Eliza Akunya Rossetti (həmçinin Rosete, Rosseti, d. 1872 - ö. 1946) Meksikalı anarxist və pedaqoq, feminist və jurnalist, inqilabçı və savadsızlığa qarşı Meksika Mədəni Missiyasının lideri.
| Eliza Akunya | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 8 oktyabr 1872[1] |
| Vəfat tarixi | 12 noyabr 1946[2] (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | jurnalist, müəllimə, aktivist |
| Fəaliyyət illəri | 1900-cü ildən |
| Mükafatları | Şablon:Wikidata/P166 |
Mariya Eliza Brigida Akunya Rosetti 8 oktyabr 1872-ci ildə Meksikanın Hidalqo ştatının[3] Mineral del Monte şəhərində Antonio Akunya və Maurisiya Rosetenin ailəsində anadan olub.[4] Onun adı müxtəlif sənədlərdə fərqli formalarda qeyd edilsə də, o, adını Eliza Akunya Rosseti kimi qeyd edirdi.[4] 13 yaşında ikən kənd məktəblərində oxu-yazı, riyaziyyat, milli tarix, pedaqogika və rəsm fənlərini tədris etməyə başlayıb. O, dəfələrlə yoxsulluq və ayrı-seçkiliklə üzləşib, bu da onun formalaşmasına dərin təsir göstərib.[3]
1900-cü ildə Eliza Akunya müəllimlik üzrə təhsilini başa vurub 1901-ci ildə Kamilo Arriaqa tərəfindən yaradılmış "Ponçiano Arriaqa" Liberal Klubuna qoşuldu. Klubun üzvləri, Meksika Liberal Partiyasının qurucuları olan anarxist jurnalistlər Rikardo və Enrike Flores Maqon qardaşlarının qızğın tərəfdarları idilər.[5] Maqon qardaşları Akunyadan təsirləndilər və onu "Ponçiano Arriaqa" klubunun idarə heyətinə dəvət etdilər.[6]
1901-ci ildə o, Porfirio Días hökumətini tənqid etmək məqsədilə təşkil edilən Birinci Liberal klublar konqresində iştirak etdi və Xuana Belen Qutyeres de Mendosa ilə birlikdə "Vésper" qəzetinin yaradılmasına kömək etdi. Qəzetdəki məqalələr katolik kilsəsini tənqid edir, mədənçiləri və işçiləri müdafiə edir, eləcə də Meksika xalqını və Díası diktaturanı qəbul etdiklərinə görə qınayırdı. 1903-cü ildə Akunya, Belen və Mariya del Refucio Véles Meksika liberal klubunun rəhbərliyini təşkil etdilər və 23 fevralda Kamilo Arriaqa tərəfindən yazılmış "Ponçiano Arriaqa liberal klubundan millətə manifest" sənədini imzalayaraq, daha çox liberal və anti-reeleksiyaçı klubların yaradılmasını dəstəklədilər.[4]
Elə həmin il Akunya, Arriaqa, Belen, Flores Maqon qardaşları və Xuan Sarabia həbs olunaraq Belen həbsxanasına salındılar. "Vésper" və digər qəzetlər müsadirə edildi. Həbsxanada Akunya, Dolores Himenes Muro və İnes Malvaes ilə tanış oldu və Belen ilə birlikdə həbsxanadan "Fiat Lyuks" adlı qəzet nəşr etdilər. Onların həbsinə qarşı ictimai etirazlar başladı və üç ildən sonra onlar azad edilərək sürgünə göndərildilər. Akunya, Belen və Arriaqa San Antonio, Texas şəhərinə qaçaraq Fransisko I. Maderonun dəstəyi ilə "Vésper"i yenidən nəşr etdilər. Sara Estela Ramírezin dəstəyi ilə Akunya, Belen və Himenez i Muro feminist məqalələr yazır və Meksika liberal partiyasının ideologiyasını yayırdılar.[4][7]
1907-ci ildə Akunya, Belen və Himenez i Muro "Anauak qızları" adlı, qadınların iş şəraitinin yaxşılaşdırılmasını tələb edən və tətil hərəkatlarını dəstəkləyən təxminən üç yüz libertar qadının daxil olduğu bir qrup yaratdılar. Həmin il o, Meksika Liberal Partiyasının (PLM) rəhbərliyinə qoşuldu. 1908-ci ildə Akunya, Belen, Xose Edilberto Pinelo və Himenez i Muro ilə birlikdə Meksiko şəhərində "Meksika Sosializmi" adlı bir fəhlə təşkilatı qurdu. Onlar "Fiat Luks" qəzetini nəşr etməyə davam edərək, "Qadınlar üçün Qarşılıqlı Cəmiyyət" adlı təşkilatın səsi kimi çıxış edirdilər. Bu fəaliyyətlər və Arriaqanın tərəfdarlarının uğursuz üsyan cəhdi nəticəsində Akunya, Belen, Himenez i Muro və María Dolores Malvaes həbs edilərək Meksika körfəzindəki San Xuan de Ulúa qalasına göndərildilər.[4]
Aprel 1910-cu ildə Akunya, Meksika inqilabının başlanğıcını qoyan, Fransisko I. Maderonun prezidentliyə namizədliyinin elan edildiyi Böyük Müstəqil Milli Konqresin təşkilində iştirak etdi. Həmin il Himenez i Muro və başqaları tərəfindən yaradılan "Kuatemokun Qızları" adlı Anti-Reeleksiyaçı Qadınlar klubuna qoşuldu. O, eyni zamanda radikal mətbuatın bir hissəsi olan "La Guillotina" qəzetini təsis etdi.
1911-1912-ci illərdə o, Flores Maqon qardaşlarından uzaqlaşdı və Arriaqanı dəstəklədi. Mart 1911-ci ildə Akunya Porfirio Díasın devrilməsi məqsədilə Arriaqa tərəfindən təşkil edilən "Takubaya sui-qəsdini" dəstəklədi.[8]
1914-cü ildə o, Xuana Belen Qutyeres de Mendoza ilə birlikdə yerli xalqların hüquqlarını müdafiə edən ilk Meksika qəzeti olan "La Reforma"nı yaratdı.[4]
- ↑ https://web.archive.org/web/20160304092608/http://puertoreal.cnt.es/bilbiografias-anarquistas/4020-2013-10-12-05-44-44.html.
- ↑ 1 2 https://www.elindependientedehidalgo.com.mx/hemeroteca/2013/10/159070.
- ↑ 1 2 Hernández Tállez, Josefina. "Dos mujeres hidalguenses en la lucha por el voto: Elisa Acuña y Enriqueta Monzalvo (Primera parte)" (Spanish). Libre por convicción Independiente de Hidalgo. 31 October 2013. 6 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 April 2015.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Fair, José A. "Elisa Acuña maestra anarcofeminista de Mejico". CNT.es (Spanish). Puerto Real: Confederacion Nacional del Trabajo. 12 May 2011. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2015.
- ↑ Morris, Brian. "Flores Magon and the Mexican Liberal Party". The Anarchist Library. 1994. İstifadə tarixi: 4 April 2015.
- ↑ Mirandé, Alfredo; Enríquez, Evangelina. La Chicana: The Mexican-American Woman (Phoenix). Chicago: University of Chicago Press. 1981. 205–206. ISBN 0-226-53160-0. İstifadə tarixi: 4 April 2015.
- ↑ Palomo Acosta, Teresa. "Sara Estela Ramírez". Handbook of Texas Online. Texas State Historical Association. June 15, 2010. 11 April 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 April 2015.
- ↑ Adams, Jerome R. Liberators, Patriots, and Leaders of Latin America: 32 Biographies (2nd). Jefferson, N.C.: McFarland & Co. 2010. 130–131. ISBN 978-0-7864-4284-3. İstifadə tarixi: 4 April 2015.