Konstans Qoddar Dyubua (ing. Constance Goddard DuBois; 1850 – 18 avqust 1934[1]) — folklorşünas, 1899-1908-ci illər arasında Cənubi Kaliforniyanın yerli xalqları və mədəniyyətləri haqqında geniş yazılar yazan amerikalı roman yazıçısı və etnoqraf.[2]
| Konstans Qoddar Dyubua | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1850 |
| Vəfat tarixi | 18 avqust 1934[1] |
| Fəaliyyəti | antropoloq, etnoqraf, botanical collector, yazıçı |
Dyubua Ohayo ştatının Zeynsvill şəhərində anadan olmuş və 1889-cu ildə Konnektikut ştatının Uoterberi şəhərində məskunlaşmışdır. Onun nəşr olunmuş bədii əsərlərinə bir neçə qısa hekayə və altı roman daxildir (Dyubua 1890, 1892, 1895a, 1895b, 1900, 1907).
Dyubuanın ən davamlı töhfəsi özünü öyrətmiş etnoqraf kimi fəaliyyət göstərməsi olmuşdur. O, ABŞ-da peşəkar akademik antropologiyanın yeni-yeni formalaşdığı dövrdə öncül tədqiqatlar aparmışdır. 1890-cı illərin sonlarından etibarən Dyubua yay mövsümündə San Dieqoda yaşayan bacısını görmək üçün qərbə səfərlər edirdi.[3] O, San-Dieqo bölgəsinin ucqar ərazilərinə gedərək orada hələ də yaşayan Diexenyo və Luiseno hindularının icmaları ilə tanış olurdu. Qısa müddət ərzində onların ənənəvi və müasir həyat tərzi haqqında yazılar yazmağa başlamış, ənənəvi sənətkarlıq nümunələrini (xüsusilə səbət toxuculuğunu) təbliğ etmiş və onlara maddi və siyasi dəstək göstərmişdir.
Dyubuanın ən uzun etnoqrafik əsəri “Cənubi Kaliforniyanın Luiseno Hindularının Dini” (1908) adlı monoqrafiyası olmuşdur. Bu əsəri Alfred L. Kroeber etmişdir. Bundan əlavə, o, regionun yerli xalqları haqqında 23 qısa məqalə nəşr etdirmişdir. Bu yazılar əsasən onların mifologiyası, mərasimləri və sənətkarlığı ilə bağlı olmuşdur (Laylander 2004). Onun əlyazmaları Kornell Universitetində saxlanılır, San Dieqo İnsan Muzeyində isə Dyubuanın fotoşəkillərindən ibarət kolleksiya mövcuddur.[4]
Dyubua 1904-cü ildə yazdığı “Çaupun Hekayəsi: Diexenyo Mifi” adlı məqaləsində Cənubi Kaliforniyanın Diexenyo xalqına aid əsas miflərdən birinin ətraflı transkripsiyası və təhlilini təqdim etmişdir. Bu hekayə həm insan, həm də fövqəltəbii xüsusiyyətlərə malik olan iki qardaş – Çaup haqqında danışır. Qardaşlar müxtəlif sınaqlardan keçir, ailədaxili münaqişələrlə üzləşir, yaradılış və dağıntı aktları həyata keçirirlər. Nəqliyyat qohumluq, xəyanət və intiqam mövzularını araşdırır. Qardaşlar ovçuluq edir, mifoloji varlıqlarla qarşılaşır və icmaları ilə münasibət qururlar. Dyubua bu mifi Diexenyo xalqının ümumi mədəni və mənəvi çərçivəsində nəzərdən keçirir, hekayəçiliyin yerli irsin qorunmasında oynadığı rolu vurğulayır. Məqaləyə, həmçinin mifə aid mahnılar daxil edilmişdir ki, bu da onların ritual və şifahi ənənələrdəki funksiyasını göstərir. Bu iş Dyubuanın Amerika yerli xalqlarının folklorunu sənədləşdirmək və təhlil etmək səylərinin bir hissəsi olmuşdur.[5]
Dyubua 1905-ci ildə yazdığı “Missiya Hindularının Dini Mərasimləri və Mifləri” adlı məqaləsində Cənubi Kaliforniyanın Diexenyo və Luiseno tayfalarının müqəddəs mərasimlərini, miflərini və sosial praktikalarını sənədləşdirmişdir. O, yetkinliyə keçid ayini olan Toloaç təşəbbüs mərasimini təsvir etmişdir. Bu mərasimdə oğlanlar hallüsinogen bitki toloaçe (Datura) istehlak edirdilər. Bundan başqa, o, dünyasını dəyişmiş əcdadları anmaq üçün keçirilən İmage fiesta adlı mərasimi də izah etmişdir. Dyubua qeyd edirdi ki, bu ritual təcrübələr uzun müddət məxfi saxlanılmışdır. Bunun əsas səbəbi isə müstəmləkəçilərin və missionerlərin yerli mədəniyyəti boğmaq cəhdləri olmuşdur. O, eyni zamanda tayfaların mifoloji ənənələrini, o cümlədən yaradılış hekayələrini və ayinlərin mənşəyini izah edən nağılları öyrənmişdir. Dyubua həmçinin mədəni mübadilənin qonşu tayfaların ənənələrinə təsirini vurğulamışdır. Onun bu işi yerli mədəniyyətin assimilyasiya təzyiqləri qarşısında qorunmasına yönəlmiş erkən antropoloji tədqiqatlardan biri idi.[6]
- Martha Corey: A Tale of the Salem Witchcraft (Marta Kori: Salem Cadugərliyi Haqqında Bir Rəvayət), A. C. McClurg, Çikaqo, 1890.
- Columbus and Beatriz (Kolumb və Beatriz), A. C. McClurg, Çikaqo, 1892.
- The Shield of the Fleur de Lis: A Novel (Zanbaq Çiçəyi Qalxanı: Roman), Merriam, Nyu-York, 1895.
- A Modern Pagan: A Novel (Müasir Pagan: Roman), Merriam, Nyu-York, 1895.
- A Soul in Bronze: A Novel of Southern California (Bürüncdə Bir Ruh: Cənubi Kaliforniya Haqqında Roman), H. S. Stone, Çikaqo, 1900.
- The Raven of Capistrano: A True Wonder Tale (Kapistranonun Qarası: Həqiqi Möcüzəvi Nağıl), Out West jurnalında nəşr olunmuşdur (1907).
- The Religion of the Luiseño Indians of Southern California (Cənubi Kaliforniyanın Luiseno Hindularının Dini), University of California Publications in American Archaeology and Ethnology 8:69-166 (1908).
- ↑ 1 2 Find a Grave (ing.). 1996.
- ↑ "Guide to the Constance Goddard DuBois Papers, 1897–1909". 2025-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-18.
- ↑ DuBois, Constance Goddard. "The Story of the Chaup: A Myth of the Diegueños". The Journal of American Folklore. 17 (67). 1904: 217–242. doi:10.2307/534223. ISSN 0021-8715. JSTOR 534223. 2024-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-18.
- ↑ Dubois, Constance Goddard. "Religious Ceremonies and Myths of the Mission Indians". American Anthropologist. 7 (4). 1905: 620–629. ISSN 0002-7294. JSTOR 659106.
- ↑ Laylander, Don (editor). 2004. Listening to the Raven: The Southern California Ethnography of Constance Goddard DuBois. Coyote Press, Salinas, California, 2004.
- ↑ Laylander, Don (editor). 2006. Early Ethnographic Notes from Constance Goddard DuBois on the Indians of San Diego County. Journal of California and Great Basin Anthropology 26:205-214.