Genoqram

Genoqram – seçilmiş ailənin üzvləri arasındakı nəsillər arası qarşılıqlı münasibətlərin nümunələrinin xəritəsi və ya fotoşəklidir. Başqa sözlə desək, genoqram – ailənin, simvollar vasitəsilə çəkilmiş və ailə üzvləri arasındakı münasibətlərin qeyd edildiyi, şəcərə ağaçıdır ki, bu ağac mütəxəssisin ailə daxilindəki böhranın səbəblərini aşkar etməsi və ailəyə dəstək planını hazırlaması işini asanlaşdırır. Sosial işdə genoqramdan gücləndirici əlaqələrin, tələbatlar dairəsinin və müdaxilə məqsədlərinin aşkarlanması üçün istifadə edilir . İlk dəfə, uşaq və ailə ilə işdə genoqramdan Monika Mak Qoldrikin "Genoqramlar: Qiymətləndirmə və Müdaxilə" (Monica McGoldrick and Randy Gerson) "Genograms: Assessment and Intervention" kitabında istifadə edilmiş və populyarlıq qazanmışdır . Həmin vaxtdan etibarən, genoqramlardan müxtəlif ictimai elmlər, tibb, psixologiya, genetik araşdırmalar və s. geniş istifadə edilməyə başlamışdır. Bir çox klinik psixoloqlar genoqramı, Mürrey Bouenin 50-ci illərdə çap edilmiş ailə sistemləri nəzəriyyəsinə aid edir, belə ki, genoqramda ailə daxilində yaxınlıq və ya özgələşməklə bağlı nəsillər arası gərginliklərin ötürülməsini asanlıqla təsvir etmək mümkündür. Məhz bu dinamika Mürrey Bouenin nəzəriyyəsinin ana xəttini təşkil edir. Sistem nəzəriyyəsinə əsasən, ailə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə və bir-birindən qarşılıqlı asılı olan şəxsiyyətlər sistemidir. Hər-hansı şəxsiyyəti dərk etmək üçün, bu şəxsiyyətin ailə sistemini başa düşməliyik. Sistemin bir hissəsində yaranan hər-hansı pozuntu, onun bütün hissələrinə təsir göstərir. Məsələn, spirtli içkilərə aludə olmuş şəxs, sistemin qalan bütün hissələrinə təsir göstərmiş olacaq. Öz növbəsində, sistem, ümumi ətalətə nail olmaq məqsədi ilə, bu "xəstələnmiş" hissəsini qalan hissələrdən kənarlaşdıra və ya əksinə onu qorumaq üçün yaxınlaşdıraraq, bu hissədən müdafiə oluna bilər. Hissələrdən biri qalanları üçün təhlükə törətməyə başlasa, ailə yeni mühitə alışmağa cəhd göstərməlidir. Qalan hissələr, bir müddət, aqressiyanı öz üzərlərinə çəkə və ya əyyaşın adekvat olmayan davranışını "ört basdır edə", onları kənarlaşdıra və yaxud inkar edə bilər. Bundan başqa, ailə sistemləri nəzəriyyəsində vacib olan digər xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, sistemlər müəyyən davranış, adət-ənənə və tələbat modellərini ötürmə tendesiyasına malıkdirlər. Buna görə də, sistemdə iki nəsil əvvəl baş vermiş pozuntu, ailə sisteminin hal-hazırkı vəziyyətinə, spirtli içkilərə aludəçilik və zorakılıq kimi mənfi və ya digərlərinin lehinə çalışmaq və bayram ənənələri kimi müsbət nümənələr vasitəsilə, təsir göstərə bilər. Bütün sistemin sonrakı deqradasiyasının qarşısının alınması məqsədi ilə, onun tərəfindən "kəsilmiş" və ya "özgəninkiləşdirilmiş" hissələri, təhlükə aradan qalxdığı halda belə, sistemdən kənar qala bilərlər. Ailə sistemlərini təsvir edən vasitələrdən biri də genoqramdır ki, burada yalnız faktlardan ibarət məlumatları deyil, həmçinin, ötürülmüş nümunələri (məsələn, boşanmalar və ya çox uşaqlılıq) və sistemin digər hissələrinin gücləndirilməsinə xidmət edəcək güclü tərəflərinin axtarışını da təsvir etmək mümkündür. Genoqramda, həmçinin, "kəsilmiş" və ya "özgəninkiləşdirilmiş" hissələri də tapmaq mümkündür ki, onların yoxluğu sistemin fəaliyyətinə müxtəlif təsirlər göstərə bilər. Genoqramda – ailə hekayəti kontekstində - tarixlərin, vacib hadisələrin yerləşdirilməsi və münasibətlərin təsviri ər-arvad münaibətləri və ailə problemlərini müəyyən etmək imkanı yaradır (Guerin 1996 ; Scarf 1987 ). Ekoxəritə kimi genoqram da, ailə ilə qarşılıqlı münasibətlərdə olan dini inanclar, ayinlər, adət-ənənələr, nümunələr kimi digər sistemləri də müəyyənləşdirməyə köməklik göstərir. O, həmçinin, ailənin özünəməxsusluğunu və xarakterik cizgilərini, xüsusən də, güclü tərəfləri və tələbatlarını aşkar etməyə imkan yaradır. Bu cəhətdən, genoqram böhranın səbəblərinin araşdırılmasını aparmaq üçün yardım edə bilər.