Demokratiya ocağı və ya Kanune Demokrasi — 1943-cü ildə Təbrizdə yaradılmış təşkilat. Təşkilatın hədəfi İran Konstitusiyasında yazılmış demokratik azadlıqların əməli olaraq həyata keçirilməsini, Azərbaycanda əyalət əncümənlərinin bərpasını, Azərbaycanın iqtisadi və mədəni inkişafı üçün dövlətin daha çox diqqət ayırmasını təmin etmək olub.
| Demokratiya ocağı | |
|---|---|
| Yaranma tarixi | 1943 |
| Ləğvolma tarixi | 1944 |
| Rəsmi dili | Azərbaycan türkcəsi |
| Mərkəzi | |
| Qurucusu | Hilal Nasiri, Mir Mehdi Çavuşi, Xəlil Azərbadeqan, Hüseyn Rizvan, Cəfər Əxgəri |
| Sədr | Xəlil Azərbadeqan |
1941-ci ilin avqust sentyabr aylarında Britaniya və SSRİ qoşunları İrana daxil oldular.[1][2][3] 1941-ci il sentyabrın 17-də Rza Pəhləvi taxtından imtina edərək İranı tərk etdi.[4][5][6] Bundan sonra ölkə ərazisində həbsdə olan siyasi məhbuslar azadlığa buraxıldılar və müxtəlif siyasi təşkilatlar yaranmağa başladı.[7][8] Demokratiya ocağı təşkilatı 1943-cü ilin yayında Təbrizdə yaradılıb.[9][10][11][12] Təşkilatın qurucuları Hilal Nasiri, Mir Mehdi Çavuşi, Xəlil Azərbadiqan, Hüseyn Rizvan, Cəfər Əxgəri olub.[11][13][5] Təşkilatın sədri Xəlil Azərbadiqan seçilib.[10] Təşkilat İran Konstitusiyasında yazılmış demokratik azadlıqların əməli olaraq həyata keçirilməsini, Azərbaycanda əyalət əncümənlərinin bərpasını[14] və Azərbaycanın iqtisadi və mədəni inkişafı üçün dövlətin daha çox diqqət ayırmasını tələb edirdi.[12] Təşkilatın əsas üzvləri ziyalılar və kəndlilər idi. Mircəfər Pişəvəriyə görə "Demokratiya ocağı" təşkilatının tək səhvi fəhlə sinfini təşkilata cəlb edə bilməməkləri olub.[15] Təşkilat əsasən Təbriz və Üskü şəhərində fəaliyyət göstərib.[15] Təşkilatın proqramında Tudə Partiyasından fərqli olaraq kəndlilərə pulsuz torpaq paylayacaqları qeyd edilmişdi.[11][16] Təşkilat İranda XIV Məclis seçkilərində uğur qazana bilmədiyi üçün getdikcə nüfuzdan düşdü.[17] 1944-cü ilin noyabr ayında Tudə Partiyası ilə birləşdi.[11][18][12]
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 64
- ↑ "WW2 People's War - Fact File : Persia Invaded". www.bbc.co.uk. 2012-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
- ↑ "World War II - Pacific, Japan, Allies | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2025-03-07. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 113
- ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 35
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 65
- ↑ Məmmədli, 2009. səh. 99
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 13
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 90
- ↑ 1 2 Həsənov, 2004. səh. 65
- ↑ 1 2 3 4 Ağayeva, 2004. səh. 18
- ↑ 1 2 3 Rəhimli, 2015. səh. 29
- ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 117
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 14
- ↑ 1 2 Pişəvəri, 2005. səh. 43
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 46
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 47
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 80
- Ağayeva, Gözəl. Təbriz ədəbi mühiti (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2004. səh. 168. ISBN 9952403356.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121.
- Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 9789952817607.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
- Rəhimli, Əkrəm. 21 Azərə gedən yol:Güney Azərbaycanda milli-demokratik hərəkat:1941-1946-cı illər (az.). Bakı: Araz nəşriyyatı. 2015. səh. 240. ISBN 9789952828528.