Hatefi

Hatefi 1454-cü ildə Xargerddə — Türbət-e Cam şəhərinə aid bir mahaldakı kənddə dünyaya gəlmişdir. Türbət-e Cam isə öz növbəsində Böyük Xorasan vilayətinin mühüm şəhərlərindən olan Heratın tabeliyində idi. Hatefinin anası 1492-ci ildə vəfat etmiş tanınmış şair Caminin bacısı idi. Sünni məzhəbli dayısından fərqli olaraq, Hatefi 12 imam şiəliyinə mənsub idi.^[3][4]

Cami ömrünün böyük hissəsini doğma şəhərində keçirmiş, burada Teymuri dövrü şairi Qasım-ı Ənvərin türbəsinin qəyyumu kimi fəaliyyət göstərmişdi. Hatefi Cami tərəfindən qoyulmuş imtahandan uğurla keçdikdən sonra ədəbi elitanın üzvünə çevrildi. XV əsrin sonlarında Hatefi şair Əmir Homayun Əsfəraini ilə birlikdə Cənubi Azərbaycana və Aşağı Mesopotamiyaya səyahət etmişdir.^[3]

1485–1490-cı illər arasında Hatefi Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqubun sarayında, Təbriz şəhərində qalmışdır.^[5]

Şiə olması səbəbi ilə, 1510-cu ildə Xorasanı fəth etmiş Səfəvi hökmdarı I İsmayıl ona böyük ehtiram göstərirdi. Sonralar Hatefi Cama mənsub sünni əhalinin şah qarşısında müdafiəsində vasitəçi kimi çıxış etmişdir.^[3]

Şah İsmayıl Hatefidən müəllifi olduğu Əmir Teymurun bioqrafiyasını əhatə edən Teymurnaməyə (digər adı Zəfərnamə) bənzər bir tarixi-dastan yazmasını xahiş etmişdir.^[6]

Hatefi 1521-ci ildə Xargerddə vəfat etmiş və öz keçmiş bağında dəfn olunmuşdur.^[3]

Hatefi poeziyanın müxtəlif janrlarında qələm çalsada, ən çox onun Xəmsə adlı beşlik toplusu ilə tanınır. Bu əsər Nizami Gəncəvinin xəmsəsinə əsaslanırdı və İran sərhədlərindən kənarda belə şöhrət qazandı. Lami Çələbi onun Xəmsəsini Osmanlı türkcəsinə tərcümə etmişdir; Osmanlı və Hindistan ərazisində çap edilən çoxsaylı nüsxələr Hatefinin böyük şöhrət qazandığını sübut edir.

Hatəfinin ədəbi nüfuzu realist üslubuna əsaslanır.^[3] O, hekayələrini orijinal şəkildə hazırlamış və onun üslubu sonrakı şairlər tərəfindən tez-tez təqlid olunmuşdur.^[3]

Onun Xəmsəsindən dörd əsər dövrümüzədək nəşr olunmuşdur.

Xəmsəyə daxil olan beş əsər bunlardır:

Leyli və Məcnun

Şirin və Xosrov

Həft mənzər

Teymurnamə (Zəfərnamə kimi də tanınır)

Fütuhat-e Şahi

Bernardini, Michele. Hātefi, ʿAbd-Allāh // Yarshater, Ehsan (redaktor). Encyclopædia Iranica, Volume XII/1: Harem I–Hedāyat al-mota'allemin. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 2003. 55–57. ISBN 978-0-933273-74-0.

Lingwood, Chad. Politics, Poetry, and Sufism in Medieval Iran: New Perspectives on Jāmī's Salāmān va Absāl. Brill. 2013. ISBN 978-9004254046.

Newman, Andrew J. Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris. 2008. 1–296. ISBN 978-0857716613.