Qurdqulağı süsəni

Çoxillik ot bitkisidir. Kökümsovu yoğun, qısa, sürünən, gövdə 10-20 (25) sm hündürlükdədir, 1 iri təpə çiçəyi var. Yarpaqları yaşıl, dar-xətvari, 2-4 mm enində, bəzən oraqvari əyilmişdir. Təpə yarpaqları otvari-pərdəlidir, neştərşəkilli, sivridir. Çiçəkyanlığının borucuğu yumurtalığa bərabərdir. Çiçəkyanlığının xarici tərəfi aşağı bükülmüş, 4,5 -5,5 (8) sm uzunluğunda, enli- ellipsvari və ya enli-yumurtavari, dairəvi, tünd-qəhvəyi, mərkəzində iri məxməri ləkəli, aşağı yarısı yuxarıdan qara-bənövşəyi tükcüklü, daxili tərəfi yuxarı qalxmış, iri, 5,5-8 (3) uzunluqdadır. Sütuncuğun kənarları tünd-qırmızı, tutqun, kürək hissəsi dişciklidir. Qutucuq uzunsov-silindrşəkilli, 3 tilli, 7 sm-ə qədər uzunluğunda uzun buruncuqludur.

Çiçəkləməsi aprel, meyvə əmələgəlmə may ayına təsadüf edir. Kökümsov və toxum vasitəsilə çoxalır. Düzənlikdə və aşağı dağ qurşağında, quru, gilli və çınqıllı yamaclarda, yovşanlı yarımsəhralarda yayılmışdır. Mezokserofitdir.

Naxçıvanın dağlıq və düzənlik hissəsində (Culfa rayonu Darıdağ ərazisində).

Populyasiyasının vəziyyətinin və təbii bərpanın ətraf mühitin dəyişilməsindən asılılığı müşahidə olunur.

Antropogen amillər (növün bəzək bitkisi kimi yığılması).

Mühafizəsi üçün xüsusi tədbirlər görülməyib. Yeni yayılma yerlərinin axtarılması və yasaqlıqların yaradılması vacibdir. Naxçıvan – Babək rayonu Əznəburt kəndi, Cülfa rayonu Əbrəqunis kəndi və Darıdağda, Şahbuz rayonu Qarababa kəndi, Ordubad rayonu Aza kəndi ətrafında. Azərbaycandan kənarda – Ermənistanda yayılmışdır. Aşağı daşlıq qurşaqda, düzənliklərdə, quru gillicəli və yovşanlı yarımsəhrada bitir.

Toxumla və vegetativ yolla çoxalır. Bitkini buket üçün yığılması, heyvanların otarılması bitkinin azalmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycan Botanika İnstitutunun Botanika bağında becərilir. Qorunması üçün xüsusi mühafizə tədbirlər hazırlanmamışdır.

• Iris iberica subsp. lycotis (Woronow) Takht.

• Iris iberica var. bellii Baker