Dövlət tərəfindən dəstəklənən terrorizm — dövlətlər və ya dövlətlərlə əlaqəli olan (kəşfiyyat orqanları, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və s.) trans-milli və ya milli qruplar tərəfindən strateji, siyasi, dini və ya iqtisadi məqsədlərə çatmaq üçün müəyyən cəmiyyət üzərində qorxu yaratmağa yönəlmiş zorakılıq və hədələmə aktları. Belə təcrübələr məqsəd kimi hədəf qrupun psixologiyasını sarsıtmaq, hakimiyyəti zəiflətmək və ya müəyyən siyasi nəticələr əldə etmək üçün sifarişli və ya dolayısıyla dövlətin maraqlarına xidmət edən hücum və təzyiq üsullarından istifadə edir.[1][2]
Bəzi dövlətlərin öz maraqları naminə müəyyən hallarda terrorizmi dəstəklədiyi və onu xarici siyasət aləti kimi istifadə etdiyi müşahidə olunur.[3][2]
Terrorizm anlayışının tərifində əsas problemlərdən biri — dövlətlərin siyasi mövqelərinin fərqliliyidir. Bu səbəbdən eyni hadisələr, anlayışlar və proseslər müxtəlif dövlətlər tərəfindən fərqli şəkildə qiymətləndirilir. Hər bir dövlət "terrorizm" anlayışını hüquqi və siyasi səlahiyyəti çərçivəsində, öz daxili və xarici siyasətinə müvafiq olaraq müəyyənləşdirir. Bunun nəticəsində, bəzi dövlətlər ideoloji və siyasi cəhətdən yaxın saydıqları qrupların və təşkilatların fəaliyyətini "azadlıq mübarizəsi" kimi təqdim edir, digər qrupların fəaliyyətini isə "terror aktı" kimi dəyərləndirirlər.[3][2]
Məsələn, 1981–1989-cu illər arasında ABŞ Prezidenti Ronald Reyqan və onun administrasiyası Nikaraquada hakimiyyətdə olan Sandinista Milli Azadlıq Cəbhəsi hökumətini devirməyə çalışan Kontraları "azadlıq döyüşçüləri" adlandırmış və onlara dəstək göstərmək üçün Konqresə qanun layihəsi təqdim etmişdir.[3][2]
Belə hallar göstərir ki, dövlətlərlə terror təşkilatları arasında ideoloji, dini və ya siyasi baxışların oxşarlığı çox vaxt əməkdaşlıq və qarşılıqlı dəstəyin yaranmasında mühüm rol oynayır. Bu tip münasibətlər həm regional, həm də qlobal səviyyədə təhlükəsizlik balansını pozur və beynəlxalq hüququn prinsiplərinə ziddir.[4][2]
Amerikalı tədqiqatçı Riçard C. Eriksonun (ing. Richard J. Erickson) təsnifatına görə, dövlətlərin terrorizmə verdiyi dəstək dörd əsas formada təzahür edə bilər. Bu formalar, dəstəyin intensivlik dərəcəsinə görə — ən güclü formadan ən zəifinə doğru təsnif edilmişdir:[5][2]
- Dövlətin terrorizmə sponsor olması. Dövlət birbaşa şəkildə terror təşkilatlarını maliyyələşdirir, silahlandırır və onların əməliyyatlarını planlaşdırır və ya yönləndirir. Bu vəziyyətdə dövlət, terror fəaliyyətlərinin təşkilatçısı və idarəedici qüvvəsi rolunu oynayır.
- Dövlətin terrorizmə faktiki dəstək verməsi. Dövlət terror qruplarına dolayı yolla — məsələn, maddi və logistik yardım, təhlükəsiz sığınacaq təmin etmək və ya kəşfiyyat məlumatları paylaşmaq kimi vasitələrlə yardım göstərir. Bu halda dövlət birbaşa təşkilatçı olmasa da, terror fəaliyyətlərinin həyata keçirilməsini asanlaşdırır.
- Dövlətin terror fəaliyyətlərinə göz yumması. Dövlət müəyyən terror qruplarının fəaliyyətindən xəbərdar olur, lakin siyasi və ya strateji səbəblərə görə onlara qarşı tədbir görmür. Belə vəziyyətdə dövlət, susmaqla və müdaxilə etməməklə dolayı dəstək vermiş olur.
- Dövlətin terror fəaliyyətləri ilə mübarizədə aciz qalması (passivlik). Dövlət müəyyən qrupların terror fəaliyyətlərini nəzarət altına almaq və ya qarşısını almaq qabiliyyətinə malik olmur. Bu, ya zəif idarəetmə, ya da siyasi iradə çatışmazlığı nəticəsində baş verir.
Bu təsnifat göstərir ki, dövlətlərin terrorizmə münasibəti yalnız birbaşa maliyyə və silah yardımı ilə məhdudlaşmır — bəzən hərəkətsizlik və ya bilərəkdən susmaq da terrorizmin davamlılığına xidmət edə bilər.
- Xüsusi
- ↑ Marshall, 1995
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Topal, 2004
- ↑ 1 2 3 Khan, 2004
- ↑ Terry, 1986
- ↑ Erickson, 1989
- Ümumi
- Political Asylum: Time for a Change the Potential Effectiveness of Reforms to Prevent Terrorist Attacks in America (ingilis). 99. Dick. L. Rev. 1995.
- Uluslararası Hukukta Devlet Destekli Terörizme Karşı Kuvvet Kullanma. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı. 2004. 57. doi:10.1501/0000244. 26 avqust 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 avqust 2018.
- A Legal Theory of International Terrorism (ingilis). 19. Conn. L. Rev. 1987. 956.
- Countering State-Sponsored Terrorism: A Law-Policy Analysis (ingilis). 36. Nav. L. Rev. 1986.
- Legitimate Use of Military Force Against State-Sponsored International Terrorism. Alabama: Air University Press. 1989.
- George, Alexander. Western State Terrorism, Polity Press. ISBN 0-7456-0931-7
- Kirchner, Magdalena. Why States Rebel. Understanding State Sponsorship of Terrorism. Barbara Budrich, Opladen 2016. ISBN 978-3-8474-0641-9.
- Kreindler, James P. The Lockerbie Case and its Implications for State-Sponsored Terrorism, in: Israel Journal of Foreign Affairs, Vol. 1, No. 2 (2007)
- Lerner, Brenda Wilmoth & K. Lee Lerner, eds. Terrorism: Essential primary sources. Thomson Gale, 2006. ISBN 978-1-4144-0621-3 Library of Congress. Jefferson or Adams Bldg General or Area Studies Reading Rms LC Control Number: 2005024002.