Fizioqnomika

Fizioqnomika (yun. φύσις — təbiət, γνώμων — düşüncə, idrak qabiliyyəti), arxaistik terminologiyada prozopologiya^[1]^[2] (q.yun. πρόσωπον — üz, λόγος — söz) və ya prozopomantiya (q.yun. πρόσωπον — üz, μαντεία — falçılıq) — insanın xarici üz cizgilərinin və ifadəsinin təhlili əsasında onun şəxsiyyət tipinin, daxili keyfiyyətlərinin və sağlamlıq vəziyyətinin müəyyən edilməsini nəzərdə tutan psevdoelmi üsul.

Eksperimental psixologiyanın nümayəndələri fizioqnomiyanı psevdoelm kimi təsnif etmiş və onu mesmerizm, frenologiya və spiritizm ilə bərabər tutmuşlar.^[3]

Etimologiyası

"Fiziqnomiya" sözü Azərbaycan dilinə rus dilindən, ona isə fransız dilindən keçmişdir (fr. physionomie, üz ifadəsi < fr. physiognomie, insanın üz cizgilərinə görə xarakter və meyllərinin müəyyən edilməsi sənətiа < lat. physiognomia < lat. physiognomonia < yun. Φυσιο + yun. γνωμονικά).

XVIII əsrdə "fiziqnomiya" sözü insanın üz cizgilərinə görə xarakter və meyllərinin tanınması sənəti mənasında işlədilmişdir. Sonrakı dövrdə bu anlayış "üz ifadəsi" mənasında istifadə olunmuşdur. Müasir dildə "fiziqnomiya" sadəcə "üz" mənasında işlənməkdədir, elmi-metodoloji konsepsiya isə "fizioqnomika" adlandırılmaqdadır.^[4]

İvan Alekseyeviç Sikorski özünün "İllüstrasiyalı izahla ümumi psixologiya və fizioqnomika" adlı əsərində bu termin barədə qeyd etmişdir ki, "fizioqnomika termini yunan sözlərindən yaranmışdır. Buradan fizioqnomoniya — xarici əlamətlər əsasında xarakter və meyllərin tanınması sənəti mənasını almışdır. Tanıma əlamətlərinin özləri "physiognomonica" (Φυσιογνωμονιχόν sözünün cəmi) adlandırılmışdır. "Fizioqnomonika" sözünün qısaldılmasından "fizioqnomika" forması meydana çıxmışdır. Φυσιογνωμονίη və Φυσιογνωμονιχόν terminlərinə Hippokratda və orta əsr müəlliflərində də rast gəlinmişdir. Fizioqnomika anlayışı son nəticədə üz cizgiləri, əllərin hərəkəti və digər bədən hərəkətlərinə görə ruhi xüsusiyyətlərin müəyyən edilməsi mənasını qazanmışdır.^[5]

1789–1790-cı illərdə Nikolay Mixayloviç Karamzin Avropaya səyahəti zamanı İohann Kaspar Lafater ilə görüşmüşdür. Lafaterin insan üzünə görə xarakterin proqnostikasına dair nəzəriyyəsi dövründə geniş yayılmışdı. Karamzin bu barədə yazmışdır ki, "mən Lafaterə tərəfkeş deyiləm və bir çox məsələlərdə onunla eyni fikirdə deyiləm, lakin əminəm ki, onun "Fiziognomik fraqmentlər" əsəri elə bir vaxtda da oxunacaqdır ki, artıq hörmətli doktor Bisterin yaşadığı dünya unudulacaqdır".^[6]

İstinadlar

↑ «Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка». Чудинов А. Н., 1910
↑ «Объяснение 25000 иностр. слов, вошедших в употребление в русский язык, с означением их корней». Михельсон А. Д., 1865
↑ Anne Myers, Christine Hansen. Experimental Psychology. Wadsworth. 2012. 27. ISBN 978-0-495-60231-6.
↑ Семёнов А. В., Этимологический словарь русского языка Arxiv surəti 19 dekabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında. М.: ЮНВЕС, 2003
↑ И. А. Сикорский «Всеобщая психология с физиогномикой в иллюстрированном изложении». Киев: Типография С. В. Кульженко, 1904.
↑ Николай Михайлович Карамзин «Письма русского путешественника» — М.: «Захаров», 2005. — 496 с. ISBN 5-8159-0480-5

Əlavə ədəbiyyat

Лифшиц А. А. Почему автор «Феноменологии духа» критиковал физиогномику? // Историко-философский ежегодник 93. — М.: Наука, 1994. — С. 74—90.
Тимоти Т. Мар. Чтение лица или китайское искусство физиогномики. — СПб.: Об-во «Досуг», 1992. — 192 с.
Франсис Томас. . Секреты на лице. Наука физиогномика с иллюстрациями и объяснениями. Харьков: Авангард. 1993.
Ямпольский М. Б. Неожиданное родство: Рождение одной кинотеории из духа физиогномики // Искусство кино. 1986. № 12.
Ямпольский М. Б. Зоофизиогномика в системе культуры // Текст — культура — семиотика нарратива: Тр. По знаковым системам 23 / Учен. зап. Тарт. университета. Тарту, 1989. Вып. 855. — С. 63—79.
Barton T. Power and Knowledge: Astrology, Physiognomics and Medicine under the Roman Empire. — Ann Arbor, 1994. — P. 95—133.
Evans, Elizabeth C. Physiognomics in the Ancient World // Transactions of the American Philosophical Society, NS 59.5. — Philadelphia, 1969. — P. 5—83.
Swain S. Seeing the Face, Seeing the Soul: Polemon’s Physiognomy from Classical Antiquity to Medieval Islam. — Oxford, 2007.
Хойланд Р., Мурад Ю. Физиогномика в мусульманском мире / Пер. с англ. и франц. В. Матросова // Волшебная Гора: Традиция, Культура, Религия, № XVII, — М.: Языки славянской культуры, — 2016, с. 227—273. — ISSN 1813-6028.
Фахр ад-Дин ар-Рази Книга о физиогномике (Китаб ал-Фираса) / Пер. с араб. Н. Павлова; ред. пер., коммент. с франц. В. Матросова // Волшебная Гора: Традиция, Культура, Религия, № XVII, — М.: Языки славянской культуры, — 2016, с. 274—331. — ISSN 1813-6028.

Şablon:Оккультизм Şablon:Внешние ссылки Şablon:Навигационная таблица

Категория:Неакадемические направления исследований в психологии Категория:Гадания

Vikianbarda Fizioqnomika ilə əlaqəli mediafayllar var.

[Chudinov-1] «Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка». Чудинов А. Н., 1910

[2] «Объяснение 25000 иностр. слов, вошедших в употребление в русский язык, с означением их корней». Михельсон А. Д., 1865

[3] Anne Myers, Christine Hansen. Experimental Psychology. Wadsworth. 2012. 27. ISBN 978-0-495-60231-6.

[4] Семёнов А. В., Этимологический словарь русского языка Arxiv surəti 19 dekabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında. М.: ЮНВЕС, 2003

[Sikorsky-5] И. А. Сикорский «Всеобщая психология с физиогномикой в иллюстрированном изложении». Киев: Типография С. В. Кульженко, 1904.

[6] Николай Михайлович Карамзин «Письма русского путешественника» — М.: «Захаров», 2005. — 496 с. ISBN 5-8159-0480-5

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]