Dodanim (ivr. דֹּדָנִים, Dōḏānīm) və ya Rodanim (ivr. רֹדָנִים, Rōḏānīm; yun. Ρόδιοι, Ródioi) — "Yaradılış kitabı"nda "millətlər masası"na görə, İavanın oğlu[1] və beləliklə, Nuhun nəticəsi. "Yaradılış kitabı"nın 10:4-cü ayəsinə görə, Dodanimin qardaşları Elisa, Farsis və Kittim idi. O, adətən Rodos adasının xalqının əcdadı kimi əlaqələndirilir,[2] lakin sözügedən toponim və ya etnonimin lokalizasiyası barədə çoxlu nəzəriyyələr mövcuddur.[3]
Ənənəvi ivritdilli əlyazmalarında Dodanim və Rodanim yazımları arasında bölünmə var. Tarixçilərə görə, bunlardan biri, ehtimal ki, köçürənin səhvidir, çünki ivrit dilində R və D hərfləri (müvafiq olaraq ר və ד kimi işarələnir) qrafik olaraq çox oxşardır.[4] "Samiri tövratı" və "I dalnamələr kitabı"nın 1:7-ci ayəsində Rodanim yazılır,[5] "Septuaginta" isə Rodioi adını verir. Dodanimlər ya yunanlarla qohum hesab olunur,[6] ya da sadəcə yunanlar kimi qəbul edilirdi.[7]
Kennet Kitçen iki əlavə mümkün etimologiyanı müzakirə edir. Onun təklif etdiyi bir ehtimala görə, həm Dodanim, həm də Rodanim adı orijinal Dordanimdən qısaldılmışdır. Bu, "Yaradılış Kitabı"nın 10:4-cü bölməsində orta "r" hərfinin itirilməsi (Dordanim > Dodanim) və "I Salnamələr Kitabı"nın 1:7-ci bölməsində başlanğıc "d" hərfinin itirilməsi (<Do>rdanim > Rodanim) ilə baş vermişdir. Dardanayu III Amenofis dövründə Egey adlarının Misirdə qeydə alınan siyahısında və e.ə. 1275-ci ildə Kadeş döyüşündə II Ramzesə qarşı het ittifaqçıları arasında qeyd olunur.[8] O həmçinin, Dodanim adının Amarna məktublarında xatırlanan və mənşəyi ilə şəxsiyyəti hələ də "xeyli şübhə" ilə əhatə olunmuş qədim Yaxın Şərq xalqı Danunim adının dəyişdirilmiş forması ola biləcəyini təklif edir.[9]
Bundan başqa, ivrit dilində "-im" çoxluq şəkilçisidir və bu ad Rodos sakinlərinə aid edilir.[10]
Dodanim Homer tərəfindən xatırlanır.[11] Yerusəlimli Tarqum öz ölkəsini Dordaniya adlandırır, Tarqum Neofiti isə Dodoniya olaraq adlandırır. İosif Flavi Dodanim adını Kiprdə yerləşən Kittim ilə eyniləşdirir.[12]
Epir regionunda yerləşən Dodona,[13] İlliriyadakı Dardaniya ("Yaradılışı Rabba"da olduğu kimi),[14] Dardanel boğazı ətrafında yaşayan dardanlar,[15][16][17][18] qədim Yunanıstanı fəth etmiş dorilər[19] və Rodos adası[3][20] ilə əlaqələr təklif edilmişdir. Samuil Boxart Rodanim formasını Rona çayının latın dilindəki adı olan Rodana ilə əlaqələndirmişdir.[21] Frans Deliç Dodanim şəxsiyyətini qədim yunan mifologiyasındakı Dardan ilə eyniləşdirmişdir,[22] Cozef Mid isə onu Dodonada kahinliyi olan Yupiter Dodoney ilə bərabər tutmuşdur.[23] Bəziləri "Dedanim" adını Dəniz xalqlarından biri olan danaylılar, Levantın daniyayum xalqı və Kipr adası üçün assuriyalıların istifadə etdiyi "İdanana" adı ilə əlaqələndirir.[24]
Təxminən b.e. 70-ci illərdə yaşamış Psevdo-Filonun yazılarında Dodanimin oğulları İfev, Baat və Fenexdir. Bunlardan sonuncusu Babil qülləsi dövründə yafəti xalqların şahzadəsi təyin edilmişdir.[25]
- ↑ Доданим // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913
- ↑ Nahum Slushetz. הוצאת החבל הימי. Haval Hami La'Israel Publishing. 1948. səh. 90.
- ↑ 1 2 E. Robertson: Notes on Javan. In: The Jewish Quarterly Review 20/3, 1908, S. 473
- ↑ Biblica Hebraica by Rudolf Kittel (1905)
- ↑ Thomson, J.E.H. The Samaritans: Their Testimony to the Religion of Israel. Edinburgh and London: Oliver and Boyd. 1919. səh. 292.
- ↑ The Bible Knowledge Commentary: Old Testament
- ↑ The western paradise: Greek and Hebrew traditions by James E. Miller, 1996, "The four sons of Javan, Kittim, Elisha, Tarshish and Dodanim, do not divide the Greeks along the lines they divided themselves,"
- ↑ Kitchen, Kenneth A. On the Reliability of the Old Testament. Grand Rapids and Cambridge: William B. Eerdmans Publishing Company. 2003. səh. 593. ISBN 9780802849601.
- ↑ Boardman, John. The Cambridge Ancient History: Volume 3, Part 1. Cambridge University Press. 1982. səh. 430. ISBN 9780521224963.
- ↑ The International Standard Bible Encyclopedia
- ↑ Homer: İliada II 654. ff.
- ↑ Flavius Josephus, Epiphanius von Salamis, Adversus haereses 30, 25
- ↑ Spicilegium geographiae Hebraeorum exterae. Göttingen 1769/1780
- ↑ Barnes' Notes on the Bible Gen. 10:4
- ↑ Роданим // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913
- ↑ "Лопухин А. П. Толковая Библия. Толкование на книгу Бытия. Глава 10:4". 2023-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-23.
- ↑ Die Phoenizische Sprache, Entwurf einer Grammatik nebst Sprach- und Schriftprobe, Halle 1869, 99
- ↑ Die Völkertafel der Genesis Ethnographische Untersuchungen, Gießen 1850, 104f.
- ↑ Alt-Orientalische Forschungen 11, 422 ff
- ↑ Clarke's Commentary on the Bible Gen 10:4
- ↑ Geographia sacra seu Phaleg et Chanaan. Caen 1646 / Frankfurt 1681
- ↑ Keil and Delitzsch Biblical Commentary on the Old Testament Gen 10:4
- ↑ Gill's Exposition of the Entire Bible, Gen 10:4
- ↑ אהרן דמסקי, עולם התנ"ך בראשית, תל אביב, 1993, עמ' 74
- ↑ Philo V:1 "Then came the sons of Cham, and made Nembroth a prince over themselves: but the sons of Japheth made Phenech their chief: and the sons of Sem gathered together and set over them Jectan to be their prince.", Philo VI:14