Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinLentşəkilli qurdlar (lat. Cestoda) — heyvanlar aləminin yastı qurdlar tipinə aid heyvan sinfi. Parazit həyat tərzi özünü daha kəskin göstərir. Yetkin halda onurğalı heyvanların bağırsağında rast gəlinir. Cavan mərhələlərdə isə onurğasız və onurğalı heyvanların bədən boşluğunda və müxtəlif orqanlarına parazitlik edir.[2][3]
| Lentşəkilli qurdlar | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Klad: Tip: Sinif: Lentşəkilli qurdlar |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Bədən adətən uzununa dartılmış formada olub, lentşəkillidir. Uzunluğu 1mm-dən 10 m arasında dəyişir. Rəngi ağ və ya sarımtıl rəngdədir. Lentşəkilli qurdların bədəni başcıq, boyuncuq və buğumlardan ibarətdir. Başcıq üzərində əzələli sormaclar və qarmaqlar vardır. Sormac və qarmaqcıqlar yapışma funksiyasını yerinə yetirir. Sormaclar daimi olduğu halda qarmaqcıqlar ona əlavədir.Sormacların sayı əsasən 4 olur. Proqlotidlər adətən dördkünc formadadır. Onların sayı 3-dən bir neçə minə qədər olur. Ön buğumlar çox xırdadır, arxaya getdikcə yetkinləşir.Yeni buğumlar boyuncuğun sonunda əmələ gəlir. Bədənin axırıncı buğumları yetişdikdə qopub ayrılır və nəcislə xarici mühitə düşür. Bədəni bütövlükdə zəncir və ya strobila adlandırırlar.[4]
Sestodlar tipik dəri-əzələ kisəsinə malikdir. Tequmenti nazik bağlar vasitəsilə nüvəli sitoplazmanın bədənin daxilinə doğru batmış hissələri ilə birləşən nüvəsiz sitoplazmatik qatdan əmələ gəlir. Onların sitoplazmatik qatının xarici səthində külli miqdarda tükcüyəbənzər çıxıntılar - mikrotrixilər vardır. Bu çıxıntılar qidalanma prosesində rol oynayır.
Bazal membranın altında xarici həlqəvi və daxili boylama əzələ lifləri qatı yerləşir. Əksər sestodların parenximində əhəng cisimcikləri adlanan kalsium-karbonatın mikroskopik xırda hissəcikləri səpələnmişdir.
Lentşəkilli qurdların parenximasında xeyli miqdarda qlikogen toplanır. Onların parenximasında xeyli miqdarda qlikogen toplanır. Qlikogenin anaerob parçalanması bu qurdlar həyat fəaliyyəti üçün vacib olan enerjini alır. Lentşəkilli qurdların əsas xarakterik əlaməti onlrda həzm sisteminin olmamasıdır. Sahibinin bağırsağında yaşayan sestodlar üçün qidanı tutmağa və onu həzm etməyə ehtiyac yoxdur.
Sinir sistemi bütün parazitlərdə olduğu kimi zəif inkişaf etmişdir. Hiss orqanları bəən səthinə səpələnmiş hiss hüceyrələrindən ibarətdir. Mərkəzi sinir sistemi başcıqda yerləşmiş cüt beyin düyünündən ibarətdir. Bədənin arxasına bir neçə cüt sinir sütunları uzanır. Sütunlar eninə atmalarla birləşmişdir (ortoqon).
İfrazat sistemi protonefridial tipdədir. Bədənin yanlarında, sinir sütunlarından içəriyə doğru iki əsas ifrazat kanalı gedir. Onlar zəncirin arxa buğumundan başlayır, önə-başcığa qədər uzanır, geriyə dönüb arxa uca çatır və ümumi ifrazat dəliyi ilə qurtarır.[5]
Cinsi sistem- lentşəkilli qurdlar hermafrotiddir. Cinsi üzvlər 200-cü buğumdan başlayaraq inkişaf edir. Sonrakı buğumlarda yaxşı inkişaf etmiş erkək cinsi sistem parenximada səpələnmiş çoxlu toxumluqlardan ibarətdir. Dişi cinsi sistem isə şaxələnən yumurtalıqdan ibarətdir ki, axarı ootipə açılır. Yumurta hüceyrələri ootipə daxil olur, buraya balalıq yolundan spermalar da keçir. Ootipdə yumurtalar bölünür və qabıqla örtülür.
Daxilində yalnız çox şaxələnmiş və çoxlu yumurtalarla dolu balalıq olan buğumları "yetkin" buğumlar adlandırırlar.
İnsan və heyvan orqanizmində parazitlik edən sestodlar bəzi ağır, hətta ölümlə nəticələnən xəstəliklər-sestodozlar bəzi ağır, hətta ölümlə nəticələnən -sestodozlar törədir. Ən çox patogen növlər Pseudophyllidea və Cyclophyllidea dəstələrinə aiddir. Birinci dəstəyə balıqların qorxulu parazitlərindən olan adi qayış qurdu (lat. Ligula intestinalis) aiddir. Balıqlarda qayış qurdunun olması onların qidalanmasını zəiflədir və boy atmasını tamamilə dayandırır.[6]
Enli lent qurd (lat. Diphyllobothrium latum) əsasən insanın nazik bağırsağında parazitlik edir. Avropada və Asiyada geniş yayılmışdır. Cyclophyllidea dəstəsinə aid olan öküz soliteri də (lat. Taeniarhynchus saginatus) geniş yayılmış parazitlərdəndir. Bu soliter insanın nazik bağırsağında yaşayır və güclü sormacları var. Ona görə öküz soliterinin müalicəsi çox çətindir.[7][8]
Hazırda lentşəkilli qurdların 2 yarımsinfi və 19 dəstəsi vardır:
- Yarımsinif Cestodaria
- Dəstə Amphilinidea
- Dəstə Gyrocotylidea
- Yarımsinif Eucestoda
- Dəstə Bothriocephalidea
- Dəstə Caryophyllidea
- Dəstə Cathetocephalidea
- Dəstə Cyclophyllidea
- Dəstə Diphyllidea
- Dəstə Diphyllobothriidea
- Dəstə Haplobothriidea
- Dəstə Lecanicephalidea
- Dəstə Litobothriidea
- Dəstə Nippotaeniidea
- Dəstə Onchoproteocephalidea
- Dəstə Phyllobothriidea
- Dəstə Rhinebothriidea
- Dəstə Spathebothriidea
- Dəstə Tetrabothriidea
- Dəstə Tetraphyllidea
- Dəstə Trypanorhyncha
- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- ↑ Билич Г. Л., Крыжановский В. А. Биология. В 3-х томах. Зоология. 2002.
- ↑ "Cestoda - Wikipedia". en.m.wikipedia.org (ingilis). 13 avqust 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 avqust 2020.
- ↑ "Цестоды". Ветеринарная энциклопедия. 4 may 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2012.
- ↑ Акимушкин И. И. Жизнь солитера // Мир животных. Беспозвоночные. Ископаемые животные. 4 (3-е изд 15000 nüs.). М.: Мысль. 1995. 78. ISBN 5-244-00804-8.
- ↑ "The Persistent Parasites". Time. 8 aprel 1957. 27 iyun 2008 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Hargis, William J. "Parasitology and pathology of marine organisms of the world ocean". NOAA Tech. Rep. en:National Oceanic and Atmospheric Administration. 1985.
- ↑ Haukisalmi, V.; Heino, M.; Kaitala, V. "Body size variation in tapeworms (Cestoda): adaptation to intestinal gradients?" (PDF). Oikos. 83 (1). 1998: 152–160. Bibcode:1998Oikos..83..152H. CiteSeerX 10.1.1.538.3826. doi:10.2307/3546556. JSTOR 3546556. 4 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 avqust 2015.
- Спасская Л. П. Цестоды птиц СССР: Гименолепидиды. М.: Наука. 1966.
- Спасская Л. П., Спасский А. А. Цестоды птиц СССР: Дилепидиды сухопутных птиц. М.: Наука. 1977.
- Спасская Л. П., Спасский А. А. Цестоды птиц СССР: Дилепидиды лимнофильных птиц. М.: Наука. 1978.
- Мовсесян С. О. Цестоды фауны СССР и сопредельных территорий (Давэнеаты). М.: Наука. 1977.
- Мовсесян С. О., Чубарян Ф. А., Никогосян М. А. Цестоды фауны юга Малого Кавказа. М.: Наука. 2006. ISBN 5-02-034097-9.
- Протасова Е. Н., Ройтман В. А. Циатоцефаляты — ленточные гельминты морских и пресноводных рыб : (Cestoda: pseudophyllidea: cyathocephalata). Основы цестодологии; Т. 12. М.: Б.и. Ин-т паразитологии РАН. 1995.
- Корнева Ж. В. Тканевая пластичность и морфогенезы у цестод. М.: Наука. ru:Институт биологии внутренних вод им. И. Д. Папанина РАН; Отв. ред. В. Т. Комов; Рец.: Н. М. Бисерова, А. А. Добровольский. 2007. ISBN 5-02-035625-5.
- Теренина Н. Б., Густафссон М. К. С. Функциональная морфология нервной системы паразитических плоских червей (трематоды, цестоды) (250 nüs.). М.: ru:Товарищество научных изданий КМК. Отв. ред. С. О. Мовсесян; Рец.: А. В. Успенский, Н. В. Гуляева; ИПЭЭ им. А. Н. Северцова РАН. 2014. ISBN 978-5-87317-954-1.
- Merck Manual of Medication' Information, Second Home Edition, Online Version, Tapeworm Infection Arxivləşdirilib 2007-11-02 at the Wayback Machine 2005
- Mayo Clinic Website on infectious diseases, Mayo Clinic - Tapeworm Infection, 2006
- Medline Plus - Taeniasis (tapeworm infection)
- University of South Carolina - School of Medicine - Cestodes (tapeworms)