Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinGümüşqaya[1] (az.-əski. گوموشقیه) və ya Dəməşqiyyə[2] — İranın Təbriz şəhərində tarixi məhəllə. Şəhərin azərbaycanlı sakinləri iddia edirlər ki, məhəllənin indiki adı keçmiş adının farslaşdırılmış variantıdır.[3] Hal-hazırda Təbrizin 8-ci rayonunun bir hissəsidir. Şimaldan və şərqdən Meydançay ilə həmsərhəddir. Onun qərbində Behişti küçəsi, cənubunda isə Qarabaği xiyabanıdır.[4]
| Gümüşqaya | |
|---|---|
 | |
| 38°04′25″ şm. e. 46°18′51″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | XIV əsr |
  Gümüşqaya | |
Məhəllədə Çobani və Cəlairi əmirlərinin məzarları yerləşir. Bəzən bu məhəllə daha böyük olan Xiyavan məhəlləinin bir hissəsi hesab ediliir. Dəməşqiyyə küçəsi məhəllənin əsas küçəsidir.
_by_Sultan_Ahmad_Jalayir_-_Google_Art_Project.jpg)
Dəməşqiyə məhəlləsinin adı Çobanilər sülaləsinin banisi olan Əmir Çobanın oğlu Dəməşq Xocanın[a] adından götürülmüşdür. Keçmişdə bu məhəllədə Elxanlı hökmdarı Əbu Səid Bəhadır xanın həyat yoldaşı Bağdad Xatuna məxsus böyük bir bağ və saray olmuşdur. Bağdad Xatun bu bağı, sarayı və mədrəsəni qətlə yetirilmiş qardaşı Dəməşq Xacənin xatirəsinə və onu dəfn etmək üçün inşa etdirmişdi. Daha sonra məhəllə həmin bağın ətrafında genişlənmişdir.[6][7] Dəməşqiyyə mədrəsəsi ətrafında formalaşmışdır. Mədrəsənin xəttatlığı Ustad və Tələbə Məscidi üzərində də işləmiş Abdullah Seyrəfi tərəfindən edilmişdir.[8] Mədrəsə bir neçə çobani və cəlairi hökmdarlarının dəfn olunduğu qəbiristanlığın yanında yerləşirdi:[9][10][11][12]
- Kiçik Həsən
- Məlik Əşrəf
- Diməşq xoca
- I Həsən Cəlayır
- Hüseyn Cəlayır
- Əhməd Cəlayır (həmçinin, onun anası)
- Tandu xatun (və ya digər adı ilə Döndü Xatun. 1411-1419-cu illərdə İraqdakı Cəlairiləri idarə etmişdir.)[13]
- Vələd Cəlayır (d. 1411)
- Ələddövlə Cəlayır
- Şah Vəlid ibn Şeyx Əli ibn Sultan Üveys
- Sultan Alaa əl-Dövlə ibn Sultan Əhməd
- Sultan Əhmədin anası
- Sultan Əhmədin bacısı
Bu qəbiristanlıq 1970-ci illərdə Pəhləvi rejimi dövründə dağıldılmış və onun yerində 1978-ci ildə Əl-Zəhra Qızlar Liseyi tikilmişdir.
Dəməşq Xacənin bağının yerləşdiyi ərazi və onun yaxınlığında Cəlairi və Çobanilər sülaləsinə aid hökmdarların xarabalığa çevrilmiş türbələri və qədim qəbiristanlıq 20-ci əsrin əvvəllərinə əvvəllərinə qədər mövcud olmuşdur.[14] Həccə gedən Hüseyn Kərbəlayi "Rəvzatül-cinən və cənnətül-cinən" adlı əsərində Dəməşqiyə məhəlləsini, onun tikililərini və orada dəfn olunan şəxsləri belə təsvir edir:[12][15]
Şah Hüseyn təkiyəsinin yaxınlığında 'Dəməşqiyə' adlı məşhur bir bina yerləşir. Bu bina Əmir Çobanın qızı Bağdad Xatun tərəfindən tikilmişdir. Bağdad Xatun əvvəllər Cəlairi hökmdarı Əmir Şeyx Həsənin həyat yoldaşı olmuşdur. O, anası tərəfindən Sultan Məhəmməd Xudabəndənin bacısı qızı idi. Lakin bir müddət sonra Əmir Şeyx Həsən gözəllik və kamal baxımından tayı-bərabəri olmayan bu sevimli həyat yoldaşını boşamış və daha sonra Sultan Əbu Səid onunla evlənmişdir. Dəməşqiyə sarayı da məhz bu sultanın dövründə tikilib başa çatdırılmışdır. Bu saray hündürlüyü və əzəməti ilə seçilən bir tikili olub bəzi əmir və sultanların məzar yeri olmuşdur. Orada dəfn edilənlərdən biri Əmir Çobanın oğlu Dəməşq Xacədir ki, o, 727-ci hicri ilində Sultan Əbu Səidin əmri ilə Misir Xacə tərəfindən öldürülmüşdür. Həmçinin orada dəfn olunanlar arasında Sultan Üveysin oğlu Şeyx Həsən, onun qardaşları Sultan Hüseyn və öz qardaşını öldürmüş Sultan Əhməd də vardır.
Sultan Əhməd Cəlairinin Dəməşqiyə sarayında dəfn olunmasına dair bir beyt:[11]
Bir yanda qardaşı və anası,
O biri yanda əqrəbaları və bacısı vardı.
Təbrizlilər onu torpağa tapşırdılar,
Ürəkləri param-parça halda evlərinə qayıtdılar.
1971-ci ildə Dəməşqiyə qəbiristanlığının yerində bir qız məktəbinin tikintisinə başlanılmış və nəhayət, 1977-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Bu məktəb hazırda "Əz-Zəhra nümunəvi dövlət liseyi" adı ilə fəaliyyətini davam etdirir. Əz-Zəhra liseyi Dəməşqiyə küçəsində, Əmir Çoban məhəlləsində yerləşir.[16]
- ↑ Dəməşq Xacə (d. 1300- ö. 1327) — XIV əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərmiş güclü ailələrdən olan Çobanilər sülaləsinə mənsub və Əmir Çobanın üçüncü oğlu idi.O, 1325–1327-ci illərdə Elxani dövləti tabeliyində yüksək vəzifələrdə çalışmışdır. 1327-ci ildə isə Sultan Əbu Səid tərəfindən həbs və edam edilmişdir. Beləliklə, o, Çobanilər arasında ilk qətl edilmiş şəxs olmuşdur. Ölümündən sonra Təbrizdə Dəməşqiyyə adlı məhəllə onun şərəfinə adlandırılmış və bacısı Bağdad Xatun onun xatirəsinə mədrəsə tikdirmişdir.[5]
- ↑ Khamāchī, 1389. səh. 245
- ↑ "Naqša-ye Dār al-Salṭane-ye Tabrīz [Təbriz Darüssəltənə Şəhərinin Xəritəsi]". tshs.tabriz.ir. İstifadə tarixi: 1 avqust 2025.[ölü keçid]
- ↑ "İran azərbaycanlıları: "Türkcə olan qədim adlar farslaşdırılır"" [Iranian Azerbaijanis: "Old Turkish names are Persianized"]. BBC News Azərbaycanca (az.). 19 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 yanvar 2024.
- ↑ "Taqsīm-bandī-ye Manāṭeq-e Dahgāne-ye Šahrdārī-ye Tabrīz [Təbriz Bələdiyyəsinin On Bölgə üzrə İnzibati Bölünməsi]" (PDF). azarsharghi.mrud.ir. 29 iyun 2020. 20 sentyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 avqust 2025.
- ↑ Melville, 2020
- ↑ ʿOmrānī, Esmāʿīlī Sangarī, 1384. səh. 133
- ↑ Blair, Sheila S. Calligraphy in Iran and its Environs under the Mongols and Turkomans // Islamic Calligraphy. Edinburgh University Press. 2008. doi:10.3366/j.ctvxcrjn5.13. ISBN 978-0-7486-3540-5. 2 noyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 yanvar 2024.
- ↑ Soucek, Priscilla P., "ʿABDALLĀH ṢAYRAFĪ", Encyclopaedia Iranica Online (ingilis), Brill, 20 avqust 2020, 19 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 19 yanvar 2024
- ↑ "Jalāyerīān yā Īlkhānīān". Dānešnāmeh-ye Jahān-e Eslām. İstifadə tarixi: 1 avqust 2025.
- ↑ Asrār Tabrīzī, 1388. səh. 190-191
- ↑ 1 2 Ḥāfeẓ-e Abrū, 1380. səh. 403
- ↑ 1 2 Mahdī Bazzāzdastforūsh. "Damashqīyeh, yādgār-e farāmūsh-shodeh-ye Tabrīz-e dowreh-ye Īlkhānī va Āl-e Jalāyer". www.chtn.ir. İstifadə tarixi: 1 avqust 2025.
- ↑ Üçok, 1965. səh. 138
- ↑ ʿOmrānī, Esmāʿīlī Sangarī, 1384. səh. 133-134
- ↑ Ḥoseyn Karbalāʾī, 1383
- ↑ "Dawre-ye avval-e motawasseṭeh-ye doḵtarāneh-ye nemūneh-ye dowlatī-ye al-Zahrā nāḥiyeh-ye 1 [Əl-Zəhrā nümunəvi dövlət qızlar orta məktəbinin birinci dövrəsi – 1-ci məhəllə]". www.madresane.com. 26 noyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 avqust 2025.
!["Naqša-ye Dār al-Salṭane-ye Tabrīz [Təbriz Darüssəltənə Şəhərinin Xəritəsi]"](https://tshs.tabriz.ir/Uploads/41/cms/user/File/442/Maps/%D9%86%D9%82%D8%B4%D9%87%20%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87%20%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2.jpg){kind=link}
- ʿOmrānī, Bahrūz; Esmāʿīlī Sangarī, Ḥosayn. Bāft-e Tārīkhī-ye Shahr-e Tabrīz. Samīrā. 1384. ISBN 964-8955-05-0.
- Ḥāfeẓ-e Abrū, ʿAbd-Allāh b. Loṭf-Allāh. Zobdat al-tavārīkh, ed. Ḥājj Seyyed Javādī. Vezārat-e Farhang va Ershād-e Eslāmī, Sāzmān-e Chāp va Enteshārāt. 1380.
- Asrār Tabrīzī, Moḥammad Kāẓem b. Moḥammad. Manẓar al-awliyāʾ (dar mazārāt-e Tabrīz va ḥawmeh), ed. Hāshim Moḥaddes. Ketābkhāneh, Mūzeh va Markaz-e Asnād-e Majles-e Shūrā-ye Eslāmī. 1388.
- Ḥoseyn Karbalāʾī, Ḥāfeẓ. Rawżāt al-jinān va jinān al-janān, ed. Moḥammad-Amīn Solṭān al-Qarāʾī. Sotūdeh. 1383.
- Khamāchī, Bahrūz. Shahr-e man Tabrīz. Nedā-ye Shams. 1389. ISBN 978-964-2688-03-6.
- Üçok, Bahriye. İslam Devletlerinde Kadın Hükümdarlar (türk). Ankara: Bilge Kultur Sanat. 1965.
- Melville, Charles. DEMAŠQ ḴᵛĀJA. Encyclopaedia Iranica Online, Brill. 1383.