Freyr (qədim alman dilində Fraujaz, "ağa" mənasında) – Skandinaviya mifologiyasında məhsuldarlıq, sülh, günəş işığı, yağış, bolluq tanrısıdır. O, Vanir tanrılarəndan biridir və Arsir–Vanir müharibəsindən sonra bağlanan sülh müqaviləsi çərçivəsində Asqar (Ásgarðr) şəhərinə gətirilmişdir. Freyr həm də İsveç kurallarının əfsanəvi əcdadı sayılır və bəzi mənbələrdə İnqvi(Yngvi) və ya İnqvi-Freyr (Yngvi-Freyr) kimi tanınır. Freyrin İnqvaz (Ingwaz) adı qədim runik yazılarında da qeyd olunmuşdur.[3]
| Freyr | |
|---|---|
 | |
| Cinsi | kişi[d][2] |
| Qardaşı və bacısı | Freya (mifologiya)[1], Freya (mifologiya)[2] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Freyr dəniz və külək tanrısı Njörd (Njörðr) və bəzi mənbələrdə məhsuldarlıq ilahəsi Nerthus (Nerthus) hesab edilən ananın oğludur. Bacısı sevgi, gözəllik və sehr ilahəsi Freyadır.[4]
Snorri Sturlusonun "Gylfaginning" və "Skáldskaparmál" əsərlərində Freyr məhsuldarlıq, günəş işığı, yağış və torpağın bərəkətini təmin edən tanrı kimi təsvir olunur.[5]
Qədim skandinavlar firavanlıq, yaxşı hava və bol məhsul üçün ona dua edirdilər.[6]
Vanir-Aesir sülhü
Vanir və Aesir tanrıları arasındakı müharibə bitdikdən sonra bağlanan sülh müqaviləsinə əsasən, Vanir tanrıları — Njörd, Freyr və Freya Asqara göndərilmiş, əvəzində Aesur tanrılarından Höynir (Hœnir) və Mimir (Mímir) Vanirə verilmişdi. Bu hadisə Freyrin Aesir ailəsində yüksək mövqeyə sahib olmasına şərait yaratdı.
Gerdd ilə hekayəsi
Freyr bir gün Odin taxtına oturaraq bütün aləmlərə baxarkən uzaqdan nəhənglər nəslindən olan gözəl Gerddi (Gerðr) görür və ona aşiq olur. Bu sevgi o qədər güclü olur ki, Freyr kədərdən xəstələnir. Xidmətçisi Skirnir onun dərdini öyrənir və Gerddə elçi gedir.
Skirnir sehrli hədiyyələr və qorxulu sehr sözləri ilə Gerddi Freyrlə evlənməyə razı salır. Bunun müqabilində Freyr öz sehrli qılıncını Skirnirə verir. Gerdd nikaha razı olsa da, toy üçün doqquz gecə sonranı təyin edir.
Ragnarök
Ragnarök zamanı Freyr silahsız qaldığı üçün alov nəhəngi Surtur(Surtr) ilə döyüşdə üstünlük qazana bilmir və həlak olur. Bu hadisə məhsuldarlıq və bərəkət dövrünün sonunu simvolizə edir.
Freyr uşaqlıqda Aesirlər tərəfindən Alfheim — işıqlı elf diyarı ilə mükafatlandırılmışdır. Onun əsas simvolları:
- Qullinbursti – qızıl tülkü donuz, gecə belə işıq saçır. Cırtdan ustalar Brokk və Sindri tərəfindən hazırlanmışdır.
- Skidblandir – qatlanaraq cibə yerləşdirilə bilən və hər zaman küləklə hərəkət edən gəmi.
- Sehrli qılınc – öz-özünə döyüşə bilən silah. Gerdd ilə evlənmək üçün Freyr bu qılıncı xidmətçisi Skirnirə vermişdir.
- Bloduhofi — od divarlarını aşa bilən sehrli at.[7]
Freyr Skandinaviya dini ənənələrində ən çox hörmət edilən tanrılardan biri idi. XI əsr salnaməçisi Adam Bremenli yazır ki, İsveçdəki qədim Uppsala məbədində ona, Odin və Torla birlikdə ibadət edilirdi. Heykəlləri bəzən məhsuldarlığı simvolizə edən fiqurlarla təsvir edilirdi.[8]
Qışın bitməsi və baharın başlanğıcı ilə bağlı mərasimlərdə, həmçinin kənd təsərrüfatı mövsümünün başlanğıcında ona qurbanlar təqdim edilirdi. Bu mərasimlərdə donuz qurban vermək geniş yayılmışdı. Skandinaviya xalqları arasında işlədilən ár ok friðr ("yaxşı il və sülh") ifadəsi də onun təsir sahəsini əks etdirirdi.[9]
İsveçdə, xüsusilə Gamla Uppsala yaxınlığında aparılan qazıntılarda Freyrin kultuna aid daş heykəllər, heyvan fiqurları və runik yazılar aşkar edilmişdir. Runit daşlarında İnqvaz işarəsi tez-tez Freyr ilə əlaqələndirilir.[10]
Freyrin obrazı həm qədim Skandinaviya ədəbiyyatında, həm də müasir mədəniyyətdə geniş yayılmışdır. O, Eddalarda, Heimskringlada və digər sagalarda mühüm yer tutur. Müasir dövrdə isə filmlərdə, video oyunlarda və yeni-paqan inanclarında yenidən canlandırılır.[11]
- ↑ Фрей, в мифологии (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1902. Т. XXXVIа. С. 712.
- ↑ 1 2 Cassell's Dictionary of Norse Myth & Legend. 2002. S. 117. 494 s. ISBN 0-304-36385-5
- ↑ "Freyr | God of Fertility, Harvest & Peace | Britannica". www.britannica.com (ingilis).
- ↑ "Freyr". Norse Mythology for Smart People (ingilis).
- ↑ "Germanic religion and mythology - Freyr, Norse Gods, Paganism | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2022-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-08-09.
- ↑ "Freyr (deity) | EBSCO Research Starters". www.ebsco.com (ingilis).
- ↑ "Who is Freyr in Norse Mythology? - Centre of Excellence". www.centreofexcellence.com (ingilis).
- ↑ "Freyr - Norse Gods". Timeless Myths (ingilis).
- ↑ "NORSE GODS: FREYR – Ýdalir" (ingilis).
- ↑ Groeneveld, Emma. "Freyr". World History Encyclopedia (ingilis). 20 aprel 2018. 2025-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-08-09.
- ↑ "Freyr: The Norse God of Peace and Prosperity". www.greekmythology.com (ingilis). 2025-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-08-09.