Gratis versus libre — terminləri əsasən açıq mənbəli və ya azad proqram təminatı (ing. free software) kontekstində "azadlıq" və "ödənişsiz" anlayışları arasındakı fərqi izah etmək üçün istifadə olunur.[1] Bu fərq, əsasən, "free" sözünün iki fərqli mənada işlənməsindən qaynaqlanır: ödənişsiz (ing. free as in free beer) və azad (ing. free as in freedom). Bu anlayışlar əsasən texnologiya, proqram təminatı, müəllif hüquqları və rəqəmsal azadlıq məsələlərində müzakirə edilir.[2]
Gratis — latınca mənşəli olub, bir şeyin ödənişsiz olduğunu ifadə edir.[3] Bu halda, məhsul və ya xidmət üçün pul ödəmək lazım deyil. Məsələn, bəzi proqramlar və ya xidmətlər istifadəçilərə pulsuz təqdim olunur, lakin onların istifadəsi məhdudlaşdırılmış ola bilər. Məsələn, bir tətbiqi yükləmək üçün heç bir ödəniş tələb olunmursa, bu gratis sayılır. Bununla belə, bu proqramı dəyişdirmək və ya yaymaq hüququnuz olmaya bilər.[4]
Libre — latınca mənşəlidir və azadlığı ifadə edir. Bu kontekstdə, bir məhsul və ya proqram, istifadəçiyə azadlıq verir. Proqramı istifadə etmək, onu dəyişdirmək, yaymaq, yenidən paylamaq həmçinin öz məqsədləriniz üçün modifikasiya etmək hüququnu tanıyır. Məsələn, GNU/Linux kimi açıq mənbəli proqramlar yalnız ödənişsiz deyil, həm də istifadədə və dəyişiklikdə tam azadlıq təqdim edir. Bu proqramlar həm gratis, həm də libre ola bilər.[5]
Gratis, pul ödəmədən əldə edə biləcəyiniz bir şeydir,[6] lakin bu, sizin hüquqlarınızı məhdudlaşdıran lisenziya ilə təchiz oluna bilər (azadlıq yoxdur). Libre isə azadlığı təmin edən bir şeydir, yəni istifadədə və dəyişiklikdə heç bir məhdudiyyət yoxdur. Ödənişli və ya ödənişsiz ola bilər.
Açıq mənbə və azad proqram təminatı dünyasında bu fərqi izah etmək üçün belə deyilir:
"Free as in free speech (libre), not as in free beer (gratis)." Bu, göstərir ki, "free" sözü təkcə ödənişsiz olmaqla məhdudlaşmır, eyni zamanda istifadəçi azadlığına da işarə edir.
- Gratis proqram: Spotify-ın pulsuz versiyası ödənişsizdir, lakin onun istifadəsində müəyyən məhdudiyyətlər (məsələn, reklam və offline qulaqasma üçün məhdudiyyətlər) var.
- Libre proqram: VLC media player tam azadlıq verir – onu dəyişdirmək, yenidən yaymaq və istənilən məqsəd üçün istifadə etmək mümkündür.
- ↑ Lessig, Lawrence. "Free, as in beer". Wired. September 2006. 25 July 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-18.
- ↑ OED.com Arxiv surəti 12 noyabr 2014 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 12 noyabr 2014 at the Wayback Machine, OED definition of libre: "Obs. Of the will: Free". Access to the OED is libre, but not gratis.
- ↑ "What is free software?". GNU Operating System. Free Software Foundation, Inc. 14 October 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 May 2018.
- ↑ Suber, Peter. 2008."Gratis and Libre Open Access" Arxivləşdirilib 2017-03-10 at Archive-It Arxivləşdirilib 10 mart 2017 at Archive-It. Retrieved on 2011-12-03.
- ↑ Suber, Peter. Open access. MIT Press. 2012. 7-8. ISBN 9780262517638.
- ↑ Swan, Alma. "Policy guidelines for the development and promotion of open access". UNESCO. 2012. 14 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 April 2019.
- Free as in Speech and Beer, book by Darren Wershler-Henry
- Stallman's discussion of FreeAsInBeer