Həsən Cövdət

Həsən Cövdət 1900-cü ildə Ərdəbildə anadan olub.^[1] Ərdəbildə çap olunan "Cövdət" qəzetinin redaktoru olub.^[2][3][4] 1943-cü ildə yaradılmış "Azadlıq Cəbhəsi" təşkilatının Ərdəbil komitəsinə rəhbərlik edib.^[5] 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra firqənin Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub.^[6][7] Sentyabrın 23-də Ərdəbildə firqənin yerli komitəsi yaradıldı.^[8][9] Firqənin Ərdəbil komitəsinə sədrlik edən Həsən Cövdət komitə tərəfindən Azərbaycan Demokrat Firqəsinin birinci təsis qurultayında iştirak etmək üçün nümayəndə seçilib.^[8][9] 1945-ci il oktyabrın 2-də Təbrizdə keçirilən qurultayda çıxış edərkən bunları deyib:

1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Xalq Konqresinin 17 nəfərdən ibarət Rəyasət Heyətinə üzv seçilib.^[11][12] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.^[13][14][15] Həsən Cövdət də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.^[16][17] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.^[13][18][19] Ərdəbildə keçirilən seçkilər nəticəsində Həsən Cövdət hər kəsdən çox səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Ərdəbildən nümayəndə seçildi.^[20][21][22] Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisinin birinci iclası dekabrın 12-də keçirilib.^[23][24][25] Bura seçilən nümayəndələrdən 26 nəfəri cəbhədə olduqları üçün məclisin ilk iclasında iştirak edə bilmirlər. Onlardan biri də Həsən Cövdət olub.^[26] Bu iclasda Həsən Cövdət Azərbaycan Milli Məclisinin sədrinin müavini^[27] və Azərbaycan Milli Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü seçilib.^[28][29][30]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.^[31][32] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.^[33] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.^[34][35] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.^[33][36][37] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.^[35][38] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.^[33][39] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.^[40]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarının və fədai qüvvələrinin şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmələri və döyüş meydanlarını tərk etmələri haqda qərar verdi.^[41][42][43] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.^[44][45] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.^[45] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.^[44][45] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.^[44][46] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.^[47][48] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.^[49][50] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.^[46][49] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.^[51][52] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.^[53][54][55] Ərdəbildə baş verən qırğınlarda Həsən Cövdətin redaktoru olduğu "Cövdət" qəzetinin redaksiyası yandırıldı,^[56] özü isə həbs olundu.^[57] Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.