"Earth Song" (azərb. Yer Mahnısı) — Maykl Ceksonun "HIStory: Past, Present and Future, Book I" albomundan olan üçüncü sinql. Bu mahnı blyuz, opera və gospel musiqi elementləri əlavə edilmiş bir balladadır. Cekson bu mahnıdan əvvəl "We Are the World", "Man in the Mirror" və "Heal the World" kimi sosial məzmunlu mahnılar ifa etmişdi. Lakin "Earth Song" ilk mahnı idi ki, açıq şəkildə insanları təbiətin və heyvanların qayğısına qalmağa səsləyir, yaradılmış problemləri qabardırdı. Mahnının sözləri və musiqisi Maykl Cekson tərəfindən yazılmış, istehsal prosesinin həyata keçirilməsini isə Cekson, David Foster və Bill Bottrel təşkil etmişlər. Ümumilikdə mahnı müsbət reaksiya ilə qarşılanmış, lakin bəzi tənqidçilər mahnıda övüngənlik olduğunu qeyd etmişlər.
| "Earth Song" | ||||
|---|---|---|---|---|
| | ||||
| Maykl Cekson tərəfindən HIStory: Past, Present and Future, Book I albomunda ifa olunmuş mahnı | ||||
| Yayımlanıb | 27 noyabr 1995 | |||
| Janr | blyuz, gospel, operatic pop | |||
| Dil | ingilis dili | |||
| Müddət |
6:46 (Albom versiyası) 5:02 (Radio versiyası) |
|||
| Bəstəkar | Maykl Cekson | |||
| Sözlərin müəllifi | Maykl Cekson | |||
| Prodüser | Maykl Cekson, David Foster, Bill Bottrell | |||
| Studiya | Epic Records | |||
| Leybl | Epic Records | |||
| Audio nümunəsi | ||||
|
||||
Mahnı üçün 4 coğrafi məkanda olduqca bahalı klip çəkilmişdir. Klipin əsasında dünyanın dağıdılaraq öldürülməsi və yenidən doğulması durur. Mahnıya çəkilmiş klip 1997-ci ildə Qremmi mükafatı nominasiyasına düşmüşdür. Mahnı əksər Avropa ölkələrinin hit-paradlarında ilk beşliyə daxil olmuşdur. Böyük Britaniyada mahnı Maykl Ceksonun ən çox satılan sinqlı olmaqla yanaşı, 1995-ci ilin bir nömrəli yeni il sinqlı adını da almışdır. "Earth Song" ABŞ-də sinql kimi satışa çıxarılmamışdır. Bu mahnıdan sonra Cekson heyvanlar və təbiətin qorunması üçün çalışan təşkilat və birliklərin dəstəyini qazanmışdır.
Bu mahnının çıxarılmasından əvvəl də Cekson sosial məzmunlu mahnılar ifa etmişdi. Kifayət qədər məşhurlaşdıqdan sonra, o, öz məşhurluğundan cəmiyyətin diqqətini müxtəlif sosial problemlərə yönəltmək üçün istifadə edirdi. 1985-ci ildə o, dünyanın və ABŞ–ın diqqətini Afrikadakı kasıblğa, insanların aclıqdan ölməsinə yönəltmək üçün Layonel Riçi ilə birgə "We Are the World" mahnısını yazmışdı. Mahnı bütün zamanların ən çox satılan sinqllarından biri olmuş, 20 milyon nüsxəylə satılaraq Afrikadakı qıtlığın aradan qaldırılması üçün milyonlarla dollar gəlir gətirmişdir. Bu həm də Ceksonun messenat kimi göründüyü ilk vaxtlar idi.[1] Ardınca Maykl "Man in the Mirror" mahnısının bütün gəlirini xeyriyyə məqsədilə istifadə etmişdir.[2][3] O, 1992-ci ildə "Heal the World Foundation" adlı xeyriyyə fondunun əsasın qoymuş və ifa etdiyi növbəti xeyriyyə mahnısını da bu cür adlandırmışdır.[4][5]
Rayan Vaytın xəsətələnərək vəfat etməsindən sonra Cekson kütlənin diqqətini HIV/AIDS virusuna yoluxaraq dünyasını dəyişən milyonlarla insanların probleminə yönəltmiş, onun bu hərəkəti isə bəzi qalmaqallarla müşahidə olunmuşdur. O, Bill Klintonun inaqurasiya mərasimində çıxış etdikdən sonra, açıq bir şəkildə müraciət edərək HIV/AIDS virusundan əziyyət çəkənlərə kömək etməyə çağırmışdır. O, mərasimdə ifa etdiyi "Gone Too Soon" mahnısını "ağ ölüm"ün qurbanı olan insanlara həsr etdiyi bildirmişdir.[6][7]
Maykl Cekson "Earth Song" mahnısınn sözlərini və musiqisini Avstriyada, qaldığı hoteldə yazmış, istehsal prosesində isə ona David Foster və Bill Bottrell kömək etmişdir.[8] Mahnıda arxa vokal səslər "Andrae Crouch's Choir" və Maykl Cekson tərəfindən ifa edilmiş, getdikcə mahnının sonuna yaxın Maykl solo ifanı dayandırır və arxa səslər əsas səs kimi mahnını yekunlaşdırır.[9] İşə başlayarkən, Ceksonun məqsədi sadə musiqisi, lakin asan anlaşılan dərin mənalı sözləri olan mahnı yazmaq olmuşdur. Elə bir mahnı ki, ingilis dilini bilməyən fanatlar da asanlıqla anlasın və birgə ifa də bilsin. O, mahnıda emosional şəkildə bir mesaj göndərmişdir.[10] "Earth Song" özündə bluz, gospel və opera elementlərini birləşdirən bir balladadır. Sosial məzmuna malik olan mahnıda Cekson, müharibələr və insanın digər dağıdıcı fəaliyyəti nəticəsində təbiətə vurulan zərbələrin aradan qaldırılması üçün Allaha yalvarır.[11][12][13][14]
- Musiqi, Sözlər və arxa vokal səslər Maykl Cekson
- Prodüsser Maykl Cekson və Devid Foster
- Prodüsser köməkçisi Bill Bottrell
- Xor ifa Andrae Crouch's Choir
- Fortepiano: Devid Peyç
- Bass gitar: Qay Pratt
- Sintezator: Stiv Porkaro
"Rolling Stone" dərgisindən Ceyms Hanter qeyd edir ki, "Slou operatik – bluz olan "Earth Song" özündə daşıdığı bütüm incə və ali duyğularla birgə ilk növbədə bir sülh şousunu xatırladır."[12] "The Daily Collegian"dan Deepika Peddy mahnı haqqında fikrini ifadə edərkən bildirir ki, Ceksondan başqa birisi bu mahnını oxusaydı, mütlək onun böyük kommersiya gəlirlərini nəzərə alaraq albomun ən mühüm parçalarından biri kimi qabardardı.[15] "Mercury News"dan Sen Couz mahnını "düzgün" və "iztirab dolu" adlandıraraq qeyd edir ki, Cekson yaradıcılığının ilk dövrlərndən etibarən mahnılar üzərində eksperiment aparmağı sevmişdir.[16]
"The Philadelphia Inquirer" qeyd edir ki, mahnı "şəfalı, insanları dini əqidəyə səsləyən ritmik balladadır."[14] "The Sacramento Bee"nin münasibəti isə çox müsbət olmuş, dərc edilən məqalədə Ceksonun vokal performansı "möhtəşəm" sözüylə ifadə edilmişdir.[17]"Rocky Mountain News"dan Maykl Mili yazdığı məqalənin sonunda qeyd edir ki, mahnı "himnvari" və "güclü dini əsər" xarakteri daşıyır.[13] "Ledger-Enquirer" qeyd edir ki, "Earth Song" mahnısında Mayklın "incə, dramatic çağırışına, mahnının sonunda Andrae Crouch Choir layiqli cavab vermişdir."[9] "Contra Costa Times"da mahnı "əsaslı parça və ciddi musiqi" adlandırılır, lakin eyni zamanda eyd edilir ki, mahnı "epik" xarakter daşıyır və "insanda duyğu qırıqlığı yaradır."[18]
"Earth Song" Ceksonun Böyük Britaniyada ən çox satılan sinqlı olmaqla, bir milyon nüsxədən çox satış miqdarına malikdir. Mahnı bu səbəbdən Birləşmiş Krallıq hit-paradlarında birinci yerdə debüt etmiş, yeddi həftə öz yerini qorumuş, 1995-ci ilin dekabr ayında isə yerini U2 qrupuna vermişdir. Bu uğuruna görə mahnı "Christmas number one single" seçilmişdir. Birinci yeri tutmaqla yanaşı, eyni zamanda "Earth Song" "The Beatles" qrupunun 25 il öncə çıxardığı "Free as a Bird" mahnısının uğurunu da təkrar etmişdir. Artıq dekabr ayının əvvəllərində bukmeykerlər Ceksonun Bitlzı da geridə qoyması haqqında məlumat verməkdə idilər.[19][20]
Mahnı eyni zamanda İspaniya və İsveçrədə də birinci yerə yüksəlmiş, əksər Avropa ölkələrində ilk beşliyə daxil olmuşdur.[21] Mahnı Ceksonun Almaniyada "German Singles Chart" da birinci yerə yüksələn ilk mahnısı olmaqla yanaşı, öz mövqeyini beş həftə ərzində qorumuş və eyni zamanda almaniyada müğənninin ən çox uğur qazanan əsəri olmuşdur. Mahnı əksər ölkələrdə qazandığı uğura görə onuncu ən uğurlu pop ilahi kimi də tanınmışdır.[22] Thanks to this, the song is the 10th most successful pop hymn ever in that country[23]
ABŞ-də isə mahnı yalnız radiostansiyalarda səsləndirilmiş, "The Hot Dance Music/Club Play chart" hitparadına daxil olmuşdur. 2006-cı ildə mahnı 55-ci yerdə "Eurochart Hot 100 Singles" hit-paradında peyda olmuş, eyni zamanda Ceksonun 1980–1990-cı illər ərzində çıxardığı ən uğurlu 20 sinqlın toplandığı "Visionary: The Video Singles" toplusuna daxil edilmişdir.
Cekson heyvanların problemlərinə qarşı həssasiyyət göstərməsinə görə "Genesis Award: 1995 Doris Day Music Award" mükafatına layiq görülmüşdür.[24] 2008 – c ildə "Nigeriya Exchange" müəllifi qeyd edirdi: ""Earth Song" insanların diqqətini onların fəaliyyətinə görə dünyanın məhv olmasına və ölümə sürüklənməsinə cəlb etmişdir."[25]
Mahnı üçün çəkilmiş bahalı klipi rejissoru Nik Brant olmuşdur. Klip 1996-cı ildə "Le Film Fantastique: Best Video Award", 1995-ci ildə "Genesis Award: Doris Day Music Award" mükafatlarını qazanmış, 1997-ci ildə ən yaxşı qısa musiqili vido nominasiyasında Qremmi mükafatına layiq görülmüşdür. Klip ictimai məzmuna malik olub heyvanların məhv edilməsi, meşələrin qırılması, havanın zəhərləndirilməsi və müharibə səhnələri ilə zəngindir. Cüekson və müxtəlif millətlərdən olan insanlar klipdə birgə ruhani musiqi – "Earth Song" – un sədaları altında yalvararaq insanların günahının bağışlanmasını və törətdikləri xətaların geri qaytarılmasını xahiş edirlər. Xüsusi effektlərdən istifadə edərək zamanın həyatı geri qaytarması və insanın dünyaya vurduğu zədələrin bərpa olunması canlandırılır. Bununla da insan övladına yeni bir şans verilməsi nümayiş etdirilir. Klip "Heal the World Foundation" xeyriyyə fonduna bəxşişlər etmək çağırışı ilə yekunlaşır.[24][26] Əksər ABŞ telekanalları klipi yayımlamaqdan imtina etmişlər. Klip ABŞ telekanallarında nadir hallarda göstərilir.
Klip dörd coğrafi regionda lentə alınıb. İlk məkan Amazon meşələri olub və klipin yekunlaşdırılmasından bir neçə həftə sonra həmin meşələrin böyük bir hissəsi həqiqətən də məhv edilib. Klipdə meşə sakinləri kimi aktyorlar yox, yerli sakinlər çəkilmişdir. İkinci məkan isə klipin çəkilişləri zamanı müharibənin getdiyi Xorvatiya olmuşdur. Bu məkanda Serbiyada doğulmuş məşhur Xorvatiya aktyoru Slobodan Dimitriyeviç çəkilmişdir. Üçüncü məkan isə, qanunsuz ovlanmalar nəticəsində bir çox heyvanların nəsli kəsilmək qarşısında olan Tanzaniya olmuşdur. Klipin çəkilməsi zamanı heç bir heyvana zərər yetirilməniş, klipdə yer alan öldürülən heyvan kadrları isə sənədli filmlərdən alınmışdır. Lakin klipin çəkilişlər zamanı filin yerli ovçular tərəfindən qanunsuz şəkildə öldürülməsi halı baş vermiş və bu da çəkilərək klipə salınmışdır. Sonuncu məkan isə Warwick, New York olmuşdur. Burada əvvəl sakit olan meşənin sonrdan qırılması və yandırılması səhnələri çəkilmişdir.[26]
Mahnıya çəkilmiş klip HIStory on Film, Volume II, Number Ones və Michael Jackson's Vision toplularına da daxil edilmişdir.
1996-cı ildə Cekson mahnını Böyük Britaniyada, BRIT mükafatlarının təqdimetmə mərasimində ifa etmişdir. O, həmin mərasimə "Yüzilliyin Ən Yaxşı İfaçısı" mükafatının təqdim edilməsi üçün dəvət edilmişdi. İfa zamanı, Maykl səhnədə mahnını oxuyarkən, birdən yerdən kran qalxmış və müğənnini xeyli yüksəyə qaldırmışdı. Maykl bu krannan bir il əvvəl "German TV"də Wetten Dass şousunda ifa zamanı da istifadə etmişdi. Mahnı xorda arxa səslər ifa edən ifaçılara o qədər təsir etmişdi ki, Maykl krannan enən kimi, onlar önə keçərək hamısı Mayklı qucaqlamağa başlamışdılar. Bundan sonra Pulp qrupunun rəhbəri, sərxoş Cervis Kuker icazəsiz səhnəyə çıxaraq müğənninin yanına qaçmış, onu qucaqlamağa çalışaraq, köynəyini yuxarı qaldırmış və guya tufa baş verirmiş kimi görüntü yaratmaq istəmişdir.[24][27][28]
Həmin tədbirdə üç dəfə BRIT mükafatına layiq görülmüş Pulp qrupunun digər üzvləri də iştirak edirdi.[29] Səhnədə baş verən xoşagəlməz hadisədən sonra, Kuker polis idarəsinə aparılaraq səhnədə olan bir neçə uşaq ifaçını əzdiyinə görə sorğulanmş, lakin onun heç bir pis məqsədi olmadığı müəyyən edildikdən sonra azad buraxılmışdır.[30] Müğənni aıqlamasında bildirmişdir ki, bu performansı o qədər də uğurlu saymır, qeyd edilir ki, Cekson bu çıxışı ilə tamaşaçıların gözündə özünün Məsihə bənzər bir obrazın yaratmaq istəmiş və böyük maddi və mənəvi gücü vasitəsilə buna nail olmuşdur.[24][27][28] Cekson Kukerin davranışını "iyrənc və qorxaq hərəkətlər" deyə tənqid etmişdir.[29] Baş vermiş insident haqqında Şərqi Anqliya Universitetinin Poitologiya üzrə professoru Con Stritin "Politics and Popular Culture" əsərində də qeyd edilmişdir. O yazır:
"Lakin populyar mədəniyyətə başqa gözlə baxıb onu daha ciddi incələdikdəəvvəllər fərqinə varmadığın tamam başqa anlamlar və siyasi mesajlar kəşf edirsən. Biz blirik ki, insanın mətni anlaması onu necə eşitməsi və ya oxumasından asılıdır. Ola bilsin ki, Maykl Cekson "Earth song" mahnısının dünyada təbiətə qayğı və diqqətin artırılması məqsədiylə yazmışdı; başqaları – Cervis Kuker kimiləri isə onu başqa cür görmüş və qəbul etmişlər. Bunun bir səbəbi alternativ ədəbiyyatların ortaya çıxmasıdır. Çünki populyar mədəniyyət vasitəsilə göstərlən performans sabit mətnlərə malik olan kitablardan daha təsirli olmaqla, izləyiciyə hansısa işarə vermək, simvollar, səs tonu, görünüş , baxış və sairfərqli vasitələrlə müxtəlif məsələləri anlatmaq imkanı verir.
|
Visionary Single
Austria CD Single
LP Version
|
UK CD #1
UK CD #2
Spain Promo CD
|
Mahnı Rusiya pop müğənnisi Sergey Lazerev tərəfindən də ifa edilmiş və müğənninin 2005-ci ildə çıxardığı "Don't Be Fake" adlı solo albomuna daxil edilmişdir.
Mahnı Ceksonun geri dönüş proqramının bir hissəsi olan 3-D formatlı "This Is It" filmində də istifadə edilmiş, konsertə hazırlıq prosesində Mayklın mahnını ifa etməsi görüntüləri yayımlanmışdır. 2010-cu ilin Qremmi mükafatlarının təqdimatı mərasimində bu görüntülər istifadə edilmiş, arxada həmin görüntülər yayımlanarkən, səhnədə tanınmış dünya ulduzları – Cenifer Hadson, Karri Andervud, Smoki Robinson, Selin Dion və Aşer birgə mahnını ifa etmişlər. Film original 3-D formatında proqram zamanı yayımlanmışdır. Bu səb əbdən də hələ Qremmi mükafatlarının təqdimolunma mərasimindən bir həftə əvvəl insanlar 3-D eynəkləri əldə etməyə çalışmışlar. Daha sonra Mayklın böyük övladları Paris və Prins Cekson "Ceksonun Həyat Başarısı" mükafatını qəbul etmək üçün səhnəyə gəlmiş və hər ikisi qısa nitq söyləyərək, insanlara təşəkkür etmişlər. Bu 7 iyun, 2009-cu ildə Ceksonun dəfn mərasimindən sonra uşaqların kütlə qarşısında birinci çıxışı idi.
|
|
| Sələfləri East 17 |
UK Christmas number-one single
"Earth Song" |
Xələfləri Spice Girls |
| Sələfləri "I Believe" / "Up on the Roof" by Robson & Jerome |
UK Singles Chart number-one single 3 Dekabr 1995 – 7 Yanvar 1996 |
Xələfləri "Jesus to a Child" by Corc Maykl |
- ↑ Taraborrelli, p. 340–344
- ↑ "Blacks who give back". Ebony. 1990. 8 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ Taraborrelli, p. 382
- ↑ George, p. 45–46
- ↑ Harrington, Richard. "Jackson to Tour Overseas". The Washington Post. 5 fevral 1992. (#accessdate_missing_url)
- ↑ "Stars line up for Clinton celebration". Daily News of Los Angeles. 19 yanvar 1993. (#accessdate_missing_url)
- ↑ Smith, Patricia. "Facing the music and the masses at the presidential gala". The Boston Globe. 20 yanvar 1992. (#accessdate_missing_url)
- ↑ Jackson, Michael. HIStory booklet. Sony BMG. p 36
- ↑ 1 2 "Jackson disappoints with HIStory". Ledger Enquirer. 23 iyun 1995. 19 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ Grant, Adrian. Michael Jackson : Making History. Omnibus Press. 1998. ISBN 0711967237.
- ↑ Pareles, Jon. "Pop View; Michael Jackson Is Angry, Understand?". The New York Times. 18 iyun 1995. 11 mart 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ 1 2 Hunter, James. "Michael Jackson HIStory". Rolling Stone. 10 avqust 1995. 4 avqust 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ 1 2 Mehle, Michael. "Can Michael Jackson make a comeback?". Rocky Mountain News. 20 iyun 1995. 19 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ 1 2 "Jackson promises new CD in spring". The Philadelphia Inquirer. 25 fevral 1995. 13 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ Reddy, Deepika. "Jackson's latest lives up to his character". The Daily Collegian. 23 iyun 1995. 26 fevral 2001 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ "Is Michael Jackson HIStory?". San Jose Mercury News. 19 iyun 1995. 27 noyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ "Michael Jackson back from Neverland..." The Sacramento Bee. 20 iyun 1995. 1 may 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ "HIStory's a Thriller". Contra Costa Times. 18 iyun 1995. 1 may 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)
- ↑ Hinckley, Davis. "Extra! Extra!". New York Daily News. 5 dekabr 1995. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011. (#apostrophe_markup)[ölü keçid]
- ↑ British Hit Singles and Albums. Guinness World Records. 2006. səh. 49. ISBN 1-904994-10-5.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 "M. Jackson – Earth Song (nummer)". www.ultratop.be. 20 may 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 7 aprel 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 may 2011.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 11 iyun 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 may 2011.
- ↑ 1 2 3 4 George, p. 48–50
- ↑ Sylva, Ifedigbo. "Scammers New Anthem; "Mugu Don Pay !!!". Nigeria Exchange. 27 oktyabr 2008. 18 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ 1 2 Michael Jackson HIStory on Film volume II VHS/DVD
- ↑ 1 2 Pinkerton, Lee. The Many Faces of Michael Jackson. Music Sales Distribution. 1997. səh. 55. ISBN 0711967830.
- ↑ 1 2 "Brits behaving badly". BBC. 4 mart 2003. 15 fevral 2003 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ 1 2 McKie, John. "Brits brawl as Cocker 'pulps' Jackson chorus". The Independent. London. 21 fevral 1996. 19 iyul 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ Pryor, Fiona. "Bad behaviour at the Brit Awards". BBC News. 14 fevral 2007. 4 sentyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ Street, John. Politics and Popular Culture. Temple University Press. 1997. səh. 36. ISBN 1566396034.
- ↑ 1 2 "Swiss Singles Chart Archives". hitparade.ch. 7 iyul 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 10 may 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2011.
- ↑ "Download French Single Top 50". LesCharts.com. Hung Medien. 16 aprel 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ "Michael Jackson – Earth Song (song)". SwedishCharts.com. Hung Medien. 4 yanvar 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ "UK Singles Chart". The Official Charts Company. 30 iyul 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2011.
- ↑ [1]
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 6 oktyabr 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2011.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 23 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2011.
- George, Nelson (2004). Michael Jackson: The Ultimate Collection booklet. Sony BMG.
- Taraborrelli, J. Randy. The Magic and the Madness. Terra Alta, WV: Headline. 2004. ISBN 0-330-42005-4.