Əhməd Hülusi Aladaş (türk. Ahmet Hulusi Alataş; 1 yanvar 1882, Bəyşəhər[d], Konya ili – 29 mart 1964, Ankara) — türk siyasətçi.[1] Türkiyə Cümhuriyyəti tarixində Rəfiq Saydam (12 il) və Rəcəb Akdağdan (10 il) sonra ən uzun müddət səhiyyə naziri olaraq xidmət edən siyasətçidir.
| Hülusi Aladaş | |
|---|---|
 | |
| 1 noyabr 1937 – 18 yanvar 1945 | |
| Baş nazir | Cəlal Bayar Rəfiq Saydam Şükrü Saracoğlu |
| Əvvəlki | Rəfiq Saydam |
| Sonrakı | Sədi Qonuq |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 yanvar 1882 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 29 mart 1964 (82 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Hacı Hafiz Əhməd Fəvzi bəy |
| Anası | Əminə xanım |
| Həyat yoldaşı | Məryəm Zərrin Aladaş |
| Uşaqları |
Terim Serozan Yalçın Aladaş |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
| Təltifləri |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1882-ci ildə Konya Beyşəhərdə Hacı Hafiz Əhməd Fəvzi bəy və Əminə xanımın ailəsində dünyaya gəldi. Özündən yaşca kiçik Kamal, Sahirə, Şəhibə və Mehmed adlı bacı-qardaşı vardı.[2] 6 yaşından etibarən İzmirdə olan Hülusi bəy ilk və orta təhsilini burada aldı.[3] 1901-ci ildə Hərbi Tibb məktəbinə daxil oldu və 16 noyabr 1907-ci ildə həkim kapitan rütbəsilə buradan məzun oldu.[4][5][6]
Hərbi təliminin ardından Bəsrə və Bağdadda hərbi xidmətə yollandı. Balkan müharibələri illərində hospital baş həkimi, Birinci Dünya Müharibəsi illərində isə təbib-müşavir və ordu təbib rəisi kimi fəaliyyət göstərdi. 1918-ci ildə kaymakam rütbəsinə yüksəldi və bu illərdəki fəaliyyətləri səbəbilə medallarla təltif olundu. Mütarəkə dövründə işğal altındakı İstanbula yollandı və burada Hərbi Tibb Məktəbinin müdiri təyin edildi. 1921-ci ilədək bu vəzifədə qalan Hülusi bəy ətrafına topladığı təbiblərlə birlikdə gizlicə Anadoluya getdi və Mustafa Kamal Paşanın yenicə başlatdığı Milli Qurtuluş Hərəkatına qatıldı.
Milli Qurtuluş Hərəkatı boyunca baş təbib və I Ordu təbib rəisi kimi xidmət edən Hülusi bəy 30 avqust zəfərinin ardından polkovnik rütbəsinə yüksəldi. Ancaq 1923-cü ilin oktyabrından etibarən öz istəyilə hərbi həkimlikdən ayrıldı və İzmirə qayıdaraq fərdi həkim kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu illərdə Qızıl Aypara cəmiyyəti üzvü olan Hülusi bəy 1925-1935-ci illərdə İzmir Liman İşləri idarəsində müdür kimi çalışdı.[7] 1927-1930-cu illərdə İzmir bələdiyyə rəisi olan Hülusi bəy bu dönəmdə şəhərin bərpası üçün əlindən gələni əsirgəmədi. O illərdə tüğyan edən Böyük böhran səbəbilə iqtisadi tarazlığı qorumağa çalışdı. Uzun zamandır əziyyət çəkdiyi xəstəlik səbəbilə 1930-cu ilin iyununda bələdiyyə rəisliyindən istehfa etdi.
1936-cı ildə keçirilən seçkilərə qatıldı və Aydın millət vəkili olaraq TBMM-yə üzv seçildi. 1937-ci ilin oktyabrında qurulan I Bayar hökumətində Səhiyyə naziri olaraq təyin olundu. 1945-ci ilədək bu vəzifəsini davam etdirdi.[8][9] 1946-cı ildə keçirilən seçkilərdə iştirak etdi və Konya millət vəkili olaraq yenidən TBMM-yə üzv seçildi. 1950-ci ilədək millət vəkilliyi davam etdi[10] və bu tarixdə siyasətdən ayrılaraq Ankaraya çəkildi.
İzmirdə keçirdiyi günlərdə tanış olduğu Məryəm Zərrin xanımla evlənən Hülusi Aladaşın bu evlilikdən qızı Terim Serozan və oğlu memar Yalçın Aladaş adlı 2 övladı dünyaya gəldi. Bundan başqa xanımının ilk evliliyindən Gühər Arar adlı bir qızına da atalıq edən Hülusi Aladaş 29 mart 1964-cü ildə gecə saatlarında Ankarada vəfat etdi. Cənazəsi 31 martda Ankara Əsri məzarlığına dəfn olundu.[11]
-
Hülusi Aladaş və ailəsi (soldan sağa: ögey qızı Gühər, oğlu Yalçın, kürəkəni İsmayıl Arar, qızı Terim, yanında əyləşən xanımı Məryəm Zərrin xanım və nəvələri) -
Mütarəkə illərində Hərbi Tibb Məktəbinin müdiri ikən (20 dekabr 1920) -
Səhiyyə nazirliyi dönəmində baş nazir Cəlal Bayarla birlikdə. 1930-cu illərin sonu -
Ankaradakı Cəbəci Əsri məzarlığındakı məzar yeri
.jpg)
- Dr. Ahmet Hulusi Alataş'ın Hayatı (Askerî ve Siyasî Faaliyetleri). Selahattin Bayraktar. Yüksek Lisans Tezi. TC Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. 2021
- ↑ Mehmet Karayaman, “Beyşehirli Bir Hekim ve Devlet Adamı Doktor Hulusi Alataş”, Selçuk Üniversitesi Beyşehir Meslek Yüksekokulu I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Konya, 2006, s. 390-392
- ↑ İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi TBMM - V. Dönem 1935-1939, Cilt 2, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 2001, s. 65
- ↑ İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı, “Mezunlarımız” Arxiv surəti 19 iyun 2024 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ Mehmet Zeki Pakalın, Türkiye Teracimi Ahval Ansiklopedisi, İstanbul, 1929, s. 86
- ↑ Melih Tınal, “Mekteb-i İdadiden Günümüze İzmir Atatürk Lisesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 24, 2008, s. 133
- ↑ “İzmir Lisesi’nde Büyük Bayram”, Anadolu, 11 Ekim 1938, s. 8
- ↑ Engin Berber, Rumeli’den İzmir’e Yitik Yaşamların İzinde, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, İzmir, 2002, s. 32-33
- ↑ T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No (FN): 30.10.0.0, Yer No (YN): 14.80.8
- ↑ “Kabinede Değişiklik”, Ulus, 19 Ocak 1945, s. 1
- ↑ Mustafa Çufalı, Türk Parlamento Tarihi TBMM - VIII. Dönem (1946-1950), Cilt 3, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 2012, s. 271
- ↑ “Büyük Bir Kayıp”, Cumhuriyet, 31 Mart 1964, s. 3