Berta Kyossler-İlq (d. 1881, Bavariya bölgəsi, Obernzell şəhəri — ö. 1965) — alman əsilli argentinalı tibb bacısı olsa da, folklorşünas kimi daha çox tanınır. Gənc yaşlarında Maltada yaşayan alman konsulu olan əmisi ilə birlikdə bir müddət vaxt keçirmiş və adanın folklorunu sənədləşdirmişdir. 1912-ci ildə həkim Rudolf Kyössler ilə evlənmiş və onunla birlikdə Argentinaya köçmüşdür. Onlar uzaq Pataqoniya bölgəsində, San Martín de los Andes adlı kiçik şəhərdə məskunlaşmış və burada yerli Mapuçe xalqının nümayəndələri ilə dostluq münasibətləri qurmuşdur. İllər ərzində onların hekayə və ənənələrini sənədləşdirmək imkanı əldə etmişdir. 1940-cı ildən başlayaraq o, bu mövzuya dair bir neçə əsər yazmışdır. Onun "Araukan ənənələri" (1962) adlı kitabı "Mapuçe xalqı danışır" (2006) adlı əsərinin bir hissəsini təşkil edir.[2][3][4]
| Berta Kyossler-İlq | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1881 |
| Vəfat tarixi | 20 avqust 1965[1] |
| Fəaliyyəti | folklorşünas, yazıçı |
| Mükafatları | Şablon:Wikidata/P166 |
Berta Kyossler-İlq 1881-ci ildə Almaniyanın Bavariya bölgəsində, Obernzell şəhərində doğulmuşdur. Gənc yaşlarında Maltaya köçmüş və orada alman konsulu olan əmisi ilə birlikdə yaşamışdır.[5] O, adanın yerli əhalisinin folkloru və ənənələrini araşdırmışdır.[3] 1906-cı ildə Manuel Maqri tərəfindən toplanmış nağılları uğurla alman dilinə tərcümə etmişdir.[6][7]
Frankfurtda tibb bacısı kimi təhsilini tamamladıqdan sonra Münxendən olan həkim Rudolf Kyössler (1889-cu il təvəllüdlü) ilə tanış olmuş və onunla evlənmişdir.[8] Berta həm ərindən bir neçə yaş böyük idi, həm də o, katolik, Kyössler isə lüteran protestant idi. Buna görə də onlar ailələrinin razılığını almadan İtaliyanın Genuya şəhərində evlənmişlər. 1912-ci ildə onlar Buenos-Ayresə köçmüş və şəhərdəki Alman xəstəxanasında işləməyə başlamışlar. 1913-cü ildə ilk qızları dünyaya gəlmiş və Berta onu valideynlərinə göstərmək üçün Almaniyaya qayıtmışdır. Lakin I Dünya Müharibəsi başlayanda o, Almaniyada qalmalı olmuşdur. Müharibə zamanı Qırmızı Xaç tibb bacısı kimi Verden döyüşündə iştirak etmişdir. Müharibədən sonra, 1920-ci ildə o, qızı ilə birlikdə Argentinaya qayıda bilmişdir.[9]
Orada yaşayan həmvətənlərinin təşviqi ilə ailə San Martín de los Andes şəhərinə köçmüşdür. O dövrdə bu şəhərin əhalisi cəmi 400 nəfər idi və orada heç bir həkim yox idi.[9]
Berta Kyössler ailəsini böyütməklə yanaşı, Mapuçe xalqının ənənələrinə də dərin maraq göstərməyə başlamışdır. Mapuçelərin utancaqlığını aşmaq hər zaman asan olmasa da, zamanla onların etibarını qazanmış və dostluq münasibətləri qurmuşdur. Onların hekayələrini dinlədikdən sonra hər axşam onları alman dilində qeyd etmiş və bir çox yerli ifadələri izah etmişdir. Onun əlyazmaları Mapuçe mədəniyyəti haqqında əhatəli araşdırmalardan ibarət idi. Buraya şeirlər, mahnılar, dualar, musiqi və uşaq oyunları daxil idi. Onun işlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi 1962-ci ildə nəşr olunmuşdur.[3] Lakin səylərinə baxmayaraq, 1965-ci ildə vəfat etdikdə onun əlyazmalarının böyük hissəsi hələ də çap olunmamış qalmışdır.[2] Onun övladlarının səyləri sayəsində əsərlərinin qalan hissəsi 2006-cı ildə ispan dilində nəşr edilmişdir.[3]
- ↑ Anguera J. E. Enciclopedia universal ilustrada europeo-americana (isp.). Editorial Espasa, 1905. Vol. Suplemento 1965 - 1966. P. 354. ISBN 978-84-239-4500-9
- ↑ 1 2 Tapia, Patricio. ""Cuenta el pueblo mapuche": Bertha Koessler-Ilg, la araucana blanca" (ispan). El Mercurio. 13 May 2007. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ 1 2 3 4 Alexandria. "The Mapuche People Tell Tales". Translorial. 1 February 2009. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ "Bertha Koessler-Ilg, la mujer que dejó escrita la tradición oral del pueblo Mapuche" (ispan). Neuquên uno. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ "History Of Maltese Folk Song". Malta Independent. 12 September 2010. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ Jos. Cassar Pullicino, Jos. Casssar. "Folklore Research in Malta". Folklore. Jstor. 58 (3). 1947: 328–334. JSTOR 1257149. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ Ilg, Bertha. "Maltesische märchen und schwänke aus dem volksmunde gessammelt" (alman). G. Schönfeld. 1906. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ "El médico alemán que trajo al mundo a políticos neuquinos" (ispan). Rio Negro. 16 February 2020. 15 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
- ↑ 1 2 "Rodolfo Koessler – El machi del Lanín" (ispan). Neuquên uno. İstifadə tarixi: 15 March 2023.