Enerji siyasəti — bir dövlətin və ya təşkilatın enerji istehsalı, paylanması və istifadəsi ilə bağlı müəyyən etdiyi strategiyalar, qərarlar və tədbirlər toplusudur. Enerji siyasəti iqtisadiyyat, ekologiya, milli təhlükəsizlik, texnologiya və beynəlxalq münasibətlər sahələrində mühüm rol oynayır.[1]
Enerji siyasətinin əsas məqsədləri aşağıdakılardır:[2]
- Enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi
- Əlverişli qiymətlərlə və dayanıqlı şəkildə enerji təminatı[3]
- Bərpa olunan enerji mənbələrinin təşviqi
- Ətraf mühitin qorunması və istixana qazlarının azaldılması
- Enerji səmərəliliyinin artırılması və israfın qarşısının alınması[4]
Qlobal miqyasda enerji siyasəti enerji diplomatiyası, enerji daşıyıcılarının tranziti və enerji təhlükəsizliyi məsələləri ilə sıx bağlıdır.[5] Avropa İttifaqı, BMT, Beynəlxalq Enerji Agentliyi kimi qurumlar enerji siyasətinə dair birgə razılaşmalar və hədəflər müəyyənləşdirirlər.
Enerji siyasəti iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə əsas mexanizmlərdən biridir. Paris Sazişi çərçivəsində ölkələr öz enerji siyasətlərini daha çox karbonsuzlaşdırma, alternativ enerji və enerji keçidi istiqamətində yenidən qurmağa başlamışdır.[6]
Azərbaycanın enerji siyasəti əsasən neft və qaz sənayesi üzərində qurulub. Eyni zamanda, ölkə son illərdə bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı, enerji səmərəliliyi və ixrac yönümlü enerji strategiyası sahəsində mühüm addımlar atır.[7]
Çin Xalq Respublikasının enerji siyasəti əsasən sürətli iqtisadi inkişafı dəstəkləmək üçün enerji [8] təminatının genişləndirilməsinə yönəlib. Çin kömürə əsaslanan enerji sistemindən mərhələli şəkildə uzaqlaşaraq nüvə enerjisi, hidroenergetika,[9]günəş enerjisi və külək enerjisi kimi alternativ mənbələrə sərmayələri artırır. Eyni zamanda, Çin dünyanın ən böyük bərpa olunan enerji istehsalçılarından biri hesab olunur və karbon neytrallığına 2060-cı ilədək nail olmaq məqsədi qoyub.
Hindistanın enerji siyasəti artan əhali və sənayeləşmə fonunda enerji ehtiyaclarını ödəməyə yönəlib. Hindistan həm kömürə, həm də bərpa olunan enerjiyə əsaslanan hibrid enerji siyasəti yürüdür. 2030-cu ilə qədər Hindistanın elektrik enerjisinin təxminən 50%-ni günəş və külək kimi təmiz mənbələrdən almağı hədəfləyir. Hökumət "National Solar Mission" proqramı çərçivəsində günəş enerjisi sektorunun inkişafını prioritet sayır.
Ekvadorun enerji siyasəti əsasən hidroenergetikaya əsaslanır. Ölkə elektrik enerjisinin təxminən 80%-ni hidroelektrik stansiyalardan əldə edir. Neft ixracı ölkənin əsas gəlir mənbələrindən biri olsa da, Ekvador hökuməti son illərdə bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı və enerjiyə əlçatanlığın artırılması istiqamətində təşəbbüslər irəli sürüb.
Avropa İttifaqının enerji siyasəti əsasən enerji keçidi, enerji səmərəliliyi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə prinsiplərinə əsaslanır. Avropa Komissiyası "Avropa Yaşıl Müqaviləsi" (European Green Deal) çərçivəsində 2050-ci ilə qədər karbon neytral qitəyə çevrilməyi qarşısına məqsəd qoyub. Enerji birliyi, enerji bazarının liberallaşdırılması və enerji diplomatiyası kimi konsepsiyalar Aİ-nin enerji siyasətində mühüm yer tutur.[10]
Rusiya Federasiyasının enerji siyasəti böyük enerji resursları – xüsusilə neft və təbii qaz ehtiyatları üzərində qurulub. Rusiya dünyanın ən böyük qaz ixracatçılarından biridir və Qərbi Avropa, Çin və Türkiyə kimi regionlarla enerji əlaqələrində mühüm oyunçudur. Enerji sektoru Rusiyanın dövlət büdcəsi və xarici siyasətində strateji əhəmiyyətə malikdir.[11]
Birləşmiş Krallığın enerji siyasəti son illərdə karbonsuz enerji texnologiyalarının təşviqinə yönəlib.[12] Kömürdən istifadənin kəskin azaldılması, külək enerjisinin – xüsusən dənizdə qurulan turbinaların – genişləndirilməsi, eləcə də hidrogen enerjisi və nüvə enerjisi layihələri ölkənin enerji strategiyasının əsas istiqamətləridir. 2050-ci ilə qədər Net Zero (Sıfır Emissiya) hədəfi mövcuddur.[13]
ABŞ-ın enerji siyasəti federal və ştat səviyyələrində fərqli yanaşmalarla xarakterizə olunur. Ölkə şist qazı inqilabı sayəsində enerji müstəqilliyinə doğru böyük irəliləyişlər əldə edib. Eyni zamanda, bərpa olunan enerji sektoruna böyük sərmayələr yatırılır. Paris Sazişinə qayıtdıqdan sonra federal hökumət iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və enerji keçidi sahəsində fəallığı artırıb.[14]
- ↑ "International Energy Outlook 2023 - U.S. Energy Information Administration (EIA)". www.eia.gov. 2025-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-07-16.
- ↑ "UNITED NATIONS FRAMEWORK CONVENTION ON CLIMATE CHANGE (UNFCCC)", The Complete Guide to Climate Change, Routledge, 392–403, 2008-11-28, ISBN 978-0-203-88846-9, İstifadə tarixi: 2025-07-16
- ↑ Sabine, Schlemmer-Schulte, "International Monetary Fund (IMF)", Max Planck Encyclopedia of Public International Law, Oxford University Press, October 2014, ISBN 978-0-19-923169-0, İstifadə tarixi: 2025-07-16
- ↑ "Results and Performance of the World Bank Group 2023". 2023-12-31. doi:10.1596/ieg184584.
- ↑ Krebs, I.; Artola, F. J.; Sovinec, C. R.; Jardin, S. C.; Bunkers, K. J.; Hoelzl, M.; Ferraro, N. M. "Axisymmetric simulations of vertical displacement events in tokamaks: A benchmark of M3D-C1, NIMROD, and JOREK". Physics of Plasmas. 27 (2). 2020-02-01. arXiv:1908.02387. doi:10.1063/1.5127664. ISSN 1070-664X.
- ↑ Farah, Paolo Davide; Rossi, Piercarlo. "National Energy Policies and Energy Security in the Context of Climate Change and Global Environmental Risks: A Theoretical Framework for Reconciling Domestic and International Law Through a Multiscalar and Multilevel Approach". European Energy and Environmental Law Review. 2 (6). December 2, 2011: 232–244. SSRN 1970698.
- ↑ "Nudge • Nudging consumers towards energy efficiency through behavioural science". Nudge (ingilis). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-04.
- ↑ Hamilton, Michael S. Energy Policy Analysis: A Conceptual Framework (ingilis) (0). Routledge. 2014. doi:10.4324/9781315704647. ISBN 978-1-317-47147-9.
- ↑ Robert C. Armstrong, Catherine Wolfram, Robert Gross, Nathan S. Lewis, and M.V. Ramana et al., "The Frontiers of Energy", Nature Energy, Vol 1, 11 January 2016.
- ↑ "WB-6 countries struggling to secure electricity production in their old coal power plants". Balkan Green Energy News (ingilis). 2022-05-31. 2022-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-04.
- ↑ "The links between nuclear power and nuclear weapons -" (ingilis). İstifadə tarixi: 2022-06-04.
- ↑ "PPA structures and parties involved around the world - DLA Piper Corporate PPAs". www.dlapiperintelligence.com. 2022-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-01.
- ↑ "Climate change – Topics". IEA (ingilis). 2022-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-04.
- ↑ Kasturi, Charu Sudan. "Kazakhstan unrest highlights tricky terrain of fuel subsidy cuts". www.aljazeera.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2022-01-15.