Cavid Mehtaş
Cavid Mehtaş (1914, Təbriz) — siyasətçi, ictimai xadim. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Kənd Təsərrüfatı naziri və Təbriz şəhərinin fərmandarı.
| Cavid Mehtaş | |
|---|---|
.jpg) | |
  | |
| 12 dekabr 1945 – 13 iyun 1946 | |
  | |
| 13 iyun 1946 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1914 |
| Doğum yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra həbs olunub. Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.
Cavid Mehtaş 1914-cü ildə Təbrizdə anadan olub. 1933-cü ildə Tehran Universitetinə daxil olub. 1938-ci ildə universitetdən məzun olduqdan sonra Birinci ostanın Baytarlıq İdarəsinin rəisi olub. Daha sonra isə Üçüncü ostanın Əkinçilik və maldarlıq İdarəsinə rəis təyin olunub.[1]
Əvvəlcə Tudə Partiyasına, daha sonra isə Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olub.[2][3] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb.[4][5][6] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[7][8] Cavid Mehtaş da Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[9][10]
1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[11] Cavid Mehtaş qurulmuş hökumətdə Kənd Təsərrüfatı naziri təyin olunub.[12][13][14] 1946-cı il yanvarın 15-də Azərbaycan Milli Hökumətinin Konstitusiyasının yazılması ilə bağlı 15 nəfərlik komissiya yaradılıb.[15] Cavid Mehtaş da bu komissiyaya daxil olub.[16][17] Nazir olduğu dövrdə Milli Məclis tərəfindən 1946-cı il fevralın 27-də dövlət torpaq sahələrinin kəndlilər arasında bölüşdürülməsi haqda dekret qəbul edildi.[18] Bu qərara əsasən Rza şah dövründə irsən keçmiş və ya qəsb olunmuş torpaqlar, çaylar, meşələr əvəzsiz olaraq yoxsul kəndlilərə verildi.[18] İslahat nəticəsində 1 milyona yaxın kəndli torpaqla təmin edildi.[19] Bir çox vergilər ləğv olundu.[19] 1946-cı ildə Təbrizdə əkinçilik, maldarlıq, arıçılıq, bağçılıq, ipəkçilik üzrə təhsil verən texnikum açılıb. Bu texnikuma ilk ildə 250 tələbə qəbul olub.[20]
1946-cı il iyunun 13-də İran və Azərbaycan Milli Hökumətinin arasında bağlanmış razılaşmaya əsasən Təbriz şəhərinin fərmandarı təyin olunub.[21]
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[22][23] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[23] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[23][22] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[22][24] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[25][26] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[27][28][29] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[30][31] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[24][30] Cavid Mehtaş iki gün sonra şah qoşunları tərəfindən həbs olunub.[32] Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 143
- ↑ "تاریخ شفاهی :: فرقة دموکرات آذربایجان از زبان ابراهیم ناصحی". www.oral-history.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-14.
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 113
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 269
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 255
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 114
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 272
- ↑ Həsənli, 1998. səh. 273
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Ağayeva, 2004. səh. 27
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 146
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 65
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 223
- ↑ Pişəvəri, 1946. səh. 163
- ↑ Həsənli, 2024. səh. 59
- ↑ 1 2 Həsənov, 2004. səh. 168
- ↑ 1 2 Həsənov, 2004. səh. 169
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 173
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 386
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 449
- Ağayeva, Gözəl. Təbriz ədəbi mühiti (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2004. səh. 168. ISBN 9952403356.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2025-01-21.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-13.
- Həsənli, Cəmil. Təbriz - 1946-cı il: Milli Hökumətin zəfər və faciəsi (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2024. səh. 600.
- İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Azərbaycan xalqının milli azadlıq yolunda mübarizəsi tarixindən qızıl səhifələr (PDF) (az.). Təbriz: Elmiyyə Mətbəəsi. 1946. səh. 163. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-13.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.