Hospis

Hospis (ing. hospice) — terminal mərhələdə olan xəstələrə palliativ qayğı göstərən, həyatının son mərhələsində olan insanların ağrı və əzablarını yüngülləşdirməyi, həyat keyfiyyətini artırmağı hədəfləyən xüsusi tibb və sosial qayğı müəssisəsidir.^[1]^[2]

Missiya və prinsiplər

Ağrı və digər əzabverici simptomların effektiv idarə edilməsi^[3]^[1]
Psixoloji, sosial və mənəvi dəstəyin təmin olunması^[4]^[1]
Xəstənin şəxsi ləyaqətinin və muxtariyyətinin qorunması^[5]
Qohumların və qulluqçuların dəstəklənməsi^[6]^[1]

Tarix

Erkən dövr

Hospisin ideyası eramızın VI əsrində zəvvar yolları boyu tikilən sığınacaq-evlərə gedib çıxır. Bu müəssisələr yorğun, xəstə və ya əldən düşmüş səyyahlara qida, sığınacaq və əsas tibbi yardım göstərirdi.^[1]

Müasir dövr

1967 - Cicili Sondersin təşəbbüsü ilə ilk müasir hospis - St Kristofer Hospisi (London) yaradılmışdır^[1]
1970-80-ci illər - hospis hərəkatı Avropaya və Şimali Amerikaya yayılır^[7]
1990-cı illərdən - MDB məkanında ilk hospis proqramları işə düşür

Xidmətlər

Tibbi komponent

Ağrıkəsicilərin daimi tənzimlənməsi (ÜST Üçpilləli Ağrı Ladderi)^[3]
Oksigen, zond qidalanması, venadaxili maye terapiyası
Simptomatik müalicə (qusa, dispne, dispozisiya və s.)^[8]^[9]

Psixo-sosial komponent

Psixoloq, sosial işçi, keşiş/dini xidmətçi xidmətləri^[4]
Ailə məsləhətçiliyi və dəstək qrupları^[10]
İrəli həyat səviyyəsi planlaması (ADRT, vəsiyyət, vəkil təyinatı)^[11]

İqtisadi effektivlik

Tədqiqatlar göstərir ki, xəstəxanada intensiv terapiya ilə müqayisədə hospis xidməti:

orta hesabla 25–40% ucuz başa gəlir^[12]
xəstənin həyat keyfiyyətini 2–3 dəfə artırır^[13]^[14]
ailə üzvlərində post-travmatik stress riskini azaldır^[15]

Hospis və xəstəxana arasındakı fərq

Meyar	Xəstəxana	Hospis
Məqsəd	Müalicə, sağalma	Rahatlıq, ağrısızlıq
Xəstə qalma müddəti	Qısa, intensiv	Uzun, davamlı
Ailə iştirakı	Məhdud	Təşviq olunur^[16]
Psixoloji xidmət	Zərurət olduqda	Standart^[4]

Hospis modelləri

Stasionar hospis - xəstə 24/7 müəssisədə qalır
Ev hospisi - briqada xəstənin evinə gedir^[17]
Xəstəxana daxili palliativ şöbə - xəstəxana binasında xüsusi bölmə
Gün hospisi - gündüz reabilitasiya və dəstək mərkəzi

Postsovet məkanındə vəziyyət

Azərbaycanda 2025-ci ilədək rəsmi stasionar hospis yoxdur
Ukrayna, Gürcüstan və Ermənistanda 1-3 dövlət hospisi fəaliyyət göstərir
Maliyyə çatışmazlığı, hüquqi çərçivənin olmaması və ictimai məlumatsızlıq əsas problemlərdir

İstinadlar

↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Storey, P. "Goals of hospice care". Texas medicine. 86 (2). 1990: 50–54. PMID 1689874.
↑ Oberoi-Jassal, Ritika; Pope, Jason; Jassal, Navdeep. Hospice Care. Springer Science+Business Media. 2019. 937–939. doi:10.1007/978-3-319-99124-5_199. ISBN 978-331999124-5.
↑ ¹ ² Coyne, Patrick; Lowry, Sarah; Mulvenon, Carol; Paice, Judith A. "American Society for Pain Management Nursing and Hospice and Palliative Nurses Association Position Statement: Pain Management at the End of Life". Pain Management Nursing. 25 (4). 2024: 327–329. doi:10.1016/j.pmn.2024.03.020. PMID 38697888 (#bad_pmid).
↑ ¹ ² ³ Breitbart, William; Gibson, Christopher; Poppito, Shannon R.; Berg, Amy. "Psychotherapeutic interventions at the end of life: A focus on meaning and spirituality". Canadian Journal of Psychiatry (Review). 49 (6). 2004: 366–372. doi:10.1177/070674370404900605. PMID 15283531.
↑ Radbruch, Lukas; Payne, Sheila; De Lima, Liliana; Lohmann, Diederik. "The Lisbon Challenge: Acknowledging Palliative Care as a Human Right". Journal of Palliative Medicine. 16 (3). 2013: 301–304. doi:10.1089/jpm.2012.0394. PMID 23368979.
↑ Chentsova-Dutton, Yulia; Shuchter, Stephen; Hutchin, Susan; Strause, Linda; Burns, Kathleen; Zisook, Sidney. "The psychological and physical health of hospice caregivers". Annals of Clinical Psychiatry. 12 (1). 2000: 19–27. doi:10.1023/A:1009070826012. PMID 10798822.
↑ Ahmedzai, S. "Measuring quality of life in hospice care". Oncology (Williston Park, N.Y.) (Review). 4 (5). 1990: 115–119, discussion 129. PMID 2143396.
↑ Kreuter, Michael; Herth, Felix J.F. "Supportive and palliative care of advanced nonmalignant lung disease". Respiration (Review). 82 (4). 2011: 307–316. doi:10.1159/000330730. PMID 21921670.
↑ Gleeson, Aoife; Noble, Simon. "Orphan symptoms in palliative care". Medicine (United Kingdom) (Review). 43 (12). 2015: 730–735. doi:10.1016/j.mpmed.2015.09.016.
↑ Del Gaudio, F.; Hichenberg, S.; Eisenberg, M.; Kerr, E.; Zaider, T.I.; Kissane, D.W. "Latino Values in the Context of Palliative Care: Illustrative Cases From the Family Focused Grief Therapy Trial". American Journal of Hospice and Palliative Medicine. 30 (3). 2013: 271–278. doi:10.1177/1049909112448926. PMID 22669936.
↑ Anandarajah, Gowri; Mennillo, Haran Asher; Rachu, Gregory; Harder, Tyler; Ghosh, Jyotsna. "Lifestyle Medicine Interventions in Patients With Advanced Disease Receiving Palliative or Hospice Care". American Journal of Lifestyle Medicine (Review). 14 (3). 2020: 243–257. doi:10.1177/1559827619830049.
↑ Greer, David S.; Mor, Vincent; Morris, John N.; Sherwood, Sylvia; Kidder, David; Birnbaum, Howard. "An alternative in terminal care: Results of the national hospice study". Journal of Chronic Diseases. 39 (1). 1986: 9–26. doi:10.1016/0021-9681(86)90103-7. PMID 3511081.
↑ Li, Yan-Qun; Zhang, Meng-Xi; Fu, Gui-Xiang; Zhao, Li-Hua; Li, Wen-Ying; Li, Hui; Zhang, Chang-Xi; Fan, Yong; Wang, Zhi-Hong; Peng, Lei. "Effect of hospice care on the quality of life and psychological state of aged mortal inpatients". Journal of Central South University (Medical Sciences). 31 (4). 2006: 538–542. PMID 16951513.
↑ Douglas, Audra. "Quality of life in hospice versus non-hospice terminally ill adults". Journal of Hospice and Palliative Nursing. 9 (4). 2007: 182–188. doi:10.1097/01.NJH.0000280231.66838.33.
↑ Ragow-O'Brien, Dina; Hayslip Jr., Bert; Guarnaccia, Charles A. "The impact of hospice on attitudes toward funerals and subsequent bereavement adjustment". Omega. 41 (4). 2000: 291–305. doi:10.2190/TCE1-VR8U-VNB1-HUHB.
↑ Oliver, Debra Parker; Porock, Davina; Demiris, George; Courtney, Karen. "Patient and family involvement in hospice interdisciplinary teams". Journal of Palliative Care. 21 (4). 2005: 270–276. doi:10.1177/082585970502100406. PMID 16483096.
↑ Zarbock, S.F. "Unique experiences in hospice home care. The Danbury Hospice". The American journal of hospice care. 2 (4). 1985: 24–26. doi:10.1177/104990918500200416. PMID 10314622.

Həmçinin bax

Xəstəxana

[Storey1990-1] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Storey, P. "Goals of hospice care". Texas medicine. 86 (2). 1990: 50–54. PMID 1689874.

[Oberoi-Jassal2019-2] Oberoi-Jassal, Ritika; Pope, Jason; Jassal, Navdeep. Hospice Care. Springer Science+Business Media. 2019. 937–939. doi:10.1007/978-3-319-99124-5_199. ISBN 978-331999124-5.

[Coyne2024-3] ¹ ² Coyne, Patrick; Lowry, Sarah; Mulvenon, Carol; Paice, Judith A. "American Society for Pain Management Nursing and Hospice and Palliative Nurses Association Position Statement: Pain Management at the End of Life". Pain Management Nursing. 25 (4). 2024: 327–329. doi:10.1016/j.pmn.2024.03.020. PMID 38697888 (#bad_pmid).

[Breitbart2004-4] ¹ ² ³ Breitbart, William; Gibson, Christopher; Poppito, Shannon R.; Berg, Amy. "Psychotherapeutic interventions at the end of life: A focus on meaning and spirituality". Canadian Journal of Psychiatry (Review). 49 (6). 2004: 366–372. doi:10.1177/070674370404900605. PMID 15283531.

[Radbruch2013-5] Radbruch, Lukas; Payne, Sheila; De Lima, Liliana; Lohmann, Diederik. "The Lisbon Challenge: Acknowledging Palliative Care as a Human Right". Journal of Palliative Medicine. 16 (3). 2013: 301–304. doi:10.1089/jpm.2012.0394. PMID 23368979.

[Chentsova-Dutton2000-6] Chentsova-Dutton, Yulia; Shuchter, Stephen; Hutchin, Susan; Strause, Linda; Burns, Kathleen; Zisook, Sidney. "The psychological and physical health of hospice caregivers". Annals of Clinical Psychiatry. 12 (1). 2000: 19–27. doi:10.1023/A:1009070826012. PMID 10798822.

[7] Ahmedzai, S. "Measuring quality of life in hospice care". Oncology (Williston Park, N.Y.) (Review). 4 (5). 1990: 115–119, discussion 129. PMID 2143396.

[8] Kreuter, Michael; Herth, Felix J.F. "Supportive and palliative care of advanced nonmalignant lung disease". Respiration (Review). 82 (4). 2011: 307–316. doi:10.1159/000330730. PMID 21921670.

[9] Gleeson, Aoife; Noble, Simon. "Orphan symptoms in palliative care". Medicine (United Kingdom) (Review). 43 (12). 2015: 730–735. doi:10.1016/j.mpmed.2015.09.016.

[Del_Gaudio2013-10] Del Gaudio, F.; Hichenberg, S.; Eisenberg, M.; Kerr, E.; Zaider, T.I.; Kissane, D.W. "Latino Values in the Context of Palliative Care: Illustrative Cases From the Family Focused Grief Therapy Trial". American Journal of Hospice and Palliative Medicine. 30 (3). 2013: 271–278. doi:10.1177/1049909112448926. PMID 22669936.

[11] Anandarajah, Gowri; Mennillo, Haran Asher; Rachu, Gregory; Harder, Tyler; Ghosh, Jyotsna. "Lifestyle Medicine Interventions in Patients With Advanced Disease Receiving Palliative or Hospice Care". American Journal of Lifestyle Medicine (Review). 14 (3). 2020: 243–257. doi:10.1177/1559827619830049.

[Greer1986-12] Greer, David S.; Mor, Vincent; Morris, John N.; Sherwood, Sylvia; Kidder, David; Birnbaum, Howard. "An alternative in terminal care: Results of the national hospice study". Journal of Chronic Diseases. 39 (1). 1986: 9–26. doi:10.1016/0021-9681(86)90103-7. PMID 3511081.

[Li2006-13] Li, Yan-Qun; Zhang, Meng-Xi; Fu, Gui-Xiang; Zhao, Li-Hua; Li, Wen-Ying; Li, Hui; Zhang, Chang-Xi; Fan, Yong; Wang, Zhi-Hong; Peng, Lei. "Effect of hospice care on the quality of life and psychological state of aged mortal inpatients". Journal of Central South University (Medical Sciences). 31 (4). 2006: 538–542. PMID 16951513.

[Douglas2007-14] Douglas, Audra. "Quality of life in hospice versus non-hospice terminally ill adults". Journal of Hospice and Palliative Nursing. 9 (4). 2007: 182–188. doi:10.1097/01.NJH.0000280231.66838.33.

[Ragow-O'Brien2000-15] Ragow-O'Brien, Dina; Hayslip Jr., Bert; Guarnaccia, Charles A. "The impact of hospice on attitudes toward funerals and subsequent bereavement adjustment". Omega. 41 (4). 2000: 291–305. doi:10.2190/TCE1-VR8U-VNB1-HUHB.

[Oliver2005-16] Oliver, Debra Parker; Porock, Davina; Demiris, George; Courtney, Karen. "Patient and family involvement in hospice interdisciplinary teams". Journal of Palliative Care. 21 (4). 2005: 270–276. doi:10.1177/082585970502100406. PMID 16483096.

[17] Zarbock, S.F. "Unique experiences in hospice home care. The Danbury Hospice". The American journal of hospice care. 2 (4). 1985: 24–26. doi:10.1177/104990918500200416. PMID 10314622.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]