D-8 İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı və ya qısaca D-8 (ing. D-8 Organization for Economic Cooperation, also known as Developing-8) — 9 müsəlman dövlətindən ibarət təşkilat. 1997-ci ildə İstanbulda yaradılmış beynəlxalq bir təşkilatdır və inkişaf edən səkkiz ölkənin iqtisadi və siyasi əməkdaşlığını gücləndirməyi məqsəd qoyur. Bu təşkilatın üzv ölkələri Türkiyə, İndoneziya, İran, Pakistan, Bangladeş, Nigeriya, Misir və Yəməndir.
| D-8 | |
|---|---|
 | |
| Yaranma tarixi | 1996 |
| Mərkəzi | |
| developing8.org | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
D-8-in əsas məqsədi üzv ölkələr arasında ticarət əlaqələrini artırmaq, iqtisadi inkişafı təşviq etmək və ortaq problemlərə qarşı kollektiv həll yolları tapmaqdır. Təşkilat həmçinin, dünya iqtisadiyyatında inkişaf edən ölkələrin daha güclü və əhəmiyyətli bir mövqe tutmasına kömək etməyi hədəfləyir. D-8 təşkilatı, üzv ölkələr arasında birgə ticarət, investisiya və texnoloji əməkdaşlıq yaratmaq üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir. Bu ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin artırılması və inkişaf etməkdə olan ölkələrin dünya bazarlarında daha böyük rol oynaması üçün təşviq edici tədbirlər görülür.
D-8 həmçinin təhsil, mədəniyyət və sosial sahələrdə də əməkdaşlıq qurmağa çalışır, bu da üzv ölkələr arasında daha güclü bir dostluq və müştərək maraqların formalaşmasına kömək edir. Təşkilatın fəaliyyəti, inkişaf edən ölkələrin kollektiv gücünü nümayiş etdirərək qlobal səhnədə daha ədalətli bir iqtisadi düzən qurmağı məqsəd qoyur.
D8 Türkiyənin baş naziri Nəcməddin Ərbakanın təşəbbüsü ilə 22 oktyabr 1996-cı ildə İstanbulda Banqladeş, İndoneziya, İran, Malayziya, Misir, Nigeriya və Pakistanın əməkdaşlığı ilə təşkil edilən İnkişaf Əməkdaşlıq Konfransı ilə qurulmuşdur. D8 15 iyun 1997 tarixində ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının iştirakıyla İstanbulda, Türkiyənin dövr başçılığında rəsmi olaraq toplanmışdır.
15 iyun 2017-ci ildə İstanbulda, Çırağan Sarayında təşkilatın 20 illiyi qeyd edilmişdir.[1][2][3][4]
19 dekabr 2024-cü ildən Azərbaycan təşkilata tamhüquqlu doqquzuncu üzv qəbul edilmişdir.[5]
Təşkilatın əsaslandığı əsas qarşılıqlı əlaqə prinsipləri:
- Münaqişələr əvəzinə sülh
- Mübahisələr əvəzinə dialoq
- İstismar əvəzinə kooperasiyalar
- İkili standartlar əvəzinə hüquq
- Zülm əvəzinə demokratiya
- Diskriminasiya əvəzinə hüquqi bərabərlik.
İki ildən bir toplanan sammit ən yüksək səlahiyyətlərə malikdir və hər bir üzv dövlətin liderlərindən ibarətdir.[6]
Şura əsas qərar qəbul edən orqan və aidiyyəti məsələlərə baxılması üçün forumdur və hər bir Üzv Dövlətin Xarici İşlər Nazirlərindən ibarətdir.
Komissiya icra hakimiyyətinə malikdir və hər bir Üzv Dövlətin hökuməti tərəfindən təyin olunan Müvəkkillərdən ibarətdir. Komissarlar öz ölkələrində Direktivlərə riayət olunmasını təşviq etmək üçün məsuliyyət daşıyırlar. Nəhayət, hər bir sammit və ya aşağı səviyyəli toplantı zamanı kommunikasiyaları asanlaşdırmaq və nəzarət funksiyalarını yerinə yetirmək üçün D-8 üzvləri tərəfindən icraçı direktor təyin edilir.
| Tarix | Ev sahibi | Ev sahibi rəhbər | Keçirildiyi məkan | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 15 iyun 1997 |  Türkiyə |
Nəcməddin Ərbakan | İstanbul |
| 2 | 1–2 Mart 1999 |  Banqladeş |
Şeyx Həsinə | Daka |
| 3 | 25 fevral 2001 |  Misir |
Hüsnü Mübarək | Qahirə |
| 4 | 18 fevral 2004 |  İran |
Məhəmməd Xatəmi | Tehran |
| 5 | 13 May 2006 |  İndoneziya |
Susilo Bembenq Yudhoyono | Bali |
| 6 | 8 iyul 2008 |  Malayziya |
Abdullah Əhməd Bədəvi | Kuala-Lumpur |
| 7 | 8 iyul 2010 |  Nigeriya |
Qudlak Conazan | Abuca |
| 8 | 21 Noyabr 2012 |  Pakistan |
Asif Əli Zərdari | İslamabad |
| 9 | Oktyabr 2017 | Türkiyə |
Rəcəb Tayyip Ərdoğan | İstanbul |
| 10 | Aprel 2021 | Banqladeş |
Şeyx Həsinə | Virtual |
| 11 | 18-20 dekabr 2024 | Misir |
Əbdülfəttah Əs-Sisi | Qahirə |
| 12 | 2026-2027 | İndoneziya
|
| Türkiyə |
Ayhan Kamel | 1997 - 2006 |
| İndoneziya |
Dipo Alam | 2007 - 2010 |
| İndoneziya |
Vidi Aqoes Pratikto | 2010 - 2012 |
| İran |
Seyid Əli Məhəmməd Musəvi | 2013-h.h |
| Ölkə | Əhali (2024) | Nominal ÜDM (milyon ABŞ dolları) 2024[7] | Adambaşına düşən nominal ÜDM ($) 2024[7] | PPP ÜDM (milyon ABŞ dolları) 2024[7] | Adambaşına düşən ÜDM ($) 2024[7] | Gözlənilən ömür uzunluğu (illər, orta 2021) | İİİ (2021)[8] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Azərbaycan |
10,353,296 | 78,749 | 7,641 | 199,195 | 19,328 | 72.9 | 0.760 (orta) |
 Banqladeş |
173,562,364 | 451,468 | 2,625 | 1,690,000 | 9,840 | 74.3 | 0.661 (orta) |
 Misir |
116,538,258 | 380,044 | 3,542 | 2,230,000 | 20,799 | 71.8 | 0.731 (yüksək) |
 İndoneziya |
283,487,931 | 1,402,590 | 4,981 | 4,661,542 | 16,542 | 71.3 | 0.705 (yüksək) |
 İran |
91,567,738 | 434,243 | 5,013 | 1,700,000 | 19,607 | 77.3 | 0.774 (yüksək) |
 Malayziya |
35,557,673 | 439,748 | 13,142 | 1,370,942 | 41,022 | 74.7 | 0.803 (çox yüksək) |
 Nigeriya |
232,679,478 | 372,970 | 1,637 | 1,490,000 | 6,543 | 62.6 | 0.535 (aşağı) |
 Pakistan |
251,269,164 | 374,595 | 1,588 | 1,580,000 | 6,715 | 68 | 0.544 (orta) |
 Türkiyə |
87,473,805 | 1,344,318 | 15,666 | 3,460,000 | 40,283 | 78.6 | 0.838 (çox yüksək) |
| Təxminən | 142,498,856 | 586,525 | 6,204 | 2,042,409 | 20,075 | 72.0 | 0.705 (yüksək) |
| Birləşdirilmiş | 1,282,489,707 | 5,278,725 | N/A | 18,381,679 | N/A | N/A | N/A |
- ↑ "D-8 20 yaşında" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2017-06-15. 2017-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- ↑ "D-8'in 20. Yılı kutlanıyor" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2017-06-15. 2017-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- ↑ "Abdullah Gül: İran ve Suudi Arabistan aynı masadaydı, şimdi ne hale geldiler" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2017-06-15. 2017-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-16.
- ↑ Furkan Erten. "Dünya böyle olmazdı" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2017-06-15. 2017-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- ↑ "Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın D8-ə namizədliyinə dəstək verən ölkələrə təşəkkür edib | Report.az". report.az. İstifadə tarixi: 2024-12-19.
- ↑ "Developing 8". Developing 8. 13 may 2006. 14 mart 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 mart 2010.
- ↑ 1 2 3 4 International Monetary Fund. "World Economic Outlook Database, April 2023". International Monetary Fund. 2023-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-13.
- ↑ Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 8 September 2022. 272–276. ISBN 978-9-211-26451-7. 8 September 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 8 September 2022.
- Rəsmi saytı (ing.)
- Facebookda D8 (ing.)
- Twitterdə D8 (ing.)
- Youtubeda D8 (ing.)
- D8 jurnalının 2014 buraxılışı
- D8 türkcə rəsmi bloqu (türk.)
- Necmettin ERBAKAN. "NO:103 Prof. Dr. NECMETTİN ERBAKAN, (D--8) Çırağan Buluşması. 2005" ( (türk.)). YouTube. 2005. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- Necmettin ERBAKAN. "No 168 Prof. Dr. Necmettin ERBAKAN D-8 Programı 2006" ( (türk.)). YouTube. 2006-06-14. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- "Şimdi D8 zamanı" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2009-01-26. 2012-07-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- Abdülkadir Özkan. "D8, Emperyalizme başkaldırının adıdır" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2008-06-17. 2009-01-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-14.
- "Erbakan D-8'i kurmak için direndi" ( (türk.)). yenisafak.com. 2013-02-27. 2017-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
- Recai Kutan. "Recai Kutan: D-8 20. asrın 21. asra en kıymetli hediyesi" ( (türk.)). milligazete.com.tr. 2017-06-15. 2017-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-16.
- İlham Əliyevin İstanbulda D-8 İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının IX Zirvə görüşündə nitqi
- Pakistanlı ekspert: Azərbaycanın D-8 təşkilatına qoşulması müsbət addım olacaq
- Deputat: D-8 Zirvə görüşü Azərbaycanın potensialını və qarşılaşdığı problemləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün yaxşı platforma oldu