Fonasiya — insanlarda və bəzi heyvanlarda səsin yaranma prosesidir. Bu proses qırtlaqda baş verir və səs tellərinin titrəməsi ilə həyata keçirilir. Səsin çıxarılması tənəffüs sistemindən gələn havanın səs telləri vasitəsilə modulyasiyası ilə təmin olunur. Fonasiya həm danışıq səslərinin, həm də vokal və qeyri-vokal səslərin yaranmasının əsas mexanizmidir.[1]
.png)
Ekspirasiya zamanı hava qırtlağa doğru hərəkət edir. Səs yaratmaq üçün ağciyərlərdən çıxan hava əsas mənbədir. Səs telləri qırtlaqda yerləşən elastik quruluşlardır. Hava axını onların titrəməsinə səbəb olur. Titrəmə tezliyi səsin hündürlüyünü (tonunu) müəyyən edir. Rezonator sistemdə ağız, burun və udlaqdan ibarət boşluqlar səsə rezonans əlavə edərək onu gücləndirir və fərqli keyfiyyətlərlə zənginləşdirir.[2]
Ağız, burun və udlaqdan ibarət boşluqlar səsə rezonans əlavə edərək onu gücləndirir və fərqli keyfiyyətlərlə zənginləşdirir.
Normal Fonasiya: Adi danışıq və ünsiyyət zamanı istifadə olunur. Pıçıltı: Səs telləri qismən açıq qalır və minimal vibrasiya edir. Qışqırıq: Havanın güclü axını ilə səs tellərinin intensiv vibrasiyası baş verir. Mahnı Fonasiyası: Səs tellərinin sabit və geniş diapazonda titrəməsi ilə musiqili səs yaranır.
Fonasiya nəticəsində yaranan səs aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir: Tezlik: Səs tellərinin titrəmə sürəti. Daha sürətli titrəmə incə ton, daha yavaş titrəmə isə qalın ton yaradır. İntensivlik: Hava axınının gücü ilə əlaqədardır. Güclü hava axını yüksək səs yaradır. Rezonans: Səsin fərqli ton və keyfiyyətlərə sahib olmasını təmin edir. Fonasiya təkcə danışıq üçün deyil, həm də emosional ifadələr (qışqırıq, gülüş) və vokal ifalar üçün mühüm rol oynayır. Səs tellərinin fəaliyyəti tənəffüs və sinir sistemləri tərəfindən idarə olunur. Bu proses həm də insanların fərqli səslərə və tonlara malik olmasını təmin edir.
- ↑ The human instrument. Principles of Voice Production, Prentice Hall (currently published by NCVS.org)
- ↑ Laver. Principles of Phonetics. 1994. 189 ff, 296 ff, 344 ff.