Danimarka xalq musiqisi (dan. spillemandsmusik) müasir dövrdən əvvəlki Danimarkaya aid musiqi janrıdır. Bu dövrdə şəhərlərdə bir və ya bir neçə şəhər musiqiçisi (spillemand) olurdu və onlar rəqslərdə, keçid mərasimlərində və müəyyən ayinlərdə ifa edirdilər.
XVII və XVIII əsrlərdə peşəkar musiqi ifaçılığı şəhər musiqiçilərinin inhisarında idi. Onlar təkcə şəhərlərdə deyil, qonşu kənd yerlərinə də gedərək musiqi ifa edirdilər. Şəhər musiqisi və rəqs üslubları, xüsusilə Avropanın digər bölgələrindən gələnlər, kəndlərə nüfuz edərək əvvəlki musiqi üslublarını demək olar ki, tamamilə sıradan çıxarmışdı. Bu dövrdə fidel ən vacib musiqi aləti kimi qəbul olundu və zəncirvari rəqslərdən fərdi cütlüklə icra edilən rəqslərə keçid baş verdi.
1900-cü illərə qədər xalq musiqi Danimarkanın ümumi musiqi mədəniyyətinin əsas hissəsi idi, lakin şəhərləşmənin artması və klassik musiqinin yayılması nəticəsində kənd yerlərinə sıxışdırıldı.[1]
Orta əsrlərdən XIX əsrə qədər olan dövrdə zəncirvari rəqslər, yürüşlər və ayin rəqsləri haqqında qeydlər mövcuddur. Bu rəqslər adətən nağaralar və mahnı oxunması ilə müşayiət edilirdi.
XVII və XVIII əsrlərdə Danimarkada musiqi rəsmi şəhər musiqiçilərinin (stadsmusikant) inhisarında idi. Bu musiqiçilər peşəkar olaraq şəhərlərdə yetişdirilirdi. Bu səbəbdən kənd yerlərində yerli musiqi ənənələri demək olar ki, qorunmamışdı.
Bəzi bölgələr, məsələn Bornholm və Amager, heç vaxt bu monopoliyaya tabe olmamışdı. Digər yerlərdə isə, məsələn Fanö adasında, yerli musiqi ənənələri müəyyən razılaşmalar vasitəsilə qorunmuşdu – buradakı yerli musiqiçilər Ribedən olan şəhər musiqiçiləri ilə müqavilə bağlayaraq adada musiqi ifa etmək hüququ əldə etmişdilər. Şəhər musiqiçiləri bəzi "çirkin" hesab etdikləri alətlərin istifadəsinə qarşı çıxırdılar, məsələn nağaralar, qarmonlar və qaval. Bu dövrdə fidellər rəqs musiqisinin əsas alətinə çevrildi.[2]
1500-cü illərdən başlayaraq orta əsrlərə aid zəncirvari rəqslər yerini fərdi cütlüklə icra edilən rəqslərə verdi. Danimarkada qeydə alınmış ilk cütlüklə icra edilən rəqs Polşa mənşəli "pols" rəqsi idi. Bu rəqs XVI əsrdə İsveçdə populyar idi və XVII əsrin ikinci yarısında Danimarka kəndlərində yayılmışdı. XVIII əsrdə pols və menuet ən geniş yayılmış rəqslərdən idi. Polşa rəqsləri adətən iki hissədən ibarət olurdu: yavaş marş və daha sürətli 3/4 ölçülü ikinci hissə. Ən qədim musiqi notlarında tez-tez yalnız birinci hissə qeyd olunurdu, çünki fideli çalan musiqiçilər ikinci hissəni improvizasiya edirdi.
XVIII əsrin sonlarında İngilis üslubunda kontra və kvadrat rəqsləri populyarlıq qazandı. XIX əsrdə vals şəhərlərdə ən məşhur rəqs oldu, baxmayaraq ki, əvvəlcə kənd yerlərində yayılmışdı. Hopsa, raylender, qalop, sveitrit və skottiş kimi digər XIX əsrə aid rəqslər İngilis üslublu rəqslərlə qarışmış və zamanla öz yerli formalarını inkişaf etdirmişdilər. 1850-ci illərdə isə polka və mazurka ən populyar rəqslərdən oldu.
XIX əsrin sonuna doğru ənənəvi rəqs mədəniyyəti İngiltərə, Cənubi Avropa və Amerikadan gələn müasir rəqslərlə əvəzlənməyə başladı.[3] Bununla belə, Fanö adasından gələn "sonderhoning" və "fannik" rəqsləri Danimarka ənənəvi musiqisinin əsas repertuarında qalmışdır. Bu rəqslər erkən Polşa mənşəli rəqslərin izlərini qoruyur.
XX əsrin əvvəllərində ənənəvi rəqslərin itirilməsinin qarşısını almaq üçün 1901-ci ildə "Xalq rəqslərinin təşviqi assosiasiyası" yaradıldı. Bu təşkilat 1750–1850-ci illər arasındakı populyar rəqsləri qorumağa yönəlmişdi. XX əsrin ilk onilliklərində belə təşkilatlar Danimarkanın bir çox bölgəsində yaradıldı və 1929-cu ilə qədər 16,000 üzvü olan xalq rəqsi birlikləri fəaliyyət göstərirdi.
Bu birliklər xalq rəqslərinin populyarlaşdırılmasına kömək etsə də, rəqsləri müəyyən standart formaya salaraq homogenləşdirdi. Bu səbəbdən bəzi qeyri-rəsmi təşkilatlar yerli rəqs ənənələrini qoruyub saxlamaq üçün "Köhnə Rəqs" (Old Dance) adı altında fəaliyyət göstərməyə başladılar. Fano, Lesoye, Aeroye və Qərbi Yutlandiyanın bəzi hissələri XIX əsrin sonlarından XX əsrin ortalarına qədər ənənəvi rəqslərini qoruyub saxlamışdır.[4][5]
Ən qədim Danimarka ənənəvi musiqisi musiqiçilərin əl ilə yazılmış not dəftərlərindən məlumdur. Rasmus Stormun (təxminən 1760) böyük not kolleksiyası bu sahədə ən əhəmiyyətli mənbələrdən biridir.
Danimarka xalq melodiyalarının sistemli şəkildə toplanması XIX əsrin əvvəllərində başladı. Svend Qrundtviq (1824–1883), А. P. Berqqrin (1801–1880) və Evald Tanq Kristensen (1843–1929) kimi alimlər əhəmiyyətli xalq mahnıları və melodiyalar topladılar.
XX əsrin əvvəllərində Danimarkada etnologiya elminin inkişafı ilə folklorun, o cümlədən musiqi, mahnılar və rəqslərin toplanması daha sistemli və ciddi şəkildə aparılmağa başlandı.[6]
- ↑ Bæk, John. 2006. Dansk Spillemandsmusik 1660 – 1999 — med særligt henblik på spillestilen. MA thesis, University of Aarhus.[1] Arxiv surəti 25 aprel 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2012-04-25 at the Wayback Machine (dan.):11–44
- ↑ Koudal, Jens Henrik. 1997. "The impact of the 'Stadsmusikant' on Folk music" in Doris Stockmann & Jens Henrik Koudal (eds). 1997. Historical studies on folk and traditional music: ICTM Study Group on Historical Sources of Folk Music, conference report, Copenhagen, 24–28 April 1995. Museum Tusculanum Press
- ↑ Urup, Henning. 1976. "Dansk spillemandsmusiks forudsætninger, kilder og særlige karaktertræk" in Musik og forskning 2, Copenhagen [2] Arxiv surəti 4 mart 2016 tarixindən Wayback Machine saytında (dan.)
- ↑ Koudal, Jens Henrik. 1997. "The impact of the 'Stadsmusikant' on Folk music" in Doris Stockmann & Jens Henrik Koudal (eds). 1997. Historical studies on folk and traditional music: ICTM Study Group on Historical Sources of Folk Music, conference report, Copenhagen, 24–28 April 1995. Museum Tusculanum Press
- ↑ Bæk 2006:20–34
- ↑ Bæk 2006:4–8