Coan Elizabet Louter Myurrey, (qızlıq soyadı Klark; 24 iyun 1917[1][2], Vest Norvud[d], Böyük London[3] – 4 sentyabr 1996[1]) — ingilis kriptoanalitik və numizmat; İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Bleçli Parkda kodları sındıran ingilis kriptoanalitiki və numizmat olmuşdur. O, şəxsi şöhrət arzusunda olmasa da, almanların məxfi rabitəsini deşifrə edən Eniqma layihəsindəki rolu ona bir sıra mükafatlar və fəxri adlar qazandırmışdır. 1946-cı ildə Britaniya İmperiyası Ordeninin üzvü adına layiq görülmüşdür.[4][5]
| Coan Klark | |
|---|---|
| ing. Joan Clarke | |
| Doğum tarixi | 24 iyun 1917[1][2] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 4 sentyabr 1996[1] (79 yaşında) |
| Fəaliyyəti | kriptoanalitik, riyaziyyatçı, informatik, numizmat. |
Coan Elizabet Louter Klark 24 iyun 1917-ci ildə İngiltərənin London şəhərinin Vest Norvud bölgəsində anadan olmuşdur. Doroti (Fulford) və keşiş Uilyam Kemp Louter Klarkın ailəsində böyümüşdür. Onun üç qardaşı və bir bacısı var idi.[6]
O, Cənubi Londonda Dalviç Qızlar Liseyində təhsil almış və 1936-cı ildə Kembric Universitetinin Nyunhem Kollecinə təqaüdlə qəbul olunmuşdur. Universitetdə riyaziyyat üzrə oxuyarkən riyaziyyatçı Qordon Uelçmən onun istedadının fərqinə varmış və akademik rəhbəri olmuşdur.
Klark riyaziyyat üzrə ikiqat birinci dərəcəli nəticə əldə etmiş və Vrangler (Kembricdə riyaziyyat üzrə yüksək nəticə göstərən tələbə) adını almışdır.[7] O, Filippa Fosett mükafatı və Helen Qladstoun təqaüdü ilə təltif olunmuşdur.[8] Lakin, Kenbric Universiteti 1948-ci ilə qədər yalnız kişilərə rəsmi diplom verdiyi üçün Klark tam ali dərəcə ilə məzun ola bilməmişdir.[4]
İkinci Dünya Müharibəsinin başlamasından əvvəl Qordon Uelçmən və üç digər aparıcı riyaziyyatçı Böyük Britaniyanın Dövlət Kod və Şifrə Məktəbinə cəlb olunmuşdu. Onların məqsədi Alman Eniqma Kodunu sındırmaq idi. Eniqma cihazı almanların mesajlarını şifrələmək üçün istifadə edilirdi və sındırılması qeyri-mümkün hesab olunurdu. İyun 1940-cı ildə Uelçman, Klarka "maraqlı bir iş" təklifi edərək onu Bletçli Parka dəvət etdi.[6][8][9] O, 17 iyun 1940-cı ildə işə başladı və ilk olaraq "Qızlar" adlanan qadınlar qrupunda katibə işləri ilə məşğul oldu. Klark, Bletçli Parkda yalnız bir başqa qadın kriptoanalitikin olduğunu qeyd etmişdir.[6] Daha sonra Klark Alan Turinq ilə birlikdə Hut 8 bölməsində çalışdı. O, Turinq tərəfindən yaradılmış Banburismus adlı kriptoanalitik prosesdə yeganə qadın mütəxəssis oldu. Bu metod, kodların açılması üçün bombes (elektromexaniki cihazların) istifadəsini azaltmağa kömək edirdi. Klarka dil biliyi olmadığı halda "Linqvist Dərəcəsi" verilmişdi ki, bu da onun iş yükünü və əhəmiyyətini tanımaq üçün edilmişdi.[6]
1941-ci ildə almanların dəniz şifrələrini açmaq üçün istifadə olunan cihazlar və kodlar ələ keçirildi. Bu məlumat əldə edilməmişdən əvvəl, alman sualtı gəmiləri mart-iyun 1941-ci illər arasında ayda 282,000 ton müttəfiq gəmilərini batırmışdı. Klark və komandası bu rəqəmi noyabr ayına qədər 62,000 tona endirməyi bacardı.[10] 1944-cü ildə o, Hut 8-in müavini vəzifəsinə yüksəldi, lakin qadın olduğu üçün daha yüksək vəzifəyə keçidi məhdudlaşdırıldı və kişilərdən daha az maaş aldı (həftədə cəmi 2 funt sterlinq).[11]
Klark və Turinq çox yaxın dost idilər və Turinqin ömrünün sonuna qədər bu dostluq davam etdi. Onlar oxşar maraqlara sahib idilər və çox vaxtlarını birlikdə keçirirdilər.[4] 1941-ci ilin əvvəllərində Turinq Klarka evlilik təklifi etdi və onu ailəsi ilə tanış etdi.[12] Lakin o, bir müddət sonra Klarka homoseksual olduğunu etiraf etdi. Klark bu xəbəri təəccüblə qarşılamadı. Daha sonra Uelsdə birlikdə tətil etdikdən sonra Turinq nişanı ləğv etməyə qərar verdi və cütlük ayrıldı. Klark sonralar müsahibələrində Turinqin homoseksual olduğunu əvvəldən şübhələndiyini etiraf etmişdi.[13][14]
Coan Klark 1946-cı ildə Britaniya Ordusu Ordeni ilə təltif olundu.[8][15] Müharibədən sonra Böyük Britaniyanın Hökumət Rabitə Qərargahında işləməyə başladı.
1947-ci ildə o, zabit Con Kennedi Ronald Myurrey ilə tanış oldu və 26 iyul 1952-ci ildə evləndilər. Onlar Şotlandiyanın Kreyl şəhərində yaşadılar. 1962-ci ildə yenidən Böyük Britaniyanın Hökumət Rabitə Qərargahında işləməyə başladılar və Klark 1977-ci ildə 60 yaşında təqaüdə çıxdı.[6][16]
Əri 1986-cı ildə vəfat etdikdən sonra, Klark Oksfordşirdəki Hedinqton bölgəsinə köçdü və numizmatika sahəsində tədqiqatlarını davam etdirdi. Falkland Müharibəsi (1982) zamanı Argentinanın Santa Fe sualtı gəmisinin izini tapmaq üçün Böyük Britaniyanın Hökumət Rabitə Qərargahının işinə dəstək verdiyi güman edilir.[17][18]
Klark, həyat yoldaşı sayəsində 16-17-ci əsr Şotlandiya sikkələri ilə maraqlanmağa başladı.[10] O, Şotlandiya kralı III Ceyms və IV Ceyms dövründə dövriyyədə olan qızıl unicorn və ağır qroat sikkələrinin ardıcıllığını müəyyən etdi. 1986-cı ildə Britaniya Numizmatika Cəmiyyəti tərəfindən Sanford Saltus Qızıl Medalı ilə təltif olundu.[19]
4 sentyabr 1996-cı ildə Hedinqton Kuorridə Larkfilds 7 ünvanında yerləşən evində vəfat etdi.[6]
- ↑ 1 2 3 4 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- ↑ 1 2 http://www.britnumsoc.org/publications/Digital%20BNJ/pdfs/1997_BNJ_67_13.pdf.
- ↑ 1 2 Oxford Dictionary of National Biography (ing.). / C. Matthew Oxford: OUP, 2004.
- ↑ 1 2 3 Miller, Joe. "Joan Clarke, woman who cracked Enigma cyphers with Alan Turing". BBC News. 2014-11-10. 2021-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- ↑ "No. 37412". The London Gazette (Supplement). 28 December 1945. səh. 290.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Lord, Lynsey Ann. "Joan Elisabeth Lowther Clarke Murray". Honours project. University of St Andrews. 2008. 2011-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-05.
- ↑ Lord Stewartby. "Obituary Mrs J.E.L. Murray" (PDF). British Numismatic Society. 1997. 29 November 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 15 November 2014.
- ↑ 1 2 3 "Clarke Joan (1917–1996)". English Heritage. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
- ↑ Anderson, L. V. "The Imitation Game: Fact vs Fiction". Slate. 2014-12-03. 23 January 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-03.
- ↑ 1 2 "Joan Elisabeth Lowther Clarke Murray". mathshistory.st-andrews.ac.uk. 1 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 February 2017.
- ↑ Good, Irving John, (1993) p. 157.
- ↑ "Research uncovers secrets of Newnham women sent to codebreak at Bletchley". newn.cam.ac.uk (ingilis). 2024-02-13. İstifadə tarixi: 2024-10-03.
- ↑ "Births, marriages, and deaths". The Times. 29 July 1952. səh. 1.
- ↑ "Index entry". FreeBMD. Office for National Statistics. 11 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 February 2020.
- ↑ Sherwood, Harriet. "Bletchley Park codebreaker Joan Clarke honoured with blue plaque". The Guardian (ingilis). 2024-05-29. ISSN 0261-3077. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
- ↑ Stewart, Ian. "Obituary: Lieutenant-Colonel J.K.R. Murray" (PDF). British Numismatic Journal. British Numismatic Society. 56. 1986: 201–203. 16 September 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-05.
- ↑ Ferris, John. Behind the enigma: the authorised history of GCHQ, Britain´s Secret Cyber-Intelligence Agency. London Oxford New York New Delhi Sydney: Bloomsbury Publishing. 2021. ISBN 978-1-5266-0546-7.
- ↑ Hannigan, Robert. Counter-intelligence: what the secret world can teach us about problem-solving and creativity. London Dublin: HarperCollins Publishers. 2024. 147. ISBN 978-0-00-839855-2.
- ↑ "Sanford Saltus Gold Medal". British Numismatic Society. 2013. 12 November 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-14.