Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinƏbüt-Tahir Məcdəddin Məhəmməd ibn Yaqub ibn Məhəmməd Firuzabadi və ya Feyruzabadi (ərəb. الفيروزآبادي; 1329[1][2][…] və ya aprel 1326, Kazeroun, Fars ostanı – 2 yanvar 1415[1], Zəbid) — ərəb dili, təfsir və hədis alimi. O, "əl-Qamusül-muhit" adlı məşhur lüğətin müəllifidir.
| Firuzabadi | |
|---|---|
| ərəb. مُحمَّد بن يعقوب بن مُحمَّد بن إبراهيم الشيرازي الفيروزآبادي | |
 Firuzabadinin "əl-Qamusül-muhit" əsəri | |
| Doğum tarixi | 1329[1][2][…] və ya aprel 1326 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2 yanvar 1415[1] (85–88 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Tanınmış yetirməsi | İbn Həcər əl-Əsqəlani |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əbu Bəkrin nəslindən olduğu söylənən Firuzabadi, hicri 729-cu (1329) ildə dünyaya gəlib. Nisbəsi "Şirazi"dir. Yeddi yaşı olanda Quranı əzbərləyib. Səkkiz yaşında Şiraza gedib. Burada dil və ədəbiyyat dərsləri alıb. "Səhih-Buxari" və "Sünəni-Tirmizi"ni oxuyub. Hicri 745-ci ildə Vasitə gedib və orada qiraət dərsləri alıb. Eyni ildə Bağdada gedib. Bağdadda "Məşariqul-ənvər" və "Səhihi-Buxari"ni oxuyub. Bağdadda qazı köməkçisi işləyib. Hicri 755-ci ildə Dəməşq gedib. Burada Təqiyyəddin Subki başda olmaqla 100-ə yaxın müəllimdən tələbəlik edib. Yenidən "Səhihi-Buxari"ni oxuyub. Hələb, Həma, Baalbək və Qüdsə səfərlər edib. Qüdsdə həm Əlai kimi alimlərə tələbəlik edib, həm də müxtəlif mədrəsələrdə müəllimlik edib. Bəzən də Qəzza, Rəmlə və Qahirəyə səfərlər edib. Qahirədə Bahaəddin ibn Aqil, Cəmaləddin əl-İsnəvi və İbn Hişam ən-Nəhvi kimi alimlərlə tanış olub. İzzəddin ibn Cəməa və İbn Nübatə əl-Misridən ilahiyyat və ədəbiyyat dərsləri alıb. Hicri 770-ci ildə Məkkəyə gedib. Burada Maliki hüquqçusu Ziyəddin əl-Cundi və Yəfii kimi alimlərdən bəhrələnib. İbn Həcər əl-Əsqəlanin bildirdiyinə görə, Cəmaləddin əl-Mərrakuşi adlı şəxs Firuzabadinin şeyxlərinin sayının 150-dən çox olduğunu söyləyib.
Firuzabadi bütün bu müəllimlərindən dil və ədəbiyyat bilikləri ilə yanaşı "Kütübi-Sittə"ni, "əs-Sünən"i, "əl-Musənnəfi" və "Məşariqul-ənvar" kimi mühüm hədis məcmuələrinin rəvayət icazəsini də almışdır. Hicri 794-cü ildə İbn Üveysin dəvəti ilə yenidən Bağdada gedən Firuzabadi, oradan da İrana və Hindistana gedib. Hörmüzdən Məkkəyə gedən Firuzabadi, Məkkədən Yəmənə köçüb. Rəsuli hökümdarı əl-Məlikül-Əşrəf İsmayıl ibn Abbas onun getdiyi şəhər valilərinə lazımi hörmət və ehtiramın göstərilməsi üçün əmr verib və onu paytaxt Zəbidə dəvət edib. Hökmdarın dəvətini qəbul edən Firuzabadi, Zəbiddə böyük ehtiramla qarşılanıb. O, əvvəl Zəbid, sonra isə Yəmən qazısı təyin edilib. Firuzabadi əl-Məlikül-Əşrəfin və oğlu Nasirin dövründə vəzifəsində qalıb. Dərslər verməyə davam edən Firuzabadiyə başda əl-Məlikül-Əşrəf olmaqla bir çox şəxs tələbəlik edib. Hər fürsətdə Firuzabadiyə böyük ehtiram göstərən hökmdar, onun mövqeyini gücləndirmək üçün qızı ilə evlənib.[3] Zəbiddən zaman-zaman Məkkəyə və Mədinəyə gedən Firuzabadi, Məkkədə əl-Məlikül-Əşrəf adına mədrəsə tikdirib və tələbə yetişdirib.
Firuzabadi, səfərlərində alimləri ilə fikir mübadiləsi apararkən, hökmdarlar tərəfindən də böyük hörmət və ehtiramla qarşılanırdı. Belə ki, onu Bağdad hakimi İbn Üveys, Şah Şüca, Misir sultanı Əşrəf, Şirazda Əmir Teymur, Dehli sultanı I İskəndər Şah və Bursada sultan I Beyazid böyük ehtiramla qarşılamışdır. Firuzabadi, hicri 817-ci (1415) ildə Zəbiddə vəfat etmiş və Cəbərtiyyə təriqətinin banisi Şeyx İsmayıl əl-Cəbərtinin məzarının yanına dəfn edilmişdir.[4]
Firuzabadinin ən mühüm əsərləri bunlardır:
- Lüğət və dilçilik:
- əl-Qamusül-muhit.
- Təhbirül-müvəşşin fit-təbir (fima yuqalü) bis-sin vəş-şin. Bu əsər həm "sin" həm də "şin" hərfləri ilə yazılıb oxunabilən sözlər haqqındadır.
- əd-Dürərül-mübəssəsə fil-qurəril-müsəlləsə (əl-Qurərül-müsəlləsə vəd-dürərül-mübəssəsə, əl-Müsəlləsat). Bu əsər üç hərəkə ilə oxunub mənası dəyişən və dəyişməyən sözləri özündə ehtiva edir.
- Cəlisül-ənis fi əsmail-xandəris. Şərabın fərqli adları və haram olması haqqında əsər.
- əl-Fəraid.
- Risalə fi məani bəzil-hüruf.
- İtirəzatü sahibil-Qamus aləl-Cövhəri.
- Təriqul-əsəl fi əsmail-asəl. Balın müxtəlif adları haqqında olan bu əsər.
- Təfsir:
- Bəsairu zəvit-təmyiz fi lətaifil-kitabil-əziz.
- Tənvirül-miqbas (miqyas) min Təfsiri İbn Abbas. Bu əsərin Firuzabadiyə məxsus olması şübhəlidir.
- Təfsiru fatihətil-ihab (iyab) bi-təfsiri Fatihətil-kitab.
- Nuğbətür-rəşşaf min xutbətil-Kəşşaf.
- Hədis:
- Sifrüs-səadə. Məhəmməd peyğəmbərin həyatından və ibadətlərindən hədislər vasitəsilə bəhs edən əsər. Farsca qələmə alınmışdır.
- əs-Silat vəl-büşər fis-səlat əla xeyril-bəşər. Məhəmməd peyğəmbərə salavat gətirmək haqqındadır.
- əl-Əhadisüz-zəifə.
- Ədiyə məsurə mərviyyə ənin-nəbi.
- Ürcuzə fi mustələhil-hədis.
- Fiqh-əqaidi:
- əl-İsad bil-isad ilə dərəcətil-ictihad.
- əl-İğtibai bi-müaləcəti İbnil-Xəyyat fi əcvibəti məsailə süilə ənha bi-haqqı Muhyiddin İbnil-Ərəbi.
- Fətva fi haqqı İbnil-Ərəbi və kütübih.
- Risalə fir-rəd aləl-mutərizin əla İbnil-Ərəbi.
- Bioqrafiya:
- əl-Bulğa fi təracimi əimmətin-nəgv vəl-lüğə. 422 dilçi alimin həyatından bəhs edən əsər.
- İsarətül-həcun ilə ziyarətil-Həcun. Həcun dağında (Məkkə) dəfn edilmiş səhabələr haqqında qələmə alınmış əsər.
- Tuhfətül-əbih fi mən nüsibə ilə qeyri əbih.
- əl-Mirqatül-vəfiyyə fi təbəqatil-Hənəfiyyə.
- əl-Məğanimül-mütabə fi məalimi Təbə. Mədinə və ətrafının tarixi, coğrafiyası, insanları haqqında məlumat verən əsər.[4]
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 al-Firuzabadi // Nationalencyklopedin (швед.). 1999.
- ↑ Səxavi. əd-Dəvül-ləmi (ərəb). X. 81.
- ↑ 1 2 Kılıç, Hulusi. "Fîrûzâbâdî". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1996. 16.10.2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16.10.2025.