Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinHürşah ibn Qubad əl-Hüseyni (farsca: خورشاه بن قباد; təxminən 1565-ci ildə vəfat etmişdir) – Hindistanın Həyderabad şəhərində fəaliyyət göstərmiş diplomat və tarixçi; O, əsasən fars dilində yazdığı “Tarix-i elçi-yi Nizamşah” (“Nizamşah elçisinin tarixi”) adlı ümumdünya tarixi əsəri ilə tanınır. Bu əsər onun himayədarı, Qütbşahilər sülaləsindən olan İbrahim Quli Qütbşah Vəliyə (1550–1580) ithaf edilmişdir.[1]
| Hürşah ibn Qubad əl-Hüseyni | |
|---|---|
| Vəfat tarixi | |
| İxtisası | diplomat və tarixçi |
| Tanınır | Elçi-yi Nizamşah |
Hürşah ibn Qubad əl-Hüseyni uzun müddət Hindistanda yaşamış İraqi-Əcəm əhli olduğu ehtimal edilir. Orada o, Əhmədnaqar hakimlərindən, Nizamşahlar sülaləsindən olan Sultan Bürhanın yanında qulluğa girmişdi. Hürşah Bürhan (1508-1553) səfir kimi I Şah Təhmasibin sarayına göndərilmiş və hicri 952-ci ilin rəcəb ayında (1545-ci ilin sentyabrı) Reyə gəlmişdi. Bir ay keçdikdən sonra o, şahın qəbuluna düşməyə nail olmuş və öz hökmdarının min tümən dəyərində olan hədiyyələrini I Təhmasibə təqdim etmişdi, Hurşahın məlumatına görə o, il yarım Səfəvi şahının sarayında qalmış və onun Gürcüstana və Şirvana yürüşlərində də iştirak etmişdi (1546-1547). Hurşahın sonrakı həyatı haqqında məlumat azdır. Hicri 971 (1563-1564)-ci ilədək, yəni 19 il ərzində o, Səfəvi sarayında yaşamış və saray dairələrinə yaxın olmuşdur. Burada o, özünün “Tarix-i elçi-yi Nizamşah” (“Nizamşahlar elçisinin tarixi”) adlandırılmış tarixi xronikasının birinci variantını başa çatdırmışdır. Müəllifin məlumatına görə, I Təhmasib onun əsərinə böyük maraq göstərmiş, işlə tanış olduqdan sonra istifadə etmək üçün öz əsərinin surətini ona vermişdi; bu əsərində o, “xilafətin pənahı əlahəzrət şahın Rum müharibəsindən indiyə kimi başına gəlmiş bəzi hadisələri bir yerə toplamış və onları bir neçə fəslə bölərək xoşagələn hekayələr yazmışdı...” (Söhbət “I Şah Təhmasibin təzkirəsi”ndən gedir). Gördüyümüz kimi, Hurşah Səfəvi şahının memuarının bəzi yerlərini demək olar ki, köçürmüşdür. Bundan bir qədər sonra Hurşah Hindistana qayıtmış və 1556-ci ilin iyununda Holkonda vəfat etmişdir.[1][2]
Bu əsər yeddi fəsildən (məqalədən) ibarət olan, hər biri öz növbəsində “söhbətlərə” (“göftar”) bölünən ümumtarix əsəridir. Altıncı fəsil Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu hökmdarlarına, Səfəvilərin ilk iki şahına, Xəzərsahili vilayətlərin hakimlərinə və Osmanlı sultanlarına həsr olunmuşdur. Hürşahın əsərinin bir neçə əlyazma nüsxəsi məlumdur. Lakin onlardan heç birinin mətni tam şəkildə, yəni əsərin bütün hissələrini əhatə etmir. Keçmiş SSRİ-də bu əsərlər yox idi (yaxud da hələ aşkar edilməmişdi). Onun kiçik bir hissəsi - Şirvanın və digər Xəzəryanı vilayətlərin tarixinə aid parçası Ç.Şefer tərəfindən nəşr olunmuşdur. Bu hissə məzmunca zəngindir. 1537-1538-ci illərdə Qələndərin (dərvişin) xalq üsyanı haqqında məlumatlarından başqa, burada sonuncu Şirvanşahlar və onların oğlanları barəsində, bu sülalənin nəsil şəcərəsindəki boşluğu doldurmağa imkan verən bəzi məlumatlar vardır. Britaniya muzeyinin, hələ mənbə müəllifinin sağlığında üzü köçürülmüş nadir nüsxəsi də var. Bu əlyazması daha erkən yazılmışdır və səhihdir. I Şah İsmayıla və I Şah Təhmasibə həsr olunmuş, bizim üçün çox mühüm olan hissəsini (VI məqalədən 3-cü göftar) özündə əks etdirir. I Təhmasibin hakimiyyəti haqqında çox ətraflı hekayə şahın qardaşı Sam Mirzə hicri 969 (1561-1562)-cu ildə Qəhqəhə qalasında zindana salınanadək olan dövrü əhatə edir və hakimiyyətdə olan monarxın mədh olunması ilə bitir. Səfəvilər tarixinin işıqlandırılmasında bu hissədən indiyə kimi istifadə olunmamışdır. Hürşah Səfəvilər dövlətinin bir çox vilayətlərində - Şirvanda və Azərbaycanın digər hissələrində, Gilanda, Mazandaranda olmuşdur və bu vilayətlərin tarixinə dair onun məlumatlarının dolğunluğu, müfəssəlliyi də elə bununla izah edilə bilər. Hindistan Nizamşahlar dövlətinin səfiri və təbəəsi olan Hurşah Səfəvilərin və şiəliyin tərəfdarı kimi çıxış etsə də, onu fanatizm səviyyəsinə gətirib çıxarmır, öz təmkinli üslubunu və obyektivliyini saxlayır.[3]
- ↑ 1 2 Ghereghlou, 2013
- ↑ Peacock, 2020. səh. 157
- ↑ Oqtay Əfəndiyev. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: Şərq-Qərb, 2007, s. 16-17
- Ghereghlou, Kioumars. Ḵoršāh b. Qobād Ḥoseyni, Neẓām-al-din // Encyclopaedia Iranica. 2013.
- Peacock, A.C.S (2020). "Remembering Turkish Origins in the Sixteenth- and Seventeenth Century Deccan: The Qaraqoyunlu Past in the Persian Chronicles of the Qutbshahi Dynasty". In Peacock, A.C.S.; McClary, Richard Piran (eds.). Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections. Brill's Indological Library. Vol. 53. Brill. pp. 152–203.