Dorotea Erksleben (alm. Dorothea Christiane Erxleben ; 13 noyabr 1715[1][2][…], Kvedlinburq, Prussiya, Müqəddəs Roma imperiyası – 13 iyun 1762[1][2][…], Kvedlinburq, Prussiya, Müqəddəs Roma imperiyası) — Alman Maarifçiliyi dövrünün filosofu və Almaniyada tibb üzrə doktorluq dərəcəsi almış ilk qadın həkim.[4]
| Dorotea Erksleben | |
|---|---|
| alm. Dorothea Christiane Erxleben | |
 | |
| Doğum adı | Dorothea Christiane Leporin[3] |
| Doğum tarixi | 13 noyabr 1715[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 13 iyun 1762[1][2][…] (46 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Uşaqları | 9 (Johann Christian Polycarp Erxleben, Johann Heinrich Christian Erxleben daxil olmaqla) |
| Elm sahəsi | sağlamlıq elmləri[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dorotea Leporin Kristian Polikarp Leporin və Anna Sofiya (qızlıq soyadı Meynike) Leporinin ailəsində anadan olmuşdur. Atası Aşersleben şəhərində həkim idi, daha sonra isə Kvedlinburqda bələdiyyə tibb işçisi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Anası Anna Sofiya isə Albert Meynikenin qızı idi.[5] Doroteanın doğulduğu ev Kvedlinburqda, Ştaynvq 51 ünvanında yerləşir və hazırda memarlıq abidəsi kimi qorunur.[6]
Dorotea erkən yaşlarından qeyri-adi intellektual bacarıqları və elmi araşdırmalara marağı ilə seçilirdi.[7][8] O dövrdə qızlar üçün məktəb və universitetlərə qəbul qadağan olunduğuna görə, o, yerli gimnaziyanın rektoru tərəfindən fərdi şəkildə, məktub yazışmaları vasitəsilə latın dili üzrə təhsil almağa başlamışdır. Atası onun təhsilinə böyük önəm verirdi və Doroteanı qardaşı Kristian Polikarp Leporin ilə birlikdə dərslərə cəlb edirdi.[9] O, burada xarici dillər, təbiət elmləri, incəsənət, eləcə də nəzəri və praktiki tibb sahələrini öyrənmişdir. Dorotea 16 yaşında olarkən, atası ona və qardaşına xəstələrə qulluq etmək icazəsi vermişdir. Qardaşı universitetə qəbul olunduqda, Dorotea da tibbi təhsil almaq istəyirdi. O, qadınların təhsil almasına qoyulan qadağalar haqqında düşüncələrini yazmağa başlamış və atasının tövsiyəsi ilə bu yazıları nəşr etdirmişdir.[10]
O, İtaliyada təhsil alan qadın alim Laura Bassinin nümunəsindən ilhamlanaraq universitetə qəbul olunmaq üçün müraciət etmiş və Prussiya kralı II Fridrix onun ərizəsini qəbul etmişdir.[11] Lakin bu zaman qardaşı hərbi xidmətə çağırıldığı üçün Dorotea təhsilini təxirə salmış və atasına xəstələrə baxmaqda kömək etməyə davam etmişdir.[12] Atasının vəfatından sonra isə özbaşına tibb praktikasına davam etmiş, lakin bu fəaliyyətinə görə yerli həkimlər tərəfindən şarlatanlıqda ittiham olunmuşdur. Ona bildirildi ki, tibb sahəsində işləmək istəyirsə,[13] rəsmi təhsil almalı və doktorluq dərəcəsi qazanmalıdır. Dorotea dissertasiyasını təqdim edərək, tibb üzrə doktorluq imtahanını müvəffəqiyyətlə vermiş və latın dilində suallara cavab verməsi ilə imtahan komissiyasını heyran etmişdir.[14] Universitet rektoru onun çıxışını yüksək qiymətləndirərək, onu "kişi kimi" bacarıqlı adlandırmışdır. O, doktorluq dərəcəsini aldıqdan sonra tibb sahəsində çalışmaq hüququ qazanmışdır.
Dorotea Erkslebenin yazdığı traktat ("Gründliche Untersuchung") maarifçilik dövrünün ən mühüm feminist nəzəriyyələrindən biridir.[15] O, qadınların təhsil almasına mane olan sosial qadağaları və yanlış inancları tənqid edirdi. Erksleben sübutlarla göstərirdi ki, bu qadağalar məntiqsiz və əsassızdır. O, qadınların elmi və akademik fəaliyyətə yararsız olduqları fikrini təkzib edərək, bu düşüncənin dini baxımdan da ziddiyyətli olduğunu qeyd edirdi. Əgər qadınlar intellektual cəhətdən kişilərdən zəif olsaydı, bu, onların ruhunun da kişilərdən fərqli olması demək olardı ki, bu da teoloji baxımdan qəbuledilməz idi.
Erksleben həmçinin vurğulayırdı ki, qadınların təhsildən kənarlaşdırılmasını əsaslandırmaq üçün irəli sürülən arqumentlər (fiziki zəiflik, həssaslıq və s.) əslində müəyyən sayda kişiyə də aid edilə bilər. Əgər bu arqumentlər məntiqli olsaydı, o zaman eyni xüsusiyyətlərə malik olan kişilər də təhsildən kənarlaşdırılmalı idi. Onun fikrincə, qadınların təhsil alması mümkündür, vacibdir və cəmiyyət üçün faydalıdır.
- ↑ 1 2 3 4 Dorothea Christiane Erxleben // FemBio database (alm.).
- ↑ 1 2 3 4 Dorothea Christiana Erxleben // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ https://link.springer.com/article/10.1007/s00129-012-3031-8.
- ↑ Weishaupt, Marina. "Deutschlands erste Ärztin: Wer war Dorothea Christiana Erxleben?". National Geographic Deutschland (alman). 7 March 2022. 2022-11-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-26.
- ↑ Markau, Kornelia. Dorothea Christiana Erxleben (1715 – 1762): Die erste promovierte Ärztin Deutschlands. Eine Analyse ihrer lateinischen Promotionsschrift sowie der ersten deutschen Übersetzung (PDF) (Tezis) (alman). Martin Luther University of Halle-Wittenberg. 2006. doi:10.25673/2555. 2025-03-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-13.
- ↑ Findlen, Paula. "Science as a Career in Enlightenment Italy: The Strategies of Laura Bassi". Isis (ingilis). 84 (3). 1993: 441–469. doi:10.1086/356547. ISSN 0021-1753. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-13.
- ↑ "Encyclopedia.com website, Erxleben, Dorothea (1715–1762)". 2024-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-13.
- ↑ "Brooklyn Museum website, Dorothea Leporin-Erxleben". 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-13.
- ↑ "Beyond Amphiphilicity website, Women in Natural Sciences". 2024-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-13.
- ↑ Rückert, Ulrike. "Dorothea Erxleben: Deutschlands erste Ärztin". Deutschlandfunk Kultur (alman). 13 November 2015. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-26.
- ↑ British Library website, Germany's first female doctor: Dorothea Erxleben, 1715-1762, article by Susan Reed dated 13 November 2015
- ↑ Ferry, Georgina. "Dorothea Leporin Erxleben: German doctor of the Enlightenment". The Lancet. 403 (10436). April 2024: 1533. doi:10.1016/s0140-6736(24)00761-x. ISSN 0140-6736. PMID 38642944 (#bad_pmid).
- ↑ "Harz Dorothea Christiane Erxleben website, About Us". 2025-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-13.
- ↑ "Die Dauerserie "Frauen der deutschen Geschichte"". 9 February 2006 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Dorothea Christiane Erxleben's 300th Birthday Doodle - Google Doodles". doodles.google (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-05-28.
- Howard, Sethanne. "SCIENCE HAS NO GENDER: The History of Women in Science". Journal of the Washington Academy of Sciences. 93 (1). 2007: 1–15. JSTOR 24536249.
- Poeter, Elisabeth. "Gender, Religion, and Medicine in Enlightenment Germany: Dorothea Christiane Leporin's Treatise on the Education of Women". NWSA Journal. 20 (1). 2008: 99–119. doi:10.1353/ff.2008.a236182. JSTOR 40071254.
- Schiebinger, Londa. "The Anatomy of Difference: Race and Sex in Eighteenth-Century Science". Eighteenth-Century Studies. 23 (4). 1990: 387–405. doi:10.2307/2739176. JSTOR 2739176.
- "The First Lady Doctor". The British Medical Journal. 1 (2416): 952. 1907. JSTOR 20294024.
- Ludwig, H. "Dorothea Christiana Erxleben (1715–1762): Erste promovierte Ärztin in Deutschland". Der Gynäkologe. 45 (9). September 2012: 732–734. doi:10.1007/s00129-012-3031-8.
- Bolter, Christina. Dorothea Erxleben: Eighteenth-Century Role Model for Today's Working Parent (Tezis). December 2002. hdl:10125/7060.