Bakxariskimilər (lat. Baccharidinae) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin astrakimilər yarımfəsiləsinin astrakimilər tribasına aid bitki yarımtribası.
| Bakxariskimilər | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Bakxariskimilər |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
|
||||||
| ||||||
Bu yarımtribanın təmsilçiləri əsasən Yeni Dünyada (Şimali və Cənubi Amerika) yayılmışdır və ikievli (dioecious) və ya yarı-ikievli (subdioecious) olması ilə seçilir, yəni erkək və dişi çiçəklər əsasən ayrı-ayrı bitkilər üzərində yerləşir.[1][2] Yarımtribanın ən tanınmış və növ baxımından ən zəngin cinsi bakxarisdir.
Bakxariskimilər yarımtribası Kristian Fridrix Lessinq tərəfindən 1830-cu ildə təsvir edilmişdir. O, astrakimilər tribasının əsasən Yeni Dünya mənşəli olan bir neçə yarımtribasından biridir. Molekulyar filogenetik tədqiqatlar bakxariskimilərin monofiletik bir qrup olduğunu təsdiqləyir.[3] Yarımtriba daxilindəki cinslərarası əlaqələr hələ tam aydınlaşdırılmasa da, bakxaris cinsi digər daha kiçik cinslərlə birlikdə bu yarımtribanın əsasını təşkil edir. Yarımtriba astrakimilər tribasındakı digər Yeni Dünya qrupları ilə (məsələn, Podocominae, Hinterhuberinae) qohumdur.[2]
Bakxariskimilər nümayəndələri əsasən kol və ya yarımkollardır, nadir hallarda ot bitkiləri və ya kiçik ağaclara rast gəlinir.[1] Ən fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri əksər növlərinin ikievli olmasıdır – yəni erkək (staminat) və dişi (pistillat) çiçək başcıqları (səbətlər) fərqli bitkilərdə formalaşır.[2] Bəzi növlər isə yarı-ikievlidir.
- Çiçək başcıqları (səbətlər): Adətən kiçik ölçülü və çoxsaylıdırlar, mürəkkəb çiçək qruplarında (məsələn, süpürgə və ya qalxanvari) toplanırlar. Başcıqlar diskşəkilli (discoid) və ya şüaşəkillidir (radiate), lakin dilcikşəkilli (şüa) çiçəkciklər çox vaxt ya kiçik olur, ya da ümumiyyətlə olmur, xüsusilə dişi başcıqlarda.[1]
- Çiçəkciklər: Boruşəkilli (disk) çiçəkciklər funksional olaraq ya erkək (staminat - tozcuq istehsal edir, lakin meyvə vermir), ya da dişidir (pistillat - meyvə verir, tozcuq istehsal etmir).[1]
- Kəkil (Pappus): Meyvələrin (toxumcaların) üzərindəki kəkil adətən çoxsaylı, nazik tükcüklərdən (qıllardan) ibarətdir. Dişi çiçəkciklərin kəkili meyvə yetişdikdə uzanır və küləklə yayılmanı asanlaşdırır.[1][2]
- Dişicik ağzı qolları: Dişi çiçəkciklərdə dişicik ağzı qolları adətən uzun, xətti formada olur və üzəri məməciklərlə örtülüdür.[2]
Bakxariskimilər yarımtribasının nümayəndələri demək olar ki, yalnız Yeni Dünyada – Şimali Amerikanın cənubundan Cənubi Amerikanın ucqarlarına qədər geniş ərazidə yayılmışdır.[1] Onlara müxtəlif yaşayış sahələrində – quru çöllərdən və savannalardan tutmuş dağlıq ərazilərə, meşə kənarlarına və çay vadilərinə qədər rast gəlmək mümkündür. Bakxaris cinsi ekoloji cəhətdən çox müxtəlifdir və bəzi növləri invaziv hesab olunur.[1]
Yarımtribanın adı onun tipik cinsi olan bakxarisdən götürülmüşdür. "Bakxaris" adı isə qədim yunan şərab və məhsuldarlıq tanrısı Bakxus ilə əlaqələndirilir. Pedanius Dioscorides bu adı ətirli kökü olan bir bitkiyə aid etmişdir, lakin həmin bitkinin müasir bakxaris cinsi ilə əlaqəsi yoxdur.[4]
Bakxariskimilər yarımtribasına daxil edilən cinslərin sayı təsnifat sistemlərinə görə dəyişə bilər. Geniş qəbul edilmiş bəzi cinslər aşağıdakılardır (World Flora Online və digər mənbələrə əsasən):[5][2]
- Archibaccharis Heering
- Baccharis L. (tipik cins)
- Blakiella Cuatrec.
- Exostigma G.Sancho
- Flosmutisia G.Sancho, S.E.Freire & Katinas (bəzən bakxarisə daxil edilir)
- Hinterhubera Sch.Bip. ex Wedd. (bəzən başqa yarımtribada təsnif edilir)
- Laestadia Kunth ex Less.
- Linochilus Benth. (bəzən Laestadia və ya Hinterhubera daxilində təsnif edilir)
- Plagiocheilus Arn. ex DC.
- Pseudobaccharis Cabrera
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Muller, Joachim. "Systematics of Baccharis (Asteraceae–Astereae) in Bolivia, including an overview of the genus". Systematic Botany Monographs. 76. 2006: 1–341. doi:10.1600/036364406778699134. ISSN 0737-8211.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 "Systematics, Evolution, and Biogeography of Compositae". Vienna: International Association for Plant Taxonomy (IAPT). 2009: 455. ISBN 978-3-9501754-3-1.
- ↑ Vargas, Oriane; Ortiz, Edgardo M.; Simpson, Beryl B. "Phylogenetic position and generic placement of Diplostephium schultzii (Compositae: Astereae)". Taxon. 66 (1). 2017: 123–136. doi:10.12705/661.7.
- ↑ "Botanical names: Page BA-BL". calflora.org. İstifadə tarixi: 2024-12-11.
- ↑ "Baccharidinae Less". World Flora Online. İstifadə tarixi: 2024-12-11.