Hurufu Muqatta

Bu termin ərəb dilindəki "hərf" (ərəb. حرف) sözünün cəmi olan "huruf" kəlməsi ilə, "qat" (ərəb. قطع) kökündən törəmiş, "kəsmək", "tamdan ayırmaq" mənalarına gələn "muqatta" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Bu termini əmələ gətirən hərflər, sözü kimi deyil, öz adları ilə tələffüz edildiklərindən "müstəqil və ayrı hərflər" mənasına gələn "Hurufu Muqatta" olaraq adlandırılıblar. "Hurufu Muqatta"lara yuxardakı səbəbdən ötrü "Hurufu Təhəcci", surələrin ilk hərifləri olduqlarından "Əvailus-Suvər" və ya "Fəvatihus-Suvər" də deyilir. Mənalrı və hansı səbəbdən istifadə edilmədiklərindən ötrü bu hərflərə "Hurufu Mubhəmə" də deyilmişdir.

Muqatta hərflərinin sayı 14-dür. Bu hərflər aşağıdakılardır:

• ا
• ح
• ر
• س
• ص
• ط
• ع
• ق
• ك
• ل
• م
• ن
• هـ
• ى

Bu hərflərin üçü tək, dördü iki, üçü üç, ikisi dört, ikisi də bəş hərflidirlər. Bakillani və Zəmahşəri kimi alimlərin də işarə etdiyi kimi Hurufu Muqatta ərəb əlifbasının yarısını, məhmusə-məchurə, şədədə-rihvə kimi hərf qruplarının da yarısını əmələ gətirir.^[1][2]

Hurufu Muqatta Quranda 29 surənin əvvəlində verilmişdir. Bu surələrdən 2-si Mədəni, 27-si Məkki surələrdir. Bu surələr aşağıdakılardır:

1. Bəqərə surəsi,
2. Ali-İmran surəsi,
3. Ənkəbut surəsi,
4. Rum surəsi,
5. Loğman surəsi,
6. Səcdə surəsi,
7. Rəd surəsi,
8. Əraf surəsi,
9. Yunus surəsi,
10. Hud surəsi,
11. Yusif surəsi,
12. İbrahim surəsi,
13. Hicr surəsi,
14. Mumin surəsi,
15. Fussilət surəsi,
16. Zuxruf surəsi,
17. Duxan surəsi,
18. Casiyə surəsi,
19. Əhqaf surəsi,
20. Şura surəsi,
21. Qaf surəsi,
22. Məryəm surəsi,
23. Qələm surəsi,
24. Sad surəsi,
25. Taha surəsi,
26. Nəml surəsi,
27. Şuəra surəsi,
28. Qəsəs surəsi,
29. Yasin surəsi.

Muqatta hərflərinin mətndəki (irab) mövqeləri haqqında qiraət elmi və təcvid hökmləri baxımından müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür.^[3][4][5] Bu hərflərin tam bir ayə sayıla biləcəyi də mübahisəlidir. Kufəli qiraət alimləri "əlif ləm mim", "hə mim", "qaf hə yə ayn", "ta hə", "ta sin mim" və "ya sin" hərflərini bir, "ha mim ayn sin qaf" hərflərini iki, digərlərini isə ilk ayənin bir hissəsi hesab etmişlər, lakin Bəsrənin qiraət alimləri bunların heç birini tam bir ayə olaraq qəbul etməmişlər.^[6]

Əbu Bəkr, Ömər, Osman, Əli, İbn Məsud və İbn Abbas kimi səhabələr Muqatta hərflərinin hansı mənalarda istifadə edildiyinin yalnız Allahın bildiyini söyləyiblər. Sünni alimlərdən^[7] Şəbi, Sufyən əs-Sevri, İbn Hibban, Əbu Həyyan əl-Əndəlüsi, Süyuti və şiə alimlərinin isə əksəriyyəti^[8] bu fikri dəstəyirlər. Şövqani də sözü gedən hərflərin mənası ilə bağlı Məhəmməd peyğəmbərin heç bir açıqlama verməməsi, səhabələrin və Tabiin alimlərinin irəli sürdükləri çox fərqli fikirlərin bir nöqtədə cəm edilə bilməməsi, həmçinin təklif olunan mənaların da heç birinin ərəb dilinin qaydalarına uyğun gəlməməsi kimi səbəblərdən bu mövzuda fikir bildirməməyi üstün tutmuş, bu hərflərin nazil edilməsində Allahın mütləq bir hikməti olduğunu, lakin insan ağlının bu hikməti dərk etməkdə aciz olduğunu söyləməklə kifayətlənmişdir.^[9]

Tarix boyu bu hərflərin hansı mənaya gəlmələri haqqında həm avropalı şərqşünaslar,^[10][11] həm sünni, həm də şiə alimləri^[12][13] müxtəlif iddia və versiyalar irəli sürsələrdə də bunlar öz təsdiqini tapmamışdır.

1. ↑ İcazul-Quran (ərəb). Qahirə. 1347. 48.
2. ↑ əl-Kəşşaf, cild I (ərəb). Beyrut. 101–103.
3. ↑ Razi. Məfatihul-ğeyb cild II (ərəb). Qahirə, Beyrut. 1934–62. 12.
4. ↑ Qurtubi. əl-Cami, cild I (ərəb). Qahirə. 1966–67. 157.
5. ↑ İbn Cəzəri. ən-Nəşr, cild I (ərəb). Qahirə. 219.
6. ↑ Zəmahşəri. əl-Kəşşaf, cild I (az.). 105–106.
7. ↑ Neysaburi. Qəraibul-Quran, cild I (ərəb). Qahirə. 1962–71. 134.
8. ↑ Təbərsi. Məcmul-bəyan, cild l (ərəb). Beyrut. 1986. 112.
9. ↑ Feyzul-Qədir, cild I (ərəb). 30–32.
10. ↑ Rodinson. Həzrət Məhəmməd. İstanbul. 1994. 61.
11. ↑ Introduction (fransız). Paris. 1959. 148–149.
12. ↑ İbn Babəveyh Qummi. Məanil-əxbər (ərəb). Beyrut. 1990. 28.
13. ↑ Məclisi. Biharul-ənvar, cild LXXXIX (ərəb). Beyrut. 1983. 377.