Elmi biliyin sosiologiyası (ing. Sociology of scientific knowledge) — elmi biliklərin meydana gəlməsi, yayılması və qəbul edilməsinin sosial amillərlə necə əlaqəli olduğunu araşdıran sosioloji yanaşma.[1] Bu sahə elmi nəzəriyyələrin yalnız daxili məntiq və empirik sübutlarla deyil, eyni zamanda sosial, mədəni və institusional kontekstlərlə formalaşdığını iddia edir.[2]
Elmi biliyin sosiologiyası XX əsrin ikinci yarısında elmi biliklərin təkcə obyektiv və neytral proses deyil,[3] sosial mühitin məhsulu olduğunu iddia edən yanaşmaların inkişafı ilə formalaşmışdır. Bu sahənin əsasını qoyanlardan biri Robert Merton olmuşdur. O, elmin institusional prinsiplərini — universallıq, kommunalizm, qərəzsizlik və təşkil edilmiş skeptisizm kimi təsnif etmişdir.[4][5]
1970–1980-ci illərdə isə SSK sahəsində daha radikal yanaşmalar meydana çıxdı. Xüsusilə Edinburq məktəbi (Barri Barns, Devid Blur və digərləri) Biliyin güclü proqramı (“Strong Programme”) ilə bütün elmi biliklərin — istər doğru, istərsə də yanlış hesab olunan — eyni sosioloji prinsiplərlə izah olunmalı olduğunu irəli sürdülər.[6]
Devid Blur tərəfindən formalaşdırılmış bu yanaşma elmi biliyin sosial səbəblərlə izah edilə biləcəyini və bu izahın həm “doğru”, həm də “səhv” hesab edilən biliklərə eyni dərəcədə tətbiq edilməli olduğunu iddia edir.[7] Bu yanaşma səbəblərin simmetriyası, səbəblərin sosial olması və empirik təhlil prinsiplərinə əsaslanır. Bruno Latur, Stiv Vulqar və Karin Knorr-Tsetina kimi tədqiqatçılar elmi biliklərin laboratoriyalarda necə istehsal edildiyini etnoqrafik metodlarla araşdırmışlar. Onlar elmi faktların sosial qarşılıqlı təsirlər və texniki vasitələrin birgə fəaliyyəti nəticəsində “qurulduğunu” göstərmişlər.[8] SSK həmçinin elmi təşkilatların, maliyyələşdirmə mexanizmlərinin və siyasət qurumlarının elmin istiqamətini necə formalaşdırdığını təhlil edir. Bu, elm siyasəti və ictimai elmi kommunikasiya sahələri ilə kəsişir.[9]
Elmi biliyin sosiologiyası xüsusilə analitik fəlsəfə, elmi realizm və bəzi pozitivist yanaşmalar tərəfindən tənqid olunur.[10] Bu tənqidlər SSK-nın elmə münasibətdə relatiivizmə sürüklənməsi və obyektiv həqiqət anlayışını zəiflətməsi ilə bağlıdır.[11]
- ↑ Ben-David, Joseph. "Sociology of Science". Annual Review of Sociology. 1 (1). 1975: 203–222. doi:10.1146/annurev.so.01.080175.001223. İstifadə tarixi: 2006-11-29.
- ↑ Collins, H. M. and S. Yearley (1992). "Epistemological Chicken". In A. Pickering (Ed.) Science as Practice and Culture. Chicago, Chicago University Press: 301-326. Referenced at ANT resource list University of Lancaster, with the summary "Argues against the generalised symmetry of actor-network, preferring in the interpretive sociology tradition to treat humans as ontologically distinct language carriers". Website accessed 8 February 2011.
- ↑ Mulkay, Michael; Gilbert, G. Nigel. "What is the Ultimate Question? Some Remarks in Defence of the Analysis of Scientific Discourse". Social Studies of Science. 12 (2). 1982: 309–319. doi:10.1177/030631282012002006. ISSN 0306-3127.
- ↑ Stocking, Holly. "On Drawing Attention to Ignorance". Science Communication. 20 (1). 1998: 165–178. doi:10.1177/1075547098020001019.
- ↑ Wehling, Peter. "Beyond knowledge? Scientific ignorance from a sociological point of view". de[ing.]. 30 (6). 2001: 465–484. İstifadə tarixi: 2013-01-19.
- ↑ KUHN, THOMAS, "The Structure of Scientific Revolutions", Philosophy after Darwin, Princeton University Press, 2021-06-08, 176–177, doi:10.2307/j.ctv1jk0jrs.26, İstifadə tarixi: 2021-09-05
- ↑ Baber, Zaheer. Ashmore, Malcolm; Bhaskar, Roy; Mukerji, Chandra; Woolgar, Steve; Yearley, Steven (redaktorlar ). "Sociology of Scientific Knowledge: Lost in the Reflexive Funhouse?". Theory and Society. 21 (1). 1992: 105–119. doi:10.1007/BF00993464. ISSN 0304-2421. JSTOR 657625.
- ↑ "Department of Sociology | Department of Sociology Cornell Arts & Sciences". sociology.cornell.edu. İstifadə tarixi: 2021-09-05.
- ↑ Eriksson, Lena. Scientific Knowledge, Sociology of // The Blackwell Encyclopedia of Sociology. 2007. doi:10.1002/9781405165518.wbeoss048. ISBN 9781405165518.
- ↑ Kusch, Martin. "Sociology of scientific knowledge – research guide". 1998. İstifadə tarixi: February 23, 2012.
- ↑ Collins, H. M. "Introduction: Stages in the Empirical Programme of Relativism". Social Studies of Science. Sage Publications, Ltd. 11 (1). 1981: 3–10. ISSN 0306-3127.
- Baez, John. "The Bogdanoff Affair". 2010.
- Bloor, David (1976) Knowledge and social imagery. London: Routledge.
- Bloor, David (1999) "Anti-Latour". Studies in History and Philosophy of Science Part A Volume 30, Issue 1, March 1999, Pages 81–112.
- Chu, Dominique (2013), The Science Myth---God, society, the self and what we will never know, ISBN 1782790470
- Collins, H.M. (1975) The seven sexes: A study in the sociology of a phenomenon, or the replication of experiments in physics, Sociology, 9, 205-24.
- Collins, H.M. (1985). Changing order: Replication and induction in scientific practice. London: Sage.
- Harry Collins and Steven Yearley. (1992). "Epistemological Chicken" in Science as Practice and Culture, A. Pickering (ed.). Chicago: The University of Chicago Press, 301-326.
- Edwards, D., Ashmore, M. & Potter, J. (1995). Death and furniture: The rhetoric, politics, and theology of bottom line arguments against relativism. History of the Human Sciences, 8, 25-49.
- Fleck, Ludwik. Entstehung und Entwicklung einer wissenschaftlichen Tatsache. Einführung in die Lehre vom Denkstil und Denkkollektiv [Emergence and development of a scientific fact: Introduction to the study of thinking style and thinking collectives] (alman). Verlagsbuchhandlung, Basel: Schwabe. 1935.
- Fleck, Ludwik. Genesis and development of a scientific fact. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. 1979.
- Gilbert, G. N. & Mulkay, M. (1984). Opening Pandora's box: A sociological analysis of scientists' discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
- Latour, B. & Woolgar, S. (1986). Laboratory life: The construction of scientific facts. 2nd Edition. Princeton: Princeton University Press. (not an SSK-book, but has a similar approach to science studies)
- Latour, B. (1987). Science in action : how to follow scientists and engineers through society. Cambridge, MA: Harvard University Press. (not an SSK-book, but has a similar approach to science studies)
- Pickering, A. (1984). Constructing Quarks: A sociological history of particle physics. Chicago; University of Chicago Press.
- Schantz, Richard and Markus Seidel (2011). The Problem of Relativism in the Sociology of (Scientific) Knowledge. Frankfurt: ontos.
- Shapin, S. & Schaffer, S. (1985). Leviathan and the Air-Pump. Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Williams, R. & Edge, D. (1996). The Social Shaping of Technology. Research Policy, vol. 25, pp. 856–899 [1]
- Willard, Charles Arthur. (1996). Liberalism and the Problem of Knowledge: A New Rhetoric for Modern Democracy, University of Chicago Press.
- Zuckerman, Harriet. (1988). "The sociology of science." In NJ Smelser (Ed.), Handbook of sociology (p. 511–574). London: Sage.
- Jasanoff, S. Markle, G. Pinch T. & Petersen, J. (Eds)(2002), Handbook of science, technology and society, Rev Ed.. London: Sage.