Exidna (yun. Ἔχιδνα — gürzə) — yarı qadın, yarı ilan olan əjdaha. Exidna, qorxunc əjdaha Tifonun həyat yoldaşı və Yunan mifologiyasının ən məşhur əjdahalarından bir çoxunun anasıdır.
| Exidna | |
|---|---|
 | |
| Mifologiya | qədim yunan mifologiyası |
| Cinsi | qadın[d] |
| Atası | Forki və ya Tartar |
| Anası | Keto, Kalliroya, Stiks və ya Geya |
| Əri | |
| Uşaqları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Exidnanın nəsil şəcərəsi müxtəlif müəlliflərə görə dəyişir.[5]Onunla bağlı ən qədim genealojilardan biri Hesiodun Teoqoniya əsərində (e.ə. VIII–VII əsrlər) verilir və burada bəzi məqamlar aydın deyil. Hesioda görə, Exidna ehtimal ki, dəniz ilahəsi Keto tərəfindən dünyaya gətirilmişdi, bu da onun atasının dəniz tanrısı Forki olduğunu göstərir.[6]Lakin burada qeyd edilən "o" sözü Okeanit Kalliroyaya da aid edilə bilər, bu isə Exidnanın atasının Meduzanın oğlu Xrisaor ola biləcəyini bildirir. Mifoqraf Ferekid (e.ə. V əsr) Exidnanın Forkinin qızı olduğunu yazsa da, onun anasını qeyd etmir.[7]
Digər müəlliflər Exidnanın fərqli valideynləri olduğunu bildirir.[8] Coğrafiyaçı Pavsani (II əsr) qeyd edir ki, Epimenid (e.ə. VII və ya VI əsr) onu Stiks çayı ilahəsi Okeanit Stiksin və bilinməyən bir şəxs olan Peirasın qızı kimi təsvir etmişdir. Mifoqraf Apollodor (I və ya II əsr) görə isə, Exidna Tartar və Geyanın qızıdır.[9]Orfik ənənəyə görə isə, o, bütün tanrıların atası sayılan Fanetin qızı idi.[10]
Hesiodun Exidnası yarı gözəl qız, yarı qorxunc ilan idi. Hesiod onu "əzib-keçən tanrıça" və "insanlara və tanrılara bənzəməyən, qaniçən varlıq" kimi təsvir edir.[11]O, "parlaq gözlü və gözəl yanaqlı nimfanın yarısı, digər yarısı isə nəhəng, dəhşətli, xallı dərili ilan" kimi göstərilir.[12]Exidnanın ilan hissəsinin çiy ət yeməsi ilə əlaqələndirilməsi Hesiodun onun ilan hissəsinin başla bitdiyini düşünə biləcəyini göstərir.[13]
Aristofan (e.ə. V əsrin sonu) Exidnanı yeraltı aləmin sakini kimi təsvir edərək, ona yüz baş (ehtimal ki, ilan başları) verir.[14]Bu, Hesiodun Exidnanın yoldaşı Tifonun da yüz başlı olduğunu bildirməsi ilə üst-üstə düşür. Orfik ənənədə isə Exidna uzun saçlı gözəl qadın başına və boyundan aşağıya qədər ilan bədəninə sahibdir. Nonnusun Dionisiaka əsərində isə, Exidna "iyrənc" və "dəhşətli zəhərli" varlıq kimi təsvir edilir.[15]
Exidna Apollonun Delfidə öldürdüyü əjdaha ilə əlaqələndirilə bilər.[16]Həmin əjdaha adətən kişi cinsində olan ilansürünən Piton kimi göstərilir. Lakin bu əhvalatın ən qədim versiyası olan Homerik Himn Apollona əsərində, tanrı adını açıqlamadığı bir dişi əjdahanı (drakayna) öldürür.[17]Daha sonralar bu varlıq Tifonun himayədarı olmuş Delfina adlandırılır. Exidna və Delfina arasında bir sıra oxşarlıqlar var.[18]Hər ikisi yarı qadın, yarı ilandır və hər ikisi insanlara "bəla" (πῆμα) olmuşdur.[19]Bundan əlavə, hər ikisi Tifon ilə sıx bağlıdır və hər ikisi Korik mağarası ilə əlaqələndirilir.[20]
Exidnanın qədim dövrlərə aid müəyyən bir təsviri qalmayıb.[21]Pavsaniyə görə, Exidna və Tifon e.ə. VI əsrə aid olan, Maqnesiyalı Batikls tərəfindən dizayn edilən Amiklaidəki Apollon Taxtı adlı Dor-İoniya məbədlər kompleksində təsvir edilmişdir. Pavsani sol tərəfdəki iki fiqurun Exidna və Tifon olduğunu, sağ tərəfdə isə Tritonların dayandığını bildirir, lakin bu fiqurların təfərrüatları haqqında əlavə məlumat vermir.[22]
- ↑ Любкер Ф. Inferi (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 661–663.
- ↑ 1 2 Любкер Ф. Echidna (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 448.
- ↑ Любкер Ф. Chimaera (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 281.
- ↑ Ogden 2013b, p. 13.
- ↑ For a discussion of Echidna's varying genealogy see Ogden 2013a, pp. 148–150.
- ↑ Hesiod, Theogony 270–300. Though Herbert Jennings Rose says simply that it is "not clear which parents are meant", Athanassakis, p. 44, says that Phorcys and Ceto are the "more likely candidates for parents of this hideous creature who proceeded to give birth to a series of monsters and scourges". The problem arises from the ambiguous referent of the pronoun "she" in Theogony 295. While some have read this "she" as referring to Callirhoe (e.g. Smith s.v. Echidna; Morford, p. 162), according to Clay, p. 159 n. 32, "the modern scholarly consensus" reads Ceto, see for example Most 2018a, p. 27 n. 16 ("Probably Ceto"); Gantz, p. 22 ("Phorkys and Keto produce Echidna"); Caldwell, pp. 7, 46 lines 295–303 ("presumably Keto"); West 1966, p. 249 line 295 ("probably Keto"); Grimal, s.v. Echidna ("Phorcys and Ceto").
- ↑ Pherecydes, fr. 7 Fowler = FGrHist 3 °F 7 (Fowler 2000, p. 278); Hošek, p. 678.
- ↑ Epimenides apud Pausanias, 8.18.2; Fowler 2013, p. 9.
- ↑ Apollodorus, Library 2.1.2. According to the sixth century AD neoplatonist Olympiodorus, Typhon, Echidna, and Python were all the progeny of Tartarus and Gaia, with each being a cause of a specific kind of disorder, in Echidna's case, "a cause revenging and punishing rational souls; and hence the upper arts of her are those of a virgin, but the lower those of a serpent", see Taylor 1824, pp. 76–77 n. 63.
- ↑ Meisner, p. 135; Orphic Fragment 58 Kern = Athenagoras, Apology 20 (p. 397); van den Broek, p. 137 n. 20; Fowler 2013, p. 9.
- ↑ Hesiod, Theogony 295–305 (Evelyn-White).
- ↑ Ogden 2013a, p. 81.
- ↑ Aristophanes, Frogs 473–474; Hošek. p. 678. Ogden 2013a, p. 81, calls Aristophanes' description "exuberant", which "need not relate to canon", see also Ogden 2013b pp. 65–66. For the hundred-headed Typhon see Hesiod, Theogony 825; see also Aeschylus (?), Prometheus Bound 351; Apollodorus, 1.6.3. Pindar, Pythian 1.16; 8.15–16, and Olympian 4.7, all give Typhon a hundred heads, but Pindar, fragment 93 apud Strabo, 13.4.6 (Race, pp. 328–329) gives Typhon fifty.
- ↑ Orphic Fragment 58 Kern =Athenagoras, Apology 20 (p. 397); van den Broek, p. 137 n. 20; Fowler 2013, p. 9.
- ↑ Nonnus, Dionysiaca 18.273 ff. (II pp. 82–83).
- ↑ Hymn to Apollo (3) 300–306, 349–369; Ogden 2013a, pp. 40 ff.; Gantz, p. 88; Fontenrose, pp. 14–15; p. 94. Apollodorus, 1.6.3, for example, calls her Delphyne.
- ↑ Fontenrose, pp. 94–97 argues that Echidna and Delphyne (along with Ceto and possibly Scylla) were different names for the same creature.
- ↑ Apollodorus, 1.6.3 calls Delphyne both a drakaina and a "half-bestial maiden"; see Ogden 2013a, p. 44; Fontenrose, p. 95.
- ↑ Hymn to Apollo (3) 304: πῆμα; Hesiod, Theogony 329: πῆμ᾽.
- ↑ According to Apollodorus, 1.6.3, Typhon set Delphyne as guard over Zeus' severed sinews in the Corycian cave; see Ogden, 2013a, p. 42; Fontenrose, p. 94.
- ↑ Hošek, p. 679; Ogden 2013a, pp. 80–81 n. 37. The identification of Echidna fighting Heracles on a restoration of a pediment from the Athenian Acropolis, (see for example Gardner, p. 159) is now rejected.
- ↑ Gardner, p. 78; Pausanias, 3.18.10.
- Taylor, Thomas (1824), The Mystical Hymns of Orpheus: Translated from the Greek, and Demonstrated to be the Invocations Used in the Eleusinian Mysteries, C. Whittingham.
- Trypanis, C. A., Gelzer, Thomas; Whitman, Cedric, CALLIMACHUS, MUSAEUS, Aetia, Iambi, Hecale and Other Fragments. Hero and Leander, Harvard University Press, 1975. ISBN 978-0-674-99463-8.
- Tzetzes, Chiliades, editor Gottlieb Kiessling, F. C. G. Vogel, 1826. (English translation, Books II–IV, by Gary Berkowitz. Internet Archive).
- Valerius Flaccus, Gaius, Argonautica, translated by J. H. Mozley, Loeb Classical Library Volume 286. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1928.
- Roel van den Broek, Studies in Gnosticism and Alexandrian Christianity, BRILL, 1996. ISBN 9789004106543.
- Martin Litchfield West (1966), Hesiod: Theogony, Oxford University Press.
- Martin Litchfield West (1997), The East Face of Helicon: West Asiatic Elements in Greek Poetry and Myth, Oxford University Press. ISBN 0-19-815042-3.
Vikianbarda Exidna (mifologiya) ilə əlaqəli mediafayllar var.