Həmid Dönməz (1900, Yelizavetpol – 11 mart 1996, Ankara) — Türkiyədə mühacir kimi fəaliyyət göstərmiş azərbaycanlı şair.[1] Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü.
| Həmid Dönməz | |
|---|---|
| türk. Hamit Dönmez | |
| Doğum adı | Həmid Həbib oğlu Həmidov |
| Doğum tarixi | 1900 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 mart 1996 (95–96 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı |
 Rusiya imperiyası→ AXC→ Türkiyə |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | türk dili |
| Üzvlüyü | |
Həmid Dönməz 1900-cu ildə[1][2] Gəncədə İmamlı məhəlləsində anadan olub.[3][4] Onun babaları əslən Güney Azərbaycanın Marağa şəhərindəndir. Qacarlar dövründə Bakıya gəlmiş babası Həmdullahın 4 oğlu (Əhəd, Səməd, Həbib, Abdullah ) və 1 qızı (Rəxşandə) olmuşdu.
Həmid Dönməz ilk təhsilini Gəncədə Şah Abbas məscidində fəaliyyət göstərən "Məktəbi-Ruhani"də almışdı. Bu məktəb dini məktəb adı altında fəaliyyət göstərsədə orada gizlicə dünyəvi elmlərdəndə dərs verilirdi. 1894-cü ildə Gəncə şəhərinin varlılarından tanınmış Hacı Məhəmmədhüseyn Rəfiyev ilə Cavad xanın soyundan Əli ağa Ziyadxanov Gəncədə bir məktəb açmağa qərar vermişdilər. Fəqət bunlar Çar idarəsi və rus despotizminin milli şurun inkişafına xidmət edəcək müxtəlif müəssisələrin yaradılmasına maneə olacağına bildikləri üçün bu yeni tipli bu məktəbə "Məktəbi Ruhani" adını verməyi münasib görmüşlər.[5]
Bakıda Pedaqoji İnstitutda təhsil alıb. 1926-cı ildə əlliyə yaxın dostu və Türkiyədən gəlmiş müəllimləri ilə bir-Iikdə həbs edilib.[3] 8 aydan sonra azadlığa buraxıldıqdan sonra əvvəlcə İrana oradan isə Türkiyəyə keçib.[3] İğdırda yaşayıb və şeirləri əsasən Türkiyə mətbuatında çap olunub.
Azərbaycan müstəqilliyini yenidən elan etdikdən sonra 1991-ci ildə Azərbaycana gəlib.[2] Bakıda keçirilən mühacir Azərbaycan ədəbiyyatma həsr olunmuş simpoziumda iştirak edib.[3] Daha sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü seçilib.[3]
Həmid Dönməz 1996-cı il 11 mart tarixində həyata gözlərini yummuş, 13 mart tarixində Ankara Hacı Bayram Məscidində qılnan namazdan sonra Qarşıyaxa məzarlığında dəfn edilmişdi.[6]
1918-ci ildə AXC qurulduqdan sonra Həmid Dönməz Xuraman xanımın rəhbər olduğu XIX qızlar məktəbində müəllimlik etməyə başlamışdır. O, bu məktəbdə 1924-cü ilə qədər çalışmışdır.
1924-25-ci dərs ilində Bakı Ali Pedoqoji İnstutuna yüksək göstərici ilə qəbul olmuşdur. 1925-26-cı kurs imtahanlarını bitirdikdən sonra məktəbdə olarkən diyar qəzeti olan “Örnək”qəzetinə vermiş olduğu “boynun bükük, bənövşəm, mənəkşəm” ünvanlı yazıdan dolayı dəfələrcə sorğuya çəkilmiş, kommunist tələbə ittifaqı sədri Əbdualı Sərdarlı tərəfindən təqiblərə məruz qalmışdır. Bundan sonra Həmid Dönməzi 6 iyul 1926-cı ildə Gəncədəki İmamlı məhəlləsindəki evlərində gecə saat ikidə basqın edərək həbs edildi. Müxtəlif təzyiqlərdən sonra Türkiyənin İrandakı hərbi ataşesi Hüsaməddin Tuğaçın köməkliyi ilə Türkiyə gedə bilmişdi.
Həmid Dönməz Türkiyədəki fəaliyyəti zamanı 50 mindən artıq beyit şeir yazmışdır.[7]
Həmid Dönməz Türkiyədə Azərbaycan Kültür Dərnəyinin fəaliyyətində yaxından iştirak edib. Həmid Dönməz şeirlərində həm də Hikmət Dəmir Qarslı imzası ilə çıxış edirdi. Şeirlərində doğulduğu Gəncə və sonrakı həyatında önəmli rol oynayan Qarsla bağlı şeirlər xüsusi yer tutur. 1920-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyəti Sovetlər tərəfindən işğal edildikdə Gəncədə may ayında işğala qarşı üsyan baş vermişdi. Həmin zaman Həmid Dönməzin 20 yaşı var idi, o özü də üsyan iştirakcısı və şahidlərindən idi. Bu onda dərin iz buraxmışdı.
- ↑ 1 2 Nəbi, Ceyhun. "Həmid Dönməz". ganca.org. 2022-02-09 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Əhməd, Dilqəm. "İki dəfə intihara cəhd edən mühacir şair". Turkustan.az (az.). 2024-10-15. 2025-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-06.
- ↑ 1 2 3 4 5 İbrahimov, 1999. səh. 745
- ↑ Əhmədov, 2011. səh. 395
- ↑ Azərbaycan Türk Kültür Dərgisi (V say). . Ankara. 1958. səh. 5.
- ↑ Aygün Attar və Səbahəddin Şimşir. Tarixdən günümüzə Türkiyədə yaşayan Azərbaycan Türkləri. Ankara. 2013. səh. 235.
- ↑ Azərbaycan Türk Kültür Dərgisi 9240-cı say). . Ankara. 1982. səh. 23.
- Əhmədov, Teymur. Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə) (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2011. səh. 1056. ISBN 9789952460063.
- İbrahimov, Nazim. Min beş yüz ilin oğuz şeiri antologiyası (PDF) (az.). I. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 1999. səh. 942.