Dadaş Tağızadə

Dadaş Tağızadə 1881-ci ildə^[1] Marağada anadan olub.^[2]

1920–1921-ci illərdə baş vermiş mövcud olmuş Gilan Respublikasının qurulmasında iştirak edib. Respublika dağıldıqdan sonra Bakıda gizlənib.^[3] Daha sonra geri qayıdıb Ənzəlidə təşkil olunmuş Həmkarlar İttifaqının fəal üzvlərindən biri olub.1924-cü ildə Rza xana qarşı məclisdə baş vermiş etiraz hərəkatında iştirak edib və həmin ildə İran Kommunist Partiyasına üzv olub.^[1][4] 1927-ci ildə təhsil almaq üçün partiya tərəfindən Moskvaya göndərilib.^[4] Burada Şərq Zəhmətkeşlərinin Kommunist Universitetində təhsil alıb. 1930-cu ildə təhsilini bitirdikdən sonra Tehrana qayıdıb. Əsasən Mazandaranda fəhlələr arasında siyasi fəaliyyət göstərib.^[1][3]

Siyasi fəaliyyətinə görə təqiblərə məruz qalıb və 1931-ci ildə həbs olunaraq Qəsri Qacar həbsxanasına salınıb.^[5][1] 1939-cu ildə həbsdən azad olunub və Bicara sürgün edilib.^[6] 1941-ci ildə Şəhrivər hadisəsindən sonra sürgündən azad olunub və Tehrana gələrək Tudə Partiyasına üzv olub.^[6] Partiyanın Marağa və Qoşaçay komitələrinin yaradılmasında iştirak edib^[7] eləcə də Tudə Partiyasının Azərbaycan Əyalət Komitəsinin üzvü olub.^[8][9]

1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyası yarandıqdan sonra partiyaya üzv olub^[9] və partiyanın Marağa Vilayət Komitəsinin sədri olub.^[10] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.^[11][12][13] Marağada keçirilən seçkilər nəticəsində Dadaş Tağızadə səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Marağadan nümayəndə seçilib.^[14][15][9] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.^[16][17]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.^[18][19] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.^[20] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.^[21][22] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.^[20][23][24] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.^[22][25] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.^[20][26] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.^[27]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.^[28][29][30] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.^[31][32] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.^[32] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.^[31][32] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.^[31][33] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.^{[34] [35]} 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.^[36][37] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.^[33][36] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.^[38] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.^[39][40][41]

Marağa şəhəri şah qoşunları tərəfindən tutulduqdan sonra Dadaş Tağızadə həbs olunub.^[42] Öldürülməsi ilə bağlı məlumatlar müxtəlifdir. Bəzi məlumatlara görə ya Marağada güllələnib,^[2][43] ya da 1947-ci il mayın 5-də Təbriz Hərbi Tribunalının qərarı ilə Təbrizdə asılıb.^[44] Vəsiyyətnaməsində bunları yazıb: