Hannya (般若?) — Yaponiyanın ənənəvi No teatrında istifadə olunan maskanı və qısqanclıqdan doğan qadın iblisi təmsil edir. Bu maska iti, öküzə bənzər iki buynuz, metal gözlər və qorxunc təbəssümə malik ağız ilə xarakterizə olunur.[1] No tamaşalarında maskanın növü qadın obrazının qısqanclıq, kin və qəzəb səviyyəsinə görə dəyişir.[2] Hannya maskası namanari (生成?) maskasından daha güclü intiqam hissi, qısqanclıq və qəzəb daşıyan bir onryo (怨霊?, qisasçı ruh) qadını təmsil edir. Hannya maskası həmçinin çunari (中成?) adlanır. Şindzya (真蛇?) və ya honnari (本成?) adlanan başqa bir maska isə daha da güclü qisas hissinə malik qadın ruhunu ifadə edir. Bu maskalar qısqanclıq, kin və qəzəb dolu qadın iblisləri təmsil etdiyinə görə jya (蛇?, ilan) maskaları kateqoriyasına aiddir.[2][3]
Hazırda 250-dən çox No maskası olduğu deyilir.[3] Lakin No maskalarının ən qədim tarixi qeydi olan Saruqaku danqi (猿楽談義) cəmi 14 növ maska qeyd edir və hannya adı onların arasında göstərilmir.[4] Bununla belə, Saruqaku danqi sənədində Aoi no Ue tamaşasının ifa edildiyi bildirilir və bu tamaşada ilanabənzər qadın iblis maskalarının,[5] o cümlədən hannya maskasının istifadə olunması ehtimal edilir. Maska növlərinin fərqləndirilməsi əsasən XVI əsrdə inkişaf etmiş və hannya adı 1580–1610-cu illərdə yaşamış rahib, samuray və No aktyoru Şimoma Nakatakanın əsərlərində yer almışdır.[4]
Hannya (般若) sözü sanskrit dilindəki prajñā (प्रज्ञा) sözündən gəlir və müdriklik mənasını verir. Bu maskanın niyə hannya adlandırıldığı barədə bir neçə fərziyyə mövcuddur.[6] Birinci fərziyyəyə görə, maska Bunmei dövründə (1469–1487) yaşamış yapon rahib Hannya-bo (般若坊) tərəfindən mükəmməlləşdirildiyi üçün belə adlandırılmışdır. İkinci fərziyyəyə görə, maska Aoi no Ue tamaşasındakı Ara osoroşi ya, hannya qoe ya (あら恐ろしや般若声や, “Nə dəhşətli bir səs, hannya səsi!”) replikasına istinadən bu adı almışdır.[7] Burada hannya-qoe “Hərarət Sutrasını oxuyan qorxulu səs” mənasını verir və şeytanları qovan bir qüvvə kimi təsvir edilir.[1][7][8] Alternativ izaha görə isə, bu maskanı hazırlamaq üçün sənətkarın çox böyük müdrikliyə (hannya) ehtiyacı olduğuna inanılır.[9]
Hannya maskası müxtəlif No və Kioqen tamaşalarında, həmçinin Şinto dini Kaqura mərasimlərində istifadə olunur.[10] Bu maska qısqanclıq və ehtiras üzündən iblisə çevrilmiş qadınların ruhlarını təsvir edir və Buddizmdəki ac ruhlar (ing. hungry ghosts) anlayışına bənzəyir.[11] Aoi no Ue və Dodzyodzi kimi məşhur No tamaşalarında bu maskanın istifadəsi onun ən tanınan No maskalarından biri olmasına səbəb olub.[12][13] Hannya maskası həm qorxunc, həm də dərdli görünür və insan duyğularının mürəkkəbliyini əks etdirir. Aktyor düz baxdıqda maska qəzəbli və qorxulu görünür, lakin bir qədər aşağı əyildikdə isə maska kədərli və ağlayan kimi təsvir olunur.[3] Bu ifadə dəyişkənliyi No teatrının əsas xüsusiyyətlərindən biridir.[1][8]
Hannya maskası müxtəlif dəri tonlarında olur:[14]
- Ağ maska — incə və aristokrat qadını (məsələn, Aoi no Ue tamaşasındakı Leydi Rokuco) təmsil edir.
- Qırmızı maska — daha kobud xarakterli qadını (məsələn, Dodzyodzi tamaşasındakı kəndli qızın ruhunu) göstərir.
- Tünd qırmızı maska — artıq tam iblisə çevrilmiş qadın (məsələn, Momijiqari və Kurozuka tamaşalarında) obrazını ifadə edir.
-
Tokio Milli Muzeyində Deyqan maskası. Edo dövrü, 1600-cü illər. Əhəmiyyətli mədəni irs. -
Tokio Milli Muzeyində Hasihime maskası. Edo dövrü, 1600-cü illər -
Tokio Milli Muzeyində Namanari maskası. Edo dövrü, 1700 və ya 1800-cü illər. -
Tokio Milli Muzeyində Hannya (çunari) maskası. Edo dövrü, 1600 və ya 1700-cü illər. -
Şindzya maskası. (Honnari)
- ↑ 1 2 3 "hannya". Japanese Architecture and Art Net Users System JAANUS. 21 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2023.
- ↑ 1 2 Seki Kobayashi, Tetsuo Nishi, and Hisashi Hata. 能楽大事典. Chikuma Shobō. 2012. səh. 651. ISBN 978-4480873576.
- ↑ 1 2 3 Akira Kurabayashi. 般若面を打つ 原寸型紙と詳細なプロセス写真で学ぶ. Japan Publications, Inc. 2013. 6, 7, 39. ISBN 978-4817050823.
- ↑ 1 2 Research Center of Classic Performing Arts, Kobe Women's University. 能面を科学する 世界の仮面と演劇. Benseisha Publishing Inc. 2016. 11–12. ISBN 978-4585270270.
- ↑ Research Center of Classic Performing Arts, Kobe Women's University. 能面を科学する 世界の仮面と演劇. Benseisha Publishing Inc. 2016. 210–211. ISBN 978-4585270270.
- ↑ 般若 (yapon). Kotobank. 2 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2023.
- ↑ 1 2 能面「般若（白）」 (yapon). Tamagawa Gakuen. 28 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2023.
- ↑ 1 2 "Onryô - Hannya". the-noh.com. 19 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2023.
- ↑ 般若声 (yapon). Kotobank. 3 January 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2023.
- ↑ Sadler, A.W. "'O-Kagura'. Field Notes on the Festival Drama in Modern Tokyo". Asian Folklore Studies. 29. 1970: 294. doi:10.2307/1177614. JSTOR 1177614.
- ↑ Komparu, Kunio. The Noh Theater: Principles and Perspectives. New York / Tokyo: John Weatherhill. 1983. ISBN 0-8348-1529-X.
- ↑ Coldiron, Margaret. "Lions, Witches, and Happy Old Men: Some Parallels between Balinese and Japanese Ritual Masks". Asian Theatre Journal. 22 (2). 2005: 227–248. doi:10.1353/atj.2005.0021. JSTOR 4137132.
- ↑ Bethe, Monica; Emmert, Richard. Aoi no Ue, Noh Performance Guide 7. Tokyo: National Noh Theatre. 1997.
- ↑ Seki Kobayashi, Tetsuo Nishi, and Hisashi Hata. 能楽大事典. Chikuma Shobō. 2012. 200, 307, 741. ISBN 978-4480873576.
- Netske: Metropolitan İncəsənət Muzeyinin şah əsərləri, Metropolitan İncəsənət Muzeyinin sərgi kataloqu (PDF olaraq onlayn olaraq mövcuddur), çoxlu hannya nümunələrini ehtiva edir