Fiskal birlik (ing. Fiscal union) — iqtisadi inteqrasiyanın yüksək səviyyəli formalarından biridir və iştirak edən ölkələrin maliyyə siyasətini birləşdirdiyi bir sistemdir.[1] Bu birlikdə, üzv ölkələr maliyyə və büdcə məsələlərini vahid bir qaydada tənzimləyir və müəyyən maliyyə siyasətləri üzrə koordinasiya təmin edilir. Fiskal birliyin əsas məqsədi, ölkələr arasında iqtisadi sabitlik yaratmaq, maliyyə axınlarını tənzimləmək və ümumi büdcə balansını qorumaqdır. Bu cür birliklər ümumiyyətlə yüksək dərəcədə iqtisadi inteqrasiya tələb edir və bir çox hallarda valyuta birliyinə paralel olaraq formalaşır.[2]
Fiskal birliyə daxil olan ölkələr, mərkəzləşdirilmiş bir büdcə siyasəti tətbiq edərək, milli büdcə və vergi siyasətlərini tənzimləyir. Məsələn, bir fiskal birlikdə, üzv ölkələr ümumi bir vergi siyasətinə, dövlət borcunun limitlərinə və büdcə kəsiri ilə bağlı ortaq qaydalara malik ola bilər.[3] Bu, iqtisadi böhranların qarşısını almaq və üzv ölkələr arasında maliyyə balansızlığını azaltmaq məqsədini güdür. Fiskal birliyin tətbiqi, üzv ölkələrin iqtisadi siyasətlərini koordinasiya etməklə, daha sabit və güclü bir iqtisadi struktur qurmağa kömək edir.[4]
Lakin fiskal birlik yaratmaq çətin və mürəkkəb bir prosesdir, çünki hər bir ölkənin özünün iqtisadi prioritetləri və büdcə siyasətləri vardır. Bu səbəbdən, fiskal birliyin qurulması ölkələrin iqtisadi müstəqilliyinin azaldılması və çoxsaylı tənzimləmə prosedurlarının tətbiq edilməsi ilə əlaqələndirilir.[5] Bu, bəzən dövlətlərin maliyyə suverenliyinin itirilməsi ilə nəticələnə bilər, çünki onlar artıq öz büdcələrini və vergi siyasətlərini tam müstəqil şəkildə idarə edə bilməzlər. Fiskal birlik daha çox Avropa İttifaqı və Avrozona kimi qurumlarda mövcuddur və bu tip birliyin yaradılması uzunmüddətli siyasi və iqtisadi əməkdaşlıq tələb edir.[6]
Tez-tez Avropa İttifaqının maliyyə ittifaqı formasını qəbul etməsi təklif olunur. Aİ-nin əksər üzv dövlətləri avro valyutasına əsaslanan iqtisadi və pul birliyində (EMU) iştirak edir, lakin vergilər və xərclərlə bağlı qərarların əksəriyyəti milli səviyyədə qalır. Ona görə də Avropa İttifaqında pul ittifaqı olsa da, maliyyə ittifaqı yoxdur.[7]
Laruffa, Avropa iqtisadi idarəetməsini "maliyyə-pul siyasəti qarışığını, rəqabət qaydalarını, maliyyə bazarlarının tənzimlənməsini, vahid bazarı və beynəlxalq ticarət siyasətlərini qurmağa yönəlmiş qaydalar, siyasətlər və institusional təcrübələrdən ibarət olan iqtisadi bir konstitusiya" olaraq təsvir edir.[8][9] Avro yaradıldıqda, pul siyasəti mərkəzləşdirilmiş bir siyasət olaraq təsis olundu, halbuki maliyyə siyasəti bəzi institusional tənzimləmələr altında milli hakimiyyətlərə verildi ki, bu da sağlam büdcə siyasətini və Avropa Komissiyasının əvvəlcədən nəzarətini əhatə edir.[10]
Fiskal birliyi yaratmağın bir sıra üstünlükləri vardır. İlk növbədə, fiskal birlik üzv ölkələr arasında maliyyə sabitliyini təmin edir. Bu, ortaq büdcə siyasətləri və vergi qaydaları tətbiq edilərək, dövlətlərin borc səviyyəsini tənzimləməyə və büdcə kəsirini azaltmağa kömək edir. Fiskal birliyin tətbiqi ilə,[11] üzv ölkələr maliyyə böhranlarına qarşı daha dayanıqlı olur, çünki mərkəzləşdirilmiş nəzarət və ortaq siyasətlər onların iqtisadi risklərini daha effektiv idarə etməyə imkan verir. Bu həmçinin, ölkələr arasında maliyyə məsələlərindəki qeyri-bərabərlikləri aradan qaldırır və daha sabit iqtisadi mühit yaradır.[12]
İkinci üstünlük isə, fiskal birliyin iqtisadi inteqrasiyanı artırmasıdır. Üzv ölkələr arasında vahid maliyyə siyasətinin tətbiqi, ticarət və investisiyaların qarşısını alan maneələri aradan qaldırır. Bu, daha çox sərmayə axınına və ticarət imkanlarının artmasına səbəb olur. Fiskal birlik həmçinin, iqtisadi siyasətlərin daha koordinasiya olunmuş şəkildə həyata keçirilməsini təmin edir və bunun nəticəsində üzv ölkələr arasında rəqabət güclənir. Ümumi bir maliyyə siyasəti və ortaq vergi qaydaları, ölkələr arasındakı iqtisadi əlaqələri gücləndirərək, qlobal bazarda daha çox güc əldə etmələrinə imkan verir.
- ↑ "Fiscal Union Explained - Economics Help". Economics Help (ingilis). 18 November 2017. 2019-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-28.
- ↑ Beetsma, Roel M. W. J.; Bovenberg, A. Lans. "The Optimality of a Monetary Union without a Fiscal Union". Journal of Money, Credit and Banking. 33 (2). 2001: 179–204. doi:10.2307/2673880. ISSN 0022-2879. JSTOR 2673880.[ölü keçid]
- ↑ "Laruffa Matteo, The European Economic Governance: Problems and Proposals for Institutional Innovations, Winning Paper for the Annual Meeting Progressive Economy, Brussels, 6 March 2014". 9 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 January 2025.
- ↑ "Statement By The Euro Area Heads Of State Or Government" (PDF). 2011-12-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-12-13.
- ↑ Allard, Céline; Brooks, Petya Koeva; Bluedorn, Mr John C.; Bornhorst, Fabian; Ohnsorge, Franziska; Puh, Mrs Katharine M. Christopherson. Toward A Fiscal Union for the Euro Area (ingilis). International Monetary Fund. 2013-09-25. ISBN 9781484325186.
- ↑ "Arguments for and against fiscal union". Debating Europe (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-04-28.
- ↑ http://www.oecd.org/department/0,3355,en_2649_35929024_1_1_1_1_1,00.html Arxiv surəti 18 iyun 2012 tarixindən Wayback Machine saytında "Fiscal Federalism Network," OECD Centre for Tax Policy and Administration, OECD.org, 17 July 2007
- ↑ Stiglitz, Joseph E. Economics of the public sector. New York, London: W.W. Norton & Company. 1999. 743–751. ISBN 978-0-393-96651-0.
- ↑ Gruber, Jonathan. Public Finance and Public Policy (Fourth). New York: Worth Publishers. 2012. 280–285. ISBN 978-1-4292-7845-4.
- ↑ "What types of federal grants are made to state and local governments and how do they work?". Tax Policy Center. 2025-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-15.
- ↑ Stiglitz, Joseph E. Economics of the public sector. New York, London: W.W. Norton & Company. 1999. 737–741. ISBN 978-0-393-96651-0.
- ↑ Gruber, Jonathan. Public Finance and Public Policy (Fourth). New York: Worth Publishers. 2012. səh. 280. ISBN 978-1-4292-7845-4.