ anlamına gəlirdi.^[26]Şəhidlik kultunun və knyaz Lazar üçün Tanrının xüsusi lütfünün formalaşmasına töhfə verən^[27] ən erkən qeydlərdən bəziləri Serb Patriarxı III Danilonun (1390–1396) "Knyaz Lazar haqqında rəvayət"i və dul qalmış rahibə Yefimiyanın, despot Uqljeşa Mrnyavçeviçin həyat yoldaşının "Knyaz Lazara ithaf olunmuş tərifnamə"si olmuşdur.^{[9][1][28][29]}

Əfsanəyə görə, döyüşdən bir gecə əvvəl knyaz Lazara Qüdsdən gələn boz bir şahin və ya qartal baş çəkmiş və ona iki seçim təklif etmişdir: ya "dünyəvi bir krallıq"^[1][9]– yəni döyüşdə qələbə, ya da "səmavi krallıq" – yəni serblərin məğlubiyyəti. Bəzi mənbələrə görə, bu quş əslində Bibliyadakı peyğəmbər İlyasın qiyafəsinə girmişdi.^[1]Lazar xristian şəhid kimi ölməyi seçdi^[1]və bununla da serblər üçün xüsusi bir səmavi xalq statusu qazandı.^[1]Döyüşçülər onun sözlərini qəbul edərək, serblərin göylərdə azadlıq əldə edəcəyini, lakin heç vaxt əsarət altına düşməyəcəyini bəyan etdilər.^[30][31]Lazar, həmçinin, onunla birlikdə döyüşə qatılmayan serbləri lənətlədi.^[1][29][4]O və serb ordusu Samodreja Müqəddəs Yəhya Baptist kilsəsində ibadət etdilər.^[29][26][32]

Döyüş xristianların müqəddəs günü olan Müqəddəs Vit Günündə, Serbiyada Vidovdan kimi tanınan gündə baş vermişdir. Osmanlı sultanı ilə razılığa gələrək öz mövqeyini qorumaq məqsədilə Vuk Brankoviç^[33][34]döyüşün həlledici anlarında ordusunu geri çəkdi və bu hərəkəti ona "xəyanət" rəmzi statusunu qazandırdı. Knyaz Lazarın ölümündən sonra Milos Obiliç təslim olmaq görüntüsü yaradaraq sultanın çadırına daxil oldu^[1][35][36]və guya Muradın ayaqlarını öpmək üçün diz çökdü^[37], lakin o an xəncər çıxararaq sultanı ölümcül yaraladı. Ölən sultan Obiliçin edam olunmasını əmr etdi. Bu fədakarlıq onun Lazara sədaqətini və qəhrəmanlığını sübut etdi. Döyüşdə məğlubiyyət Serbiyanın şanlı orta əsr krallığının süqutu və uzunmüddətli Osmanlı hökmranlığı, eləcə də köləlik dövrünün başlanğıcı kimi qəbul edildi. Serb ənənəsində "Kosovo Döyüşündə tökülən qan" simvolu kimi Paeonia peregrina (qırmızı pion) çiçəyi qəbul edilmişdir.^{[9][38][4][22]}

• Barna, Gábor; Povedák, István. Politics, Feasts, Festivals: Yearbook of the sief working group on the ritual year. University of Szeged. 2014. ISBN 978-963-306-254-8.
• Duijzings, Gerlachlus. Religion and the Politics of Identity in Kosovo. C. Hurst & Co. Publishers. January 2000. ISBN 978-1-85065-392-9.
• Greenawalt, Alexander. "Kosovo Myths: Karadžić, Njegoš, and the Transformation of Serb Memory" (PDF). Spaces of Identity. 3. 2001: 51. İstifadə tarixi: 22 October 2013.
• Kaufman, Stuart J. Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War. Cornell University Press. 2001. ISBN 978-0-8014-8736-1.
• Knudsen, Tonny Brems; Laustsen, Carsten Bagge. Kosovo Between War and Peace: Nationalism, Peacebuilding and International Trusteeship. Routledge. 2006.
• Ognjenović, Gorana. Politicization of Religion, the Power of Symbolism: The Case of Former Yugoslavia and its Successor States. Springer. 2014. ISBN 978-1137477897.
• Djokic, Dejan. Whose Myth? Which Nation? The Serbian Kosovo Myth Revisited // Bak, Janos; Jarnut, Jörg; Monnet, Pierre; Schneidmueller, Bernd (redaktorlar ). Uses and Abuses of the Middle Ages: 19th–21st Century (PDF). Wilhelm Fink. 2009. ISBN 978-3-7705-4701-2.
• Ramet, Sabrina P. Thinking about Yugoslavia: Scholarly Debates about the Yugoslav Breakup and the Wars in Bosnia and Kosovo. Cambridge University Press. 8 December 2005. ISBN 978-0-521-61690-4.
• Ramet, Sabrina P. Civic and Uncivic Values: Serbia in the Post-Milo?evi? Era. Central European University Press. 2011.
• Schwandner-Sievers, Stephanie; Fischer, Bernd Jürgen. Albanian Identities: Myth and History. Indiana University Press. 2002. ISBN 0-253-34189-2.
• Segesten, Anamaria Dutceac. Myth, Identity and Conflict: A Comparative Analysis of Romanian and Serbian Textbooks. 2009. ISBN 978-1-109-19838-6.
• Stoianovich, Traian. Balkan Worlds: The First and Last Europe. M.E. Sharpe. 1994. ISBN 978-0-7656-3851-9.
• Trgovčević, Ljubinka, The Kosovo Myth in the First World War // Konev, Ilija (redaktor), Sveti mesta na Balkanite, Blagoevgrad: UNESCO, 1996, 331–338, ISBN 9789548317429, OCLC 52405733
• Turton, David; Gonzalez, Julia. Cultural Identities and Ethnic Minorities in Europe. University of Deusto. 1999. ISBN 9788474856309.
• Macdonald, David Bruce. Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim Centered Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester University Press. 2002. 75, 76, 78. ISBN 978-0-7190-6467-8.
• Judah, Tim. Kosovo: War and Revenge. Yale University Press. 2002. ISBN 978-0-300-09725-2.
• Cohen, Paul. History and Popular Memory: The Power of Story in Moments of Crisis. Columbia University Press. 2014. ISBN 9780231537292.
• Emmert, Thomas Allan. The Battle of Kosovo: Early Reports of Victory and Defeat // Vucinich, Wayne S.; Emmert, Thomas Allan (redaktorlar ). Kosovo: Legacy of a Medieval Battle (PDF). University of Minnesota. 1991. ISBN 9789992287552. 25 September 2020 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2020.
• Popovich, Ljubica. The Battle of Kosovo and Battle Themes in Serbian Art // Vucinich, Wayne S.; Emmert, Thomas Allan (redaktorlar ). Kosovo: Legacy of a Medieval Battle. University of Minnesota. 1991. ISBN 9789992287552.
• Radovic, Milja. Transnational Cinema and Ideology: Representing Religion, Identity and Cultural Myths. Routledge. 2014.
• Mihaljčić, Rade. The Battle of Kosovo in History and in Popular Tradition. Beogradski izdavačko-grafički zavod. 1989.
• Matthias, John; Vuckovic, Vladeta. The Battle of Kosovo. Swallow Press. 1987. ISBN 9780804008976.
• Kaser, Karl; Katschnig-Fasch, Elisabeth. Gender and Nation in South Eastern Europe. LIT Verlag Münster. 2005. ISBN 978-3-8258-8802-2.
• Roudometof, Victor. Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans. Greenwood Publishing Group. 2001. ISBN 9780313319495.
• Petrovic, Sonja. Serbian folk legends and traditions of the Battle of Kosovo // Polymerou-Kamēlakē, Aikaterinē (redaktor). Narratives Across Space and Time: Transmissions and Adaptations : Proceedings of the 15th Congress of the International Society for Folk Narrative Research (June 21–27, 2009, Athens). Academy of Athens. 2014. ISBN 9789604042869.
• Malcolm, Noel. Kosovo: A Short History. Macmillan. 1998. ISBN 9780333666128.
• Ređep, Jelka. "The Legend of Kosovo" (PDF). Oral Tradition. 6/2. 1991: 253–265.
• Emmert, Thomas A. "Milos Obilic and the Hero Myth" (PDF). Journal of the North American Society for Serbian Studies. 10. 1996. 10 August 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 January 2016.
• Dayantis, Jean. Doukas, histoire turco-byzantine : introduction, traduction et commentaire (PhD) (fransız). Paul Valéry University, Montpellier III. 2004.
• Pavlović, Aleksandar; Atanasovski, Srđan. "From Myth to Territory: Vuk Karadžić, Kosovo Epics and the Role of Nineteenth-Century Intellectuals in Establishing National Narratives". Hungarian Historical Review. 2. 2016: 357–376.
• Miles Foley, John; Chao, Gejin. "Challenges in Comparative Oral Epic" (PDF). Oral Tradition. 27/2. 2012: 381–418. 22 September 2021 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2020.
• Pitulić, Valentina. "Kosovska bitka između istorijskih izvora i epske legende". Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini. 42 (2). 2012: 481–491.
• Uğurlu, Mesut. "Kosova Efsanesi". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD). 14 (14). 2011: 241–252.
• Humphreys, Brendan. The Battle Backwards A Comparative Study of the Battle of Kosovo Polje (1389) and the Munich Agreement (1938) as Political Myths (PhD). University of Helsinki. 2013. ISBN 978-952-10-9085-1.
• Mijuk, Goran. Orphan of Silence: The Poetry of Charles Simic (PhD). University of Fribourg. 2002.